चिनियाँ रणनीतिको आधार

त्यही रहस्यमय चीनलाई अहिले संसारभरका विद्वान र पत्रकार ‘डिकोडिङ’ गर्न लागेका छन् । चीनको अभूतपूर्व उदय पछाडिका कारणहरू खोतल्न लागिपरेका छन् । ५ हजार वर्षको लिखित इतिहास अझै कायम राखेको चीनको मौलिक चिन्तन, राजनीति र रणनीति रहस्यमय नै छ । यसको धर्म र संस्कृतिलाई पश्चिमाहरूले पूर्वीय रहस्यवादको रूपमा लिए । करिब २४ सय पहिलेकै सनजुको एउटा पुस्तक ‘दि आर्ट अफ वार’ले समकालीन चीनको रणनीतिक मस्तिष्क बुझ्न मद्दत गर्छ । यस पुस्तकका सन्देशहरू चिनियाँ सैनिक नेताहरू, विदेश मामिलाका सञ्चालकहरू, व्यापारिक नेताहरू मात्र नभई खेलकुद क्षेत्रका हस्तीहरूका लागि मार्गनिर्देशक बनेका छन् ।

आखिर २४ सय वर्षअघि लेखिएको यस पुस्तकमा के छ ? जसले चिनियाँ राज्य सञ्चालकहरूलाई प्रेरणा दिन्छ । विशेष गरेर सैन्यकलामा लागू हुने यो पुस्तकलाई भियतनाम युद्धताका त्यहाँका कम्युनिष्टहरूले विशाल र प्रविधियुक्त अमेरिकी सेनालाई पराजित गर्न लागू गरेका थिए भने दोस्रो विश्वयुद्धताका पनि यसका सिद्धान्तहरूको लागू भएका थिए । ‘बलियो पक्षलाई बेवास्ता गर, कमजोर पक्षलाई आक्रमण गर । यदि तिमी आफ्नो शत्रुलाई राम्ररी चिन्छौ भने हजार युद्धहरू जित्न सक्छौ र सबैभन्दा राम्रो त त्यो हो, यदि तिमी लडाइँ नलडी युद्ध जित्छौ ।’ यस्ता सन्देशहरू भएको तीन भागमा विभाजित यो पुस्तक चिनियाँ सैन्यकला कौशलको आधार हो ।

‘सबै युद्ध छलमा आधारित हुन्छ’ भन्ने यस पुस्तकलाई सैन्य रणनीतिको सम्पूर्ण र विवेकपूर्ण कृति मानिन्छ । सनजुले प्राचीन कालमा छरिएका झगडालु राज्यहरू बीचको युद्धमा ऊ राज्यको सल्लाहकार भएर आफूभन्दा विशाल र धेरै शक्तिशाली चु राज्यलाई पराजित गरेका थिए । जसले गर्दा त्यसबेला ऊ राज्य धेरै शक्तिशाली भएको थियो । धेरै युद्धहरूमा सहभागी सनजुले आफ्ना अनुभवहरूलाई पुस्तकमा लेखेका हुन् । कतिले यसलाई धेरै सैनिक नेताहरूको अनुभवको निचोड रहेको तर नाम भने सनजुको दिइएको पनि बताएका छन् । ‘विपक्षीलाई सेनाले होइन, विवेकले पराजित गर’ भन्ने सनजु युद्धलाई जीवन र मरणको प्रश्न ठान्छन् । अझ उनी अगाडि भन्छन्, ‘तिम्रा योजना रातजस्तै अँध्यारो हुनुपर्छ । तर आक्रमण गर्दा चम्कनुपर्छ । पराजित सेनाले पहिले युद्ध गर्छ, पछाडिमात्र विजय खोज्छ । तर विजेता सेनाले पहिले मनोवैज्ञानिक रूपमा जित्छ र पछि युद्ध गर्छ ।’

सनजु लडाइँका लागि मौसम, भूगोल, नेतृत्व र नैतिक सिद्धान्त महत्त्वपूर्ण हुने बताउँछन् । उनले लडाइँमा जर्नेलको भूमिकादेखि सामान्य सिपाहीको दायित्वसम्मको चर्चा गर्दै गुप्तचरहरूको महत्त्वलाई प्रकाश पारेका छन् । एक्काइसौं शताब्दीको दोस्रो दशकमा पढ्दा लाग्छ, त्यतिबेलै सनजु मानव व्यवहार र सामाजिक–राजनीतिक संरचना द्वन्द्वमा आधारित छ भन्ने निष्कर्षमा पुगिसकेका थिए । किनभने मानव चेतना नै द्विविपरीत ध्रुवमा विभाजित छ । जस्तो कि अँध्यारो/उज्यालो, महिला/पुरुष, दिन/रात आदिजस्ता द्वन्द्वको क्रममा उत्पन्न हुने युद्धलाई विवेक सम्मत ढङ्गले निरुपण गर्ने उनको उद्देश्य देखिन्छ । यही विवेकका कारण आज उनको दर्शन चिनियाँ समाजको आद्य स्वरुपमा बसेको छ ।

चिनियाँ क्रान्तिका महानायक माओले पनि क्रान्तिताका युद्धमा जुको सिद्धान्तको प्रयोग गरेका थिए ।

यथार्थ राजनीतिमा आधारित यो सिद्धान्त पश्चिमी रणनीतिक सिद्धान्तभन्दा बेग्लै छ । युरोपेली सैन्य सिद्धान्तकार कार्लभान क्लवित्ज र एन्टोनी हेनरी जोमेनी रणनीतिकारहरू विजयलाई महत्त्वपूर्ण मान्छन् भने सनजु घेराउ, मनोवैज्ञानिक दबाब, वातावरण आदिलाई महत्त्वपूर्ण मान्छन् ।

उनी अरु युद्ध नलडीकनै विजय प्राप्त गर्न उद्देश्य पनि राख्छन् । उनी भन्छन्— ध्वस्त भएको राष्ट्रलाई एउटै बनाउन सकिँदैन, जसरी मरेको मानिसलाई पुनः जीवनमा फर्काउन सकिँदैन । उनको विचार अनुसार भूगोलको विजयभन्दा मनोवैज्ञानिक विजय महत्त्वपूर्ण हो । आज भूगोलभन्दा विज्ञान प्रविधि र सामाजिक मिडियामार्फत मनोवैज्ञानिक युद्ध प्रबल हुँदै गएबाट उनको भविष्यवाणी सही सावित भएको छ । लडाइँमा ऊर्जा माथिबाट तल झर्ने पानीजस्तै हुनुपर्छ, जसका लागि कमाण्डरले आफ्नो शक्तिलाई सही दिशातर्फ रणनीतिक रूपमा मोड्ने कार्य गर्नुपर्ने उनको भनाइ छ ।

आजको विशाल चीनलाई विश्व अवस्थामा हेर्दा सनजु कमाण्डरजस्तै अवस्थामा बसिरहेको आभास मिल्छ । यसर्थ चीनको मौलिक दर्शन ताओवाद कन्फुसियशाली धर्म र बौद्ध समुदायजस्तै यो रहस्यमय र मौलिक रणनीतिक सैन्य सिद्धान्तले उक्त मुलुकलाई सुदूर भविष्यसम्म निर्देश गर्ने छाँट देखिन्छ । सनजुको ‘दि आर्ट अफ वार’ भौतिक अर्थात वस्तुगत अवस्थाको आँकलनमा आधारित प्राचीन द्वन्द्ववादको प्रयोग हो ।

विरोधी पक्षको अस्तित्वलाई स्वीकार्दै त्यसलाई घेर्ने, थकित बनाउने र मनोवैज्ञानिक दबाब दिने र अन्ततोगत्वा विजय हासिल गर्ने उनको सूत्र हो । सनजुले सयौं युद्धहरू देखेका थिए । ती युद्धहरूको शैली र संरचना गरेरै उनले यो पुस्तक लेखेका हुन् । युद्धको सार्वभौम अस्तित्वलाई उनले स्वीकारेका छन् । ती युद्धहरूलाई विवेक सम्मत ढंगले टुङ्गो लगाउनु नै उनको रणनीति हो ।