क्षेत्रीय बजार खोज्दै ऊर्जा सम्मेलन
काठमाडौँ — नेपाली विद्युत् क्षेत्रीय बजारमा बिक्रीका लागि सम्भावना खोज्दै काठमाडौंमा दुईदिने ऊर्जा सम्मेलन सुरु भएको छ । सम्मेलनको पहिलो दिन क्षेत्रीय विद्युत् बजारको सम्भावना, नेपालमा ऊर्जाको उपलब्धता र आन्तरिक खपत बढाउने विषयमा छलफल भएको थियो ।
सम्मेलनको उद्घाटन गर्दै ऊर्जामन्त्री वर्षमान पुनले क्षेत्रीय विकासका लागि ऊर्जा आवश्यक रहेको र सोही कारण नेपालमा उत्पादित विद्युत् क्षेत्रीय बजारका लागि उपलब्ध हुने धारणा राखे । उनले नेपालमा उत्पादित विद्युत् क्षेत्रीय बजारमा पुर्याउन सम्मेलन कोसेढुंगा सावित हुने टिप्पणी गरे ।
नेपालसहित भारत, बंगलादेश, भुटान र अन्य देशबाट ७ सय जनाको सहभागितामा सम्मेलन सुरु भएको हो । सम्मेलनमा चीन, नेदरल्यान्ड, नर्वे, दक्षिण कोरिया, क्यानडालगायत देशका लगानीकर्ता एवं प्रतिनिधिको पनि सहभागिता छ ।
स्वतन्त्र ऊर्जा उत्पादकहरूको संस्था नेपाल (इपान) को आयोजनामा भएको सम्मेलनमा बोल्दै इपान अध्यक्ष शैलेन्द्र गुरागाईंले नेपालमा उत्पादित विद्युत् क्षेत्रीय बजारसम्म पुर्याउनुपर्ने आवश्यकता रहेको बताए । इपान उपाध्यक्ष कुमार पाण्डेले सरकारको सहयोग र निजी क्षेत्रको सक्रियताबाट क्षेत्रीय बजार खोज्न सकिने धारणा राखे ।
सम्मेलनमा बंगलादेशका विद्युत्, ऊर्जा तथा खनिजमन्त्री नसरुल हमिद, भुटानका आर्थिक मामिलामन्त्री लोकनाथ शर्मालगायतले नेपाल, भारत, बंगालादेश र भुटानबीच बिजुली आयात–निर्यातको सम्भावना रहेको बताए ।
दुई दिनसम्म चल्ने उक्त सम्मेलनमा आयोजना निर्माण तथा ऊर्जा व्यापारका विषयमा १० वटा समझदारी हुने आयोजकले जनाएको छ । जलविद्युत् लगानी तथा विकास कम्पनी र एनएचपीसी इन्डिया तथा भारतीय इनर्जी एक्चेन्ज र स्वतन्त्र ऊर्जा उत्पादकहरूको संस्था नेपालका बीच सम्झौता भएको छ ।
बंगलादेशले सन् २०४० सम्म नेपालबाट ९ हजार मेगावाट विद्युत् लैजाने प्रतिबद्धता जनाएको छ । मन्त्री पुनले गत वर्ष भदौमा गरेको बंगलादेश भ्रमणमा त्यहाँका उच्च सरकारी अधिकारीले प्रतिबद्धता जनाएका थिए । भारतले २०३४ सम्ममा १५ हजार ६ सय मेगावाट विद्युत् लैजाने योजना बनाएको छ ।
गत महिनामात्र नेपाल–भारतबीच बिजुली आयात–निर्यातका लागि न्यु बुटवल गोरखपुर ४ सय केभी प्रसारणलाइन निर्माण गर्ने समझदारी भएको छ । त्यसअघि ढल्केबर–मुजफ्फरपुर अन्तर्राष्ट्रिय प्रसारण लाइन निर्माण
भइसकेको छ ।
सम्मेलनमा नेपालको विद्युत नियमन आयोगका साथै भारत, बंगलादेश तथा नर्वेका विद्युत् नियमन आयोगका अधिकारीहरूको गोलमेच छलफल पनि हुने भएको छ । हालै गठन भएको नेपालको विद्युत् नियमन आयोगका लागि यो छलफल निकै उपयोगी हुनेछ । सम्मेलनको पहिलो दिन आयोजित एक सत्रमा सहभागीहरूले नेपालको विद्युत् खेर जाने प्रक्षेपण भए पनि उपलब्ध भएपछि बजार स्वतः निर्माण हुने धारणा राखेका थिए । छलफल सत्रमा बोल्दै भारतका पूर्व ऊर्जा सचिव आरभी शाहीले भारतको बजारमा पनि केही अघि यस्तै चिन्ता भएको तर विद्युत् खेर नगएको उदाहरण दिए ।
विद्युत् उपलब्ध भएपछि बजार आफैं बन्ने उनको धारणा थियो । भारत–भुटानबीच प्रसारण लाइन सञ्चालनमा रहेको, नेपाल र भारतबीच पनि ठूलो क्षमताको डेडिकेटेड प्रसारण लाइन निर्माण हुने भएकाले क्षेत्रीय बजारको लागि पूर्वाधार तयार हुँदै गएको उनको धारणा थियो । नेपालसहित भारत, बंगलादेश र भुटानको विद्युत् ग्रिड सिंक्रोनाइजले सहजता हुने उनको धारणा थियो ।
छलफल सत्रमा बोल्दै इपान महासचिव आशिष गर्गले क्षेत्रीय बजारमा विद्युत् बिक्री गर्दा त्यसको दर कति हुन्छ, खरिदकर्ता को हुन्छ भन्ने चिन्ता बढेको धारणा राखे । नेपाल विद्युत् प्राधिकरणका कार्यकारी निर्देशक कुलमान घिसिङले दिनको फरकफरक समयमा विद्युत्को माग फरकफरक हुने भएकाले स्थिरताका लागि क्षेत्रीय बजार आवश्यक रहेको बताए । यसको समाधानका लागि डे अहेड र टाइम अहेड बजार प्रभावकारी हुने उनको धारणा थियो ।
भुटानका ग्रिन पावर कर्पोरेसन लिमिटेडका प्रबन्धनिर्देशक छेवाङ रिन्जिनले भारतले आफ्नो देशको विद्युत् उत्पादनमा सघाएको र विद्युत् खरिद गरेको बताए । उनले विद्युत् बिक्रीका लागि भारतीय बजारका कारण सहज भएको बताए ।
बंगलादेशका ऊर्जा मन्त्रालयका सहसचिव मोहम्मद रोकुनउल हुसेनले स्वच्छ ऊर्जाका लागि सोलार राख्दा कृषियोग्य जमिन मासिने भएको जलविद्युत् नै आफ्नो देशको प्राथमिकतामा रहेको बताए । आफ्नो देशमा स्वच्छ ऊर्जाको सम्भावना रहेको सोलार पावर राख्दा कृषियोग्य जमिनमा नोक्सानी हुने भएकाले पनि जलविद्युत्मै जोड दिएको बताए । यसका लागि नेपालबाट समेत जलविद्युत् किन्ने प्रयास भइरहेको उनको भनाइ थियो ।
सम्मेलनको पहिलो दिन भएको अर्को सत्रमा बोल्दै ऊर्जा मन्त्रालयका सचिव दिनेशकुमार घिमिरेले सरकारले विद्युत्को बजार खोजीलाई तीव्रता दिएको बताए । उनले आन्तरिक माग पर्याप्त भएपछि मात्रै निर्यात गर्ने सरकारको रणनीति भएको बताए । कार्यपत्र प्रस्तुत गर्दै लगानी बोर्डका प्रमुख कार्यकारी अधिकृत महाप्रसाद अधिकारीले एलपी ग्यास विस्थापनबाट घरायसी खपत बढाउन सकिने, पूर्वाधार विकासले तिव्रता पाउँदा नयाँनयाँ बजार सिर्जना हुने बताए ।
ऊर्जाविज्ञ प्राध्यापक अमृतमान नकर्मीले नेपालको आन्तरिक वितरण प्रणाली सुधार गर्न सके विदेशी बजार खोज्नै नपर्ने दाबी गरे । ‘नेपालको प्रतिव्यक्ति ऊर्जा खपत अत्यन्तै न्यून रहेकाले आर्थिक समृद्धिका लागि पनि देशभित्रै खपत बढाउनुपर्छ,’ उनले भने, ‘खाना पकाउने ग्यास विस्थापन गर्ने हो भने अहिले नै एक हजार मेगावाटको बजार छ, १० वर्षमा साढे ५ हजार मेगावाट चाहिन्छ ।
