'स्वतन्त्र व्यक्ति मेयर बने कसैलाई 'फेवर' गर्नुपर्दैन' [भिडियोे]

युनिक पोइट,एम्सी फ्लोसँगै सन् २००७ देखि र्‍यापमा लागेका उनी कक्षा ९ देखि नै कविता लेखेर त्यसमा र्‍याप गाउँथे ।बैंगलोरमा स्ट्रक्चरल इन्जिनियरिङ सकेका उनी र्‍यापसँगै इन्जिनियरिङ पेशामा पनि उत्तिकै सक्रिय छन् । काठमाडौंको मेयरमा उठ्न दौडधुप गरिरहेका उनै र्‍यापर/इन्जिनियर बालेन शाहसँग ई-कान्तिपुरकी रीना मोक्तानले गरेको कुराकानी :

र्‍याप र इन्जिनियरिङमा सक्रिय व्यक्ति अचानक कसरी मेयरमा उठ्ने सोच्नुभयो ?

हाम्रो 'हिपअप' विधालाई हामी क्रान्तिको रुप मान्छौं । हामीले पच्छ्याइरहेको अमेरिकन, युरोपियन, अफ्रिकन हिपअप नै हाम्रा स्रोत हुन्थे । मैले गाइरहेका गीतमा पनि सामाजिक,क्रान्ति, मानसिक स्वास्थ्य र यहाँ भएका विसंगतिका विषयमा छन् । गीतमार्फत विभिन्न विषयहरुमा हामीले आवाज उठाउँदै आयौं । त्यही क्रममा बोल्ने मात्र होइन अब आफैंले पनि केही गर्ने पनि हुनुपर्छ भनेर मेयर उठ्ने सोचेको हुँ । पाँच वर्षअगाडि नै सोच्न त सोचेको थिएँ । तर, त्यतिबेला पाँच वर्ष यसका लागि अभ्यास गरौं भन्ने भयो । गृहकार्य गर्न थालेको पाँच वर्ष भयो । यसपाली सहि समय हो भन्ने लाग्छ । त्यही भएर उम्मेदवारी दिने घोषणा गरेको हो ।

राजनीतिमा पार्टीको सिन्डिकेटजस्तो छ । यस्तोमा पार्टीभन्दा बाहिरको उम्मेदवारले चुनाव जित्ने संभावना कम हुन्छ नि ! काठमाडौंजस्तो ठाउँमा तपाईंकf जित्ने आधार के छन्?

स्थानीय निर्वाचन भनेको कुरा त खास दलबाट हुनै नपर्ने थियो । हामीले गरिरहेको अभ्यास गलत हो । बाहिर युरोप, अमेरिका र अस्ति भर्खर सिक्किममा पनि ‍पार्टीभन्दा व्यक्तिको क्षमता हेर्ने, उसले गरिरहेका कार्यहरु कस्ता छन् भन्ने कुरालाई ध्यानमा लिएर छनौट गरिन्छ । यो संसदभन्दा फरक कुरा हो । पालिका अध्यक्षको पद भनेको राजनीति भन्दा पनि शिक्षा, स्वास्थ्य, पूर्वाधार, सम्पूर्ण व्यवस्थापन बुझ्न सक्ने व्यक्ति चाहिन्छ । राजनीति बुझ्ने व्यक्तिलाई त्यहाँ गएर खासै फाइदा पनि छैन, त्यसले काम पनि गर्न सक्दैन । पार्टीहरुमा के हुन्छ भने पार्टीगत हिसाबमा त्यहाँको ब्यूरोक्रेट पार्टीकै कर्मचारीहरु हुन्छन् । आफ्नै पार्टीका मानिसले काम बिगार्‍यो भने त्यो पार्टीका मानिसले त्यसलाई कारबाही गर्न सक्दैन । त्यसलाई सुधार गर्न सक्दैन । अर्को पार्टीसँग त्यहाँ भिडन्त हुन्छ । त्यसैले कोही स्वतन्त्र व्यक्ति त्यहाँ पुग्यो भने उसको लागि सबै समान हुने भयो । एउटा साधारण नेपाली जनताको रुपमा उसले सबै व्यवस्थापन गर्न सक्छ । कसैलाई 'फेवर' गर्नुपर्दैन । स्वतन्त्र व्यक्ति मेयर हुन्छ भने कसैलाई जागिर लगाइदिनुपर्ने, कुनै बिजनेसम्यानलाई उसको पोलीसीमा परिवर्तन गरिदिएर उसको 'फेवर'मा लगिदिनुपर्ने हुँदैन । पालिका र समुदायको लागि धेरै राम्रा काम स्वतन्त्रबाट गएकाले बढी गर्न सक्छ जस्तो लाग्छ ।

कुनै पार्टीमा आबद्ध भएर पनि उठ्न सकिन्थ्यो होला नि ?

पार्टीमा आबद्ध हुँदा जस्तो सुकै राम्रो व्यक्तिलाई पनि काम गर्न गाह्रो हुन्छ । आफूभन्दा माथिको नेताको कुरा सुन्नपर्ने हुन्छ, उहाँहरुसँग सल्लाह सुझावबिना केही काम गर्नै सकिन्न । साथै अरु कार्यकर्ताको व्यवस्थापन पनि गरिदिनुपर्‍यो, उहाँहरुलाई जागिर लगाइदिने, धेरै कामहरु गरिदिनुपर्ने हुनाले पार्टीमा गएर स्थानीय तहमा काम गर्न सकिँदैनजस्तो लाग्छ ।

र्‍यापसँगै स्ट्रक्चरल इन्जिनियर तपाईंको पेशा हो । महानगरमा उठ्ने तपाईंका भिजन के-के छन् ?

मलाई अरुले पनि हिपअपमा लागेको, सिभिल इन्जिनियरिङ/स्ट्रक्चरल इन्जिनियरमा लागेको मान्छे किन यता भनेर हामीले पहिल्यैदेखि भन्दै आएका छन् । कुनै पनि पालिकाको बजेट अनि त्यहाँको व्यवस्थापन हेर्नुभयो भने प्राय: सिभिल इन्जिनियरिङ 'टर्मिनोलोजि'हरु हुन्छन् । त्यो चाहिँ लगभग सातै प्रदेशका लागि अस्पताल, विद्यालय, पुल, बाटो लगायत महिला बालबालिकाका लागि काम गर्दा मेयरमा सिभिलाइजेसनकै लागि काम गरिरहेको व्यक्ति उपयुक्त हुन्छ भन्ने लाग्यो । सिभिल भनेको सिभिलाइजेसनको इन्जिनियरिङ हो नि त ! त्यही हिसाबले लाग्दैछौं । एक्कासी भन्दा पनि पहिल्यैदेखि हामीले सोचिरहेको कुरा हो । सबैतिरबाट ज्ञान लिने, सल्लाह लिने हरेक क्षेत्रका कन्सल्ट्यान्टहरु हुनुहुन्छ, हरेक क्षेत्रका विज्ञहरुले बनाइदिएको रोडम्यापलाई कार्यान्वयन गर्नलाई हामी अघि बढ्दैछौं ।

भनेपछि तपाईंको पेसागत ज्ञान, सीप यता लागू गर्ने सोच्नु भएको छ ?

हो । उदाहरण लिउँ न, स्वास्थ्यलाई नै हेर्ने हो भने हरेक वार्डमा आधारभूत स्वास्थ्य क्लिनिकहरु छैनन् । त्यहाँबाट डाक्टर, नर्स र ल्याब टेक्निसियन राखेर आधारभूत जाँच गराउने, प्राथमिक उपचार दिने हाम्रो योजना छ । ठूल्ठूला रोग लाग्नु अगाडि नै स्क्रिनिङ गरेर रोकथाममा लाग्न सकियोस् । शिक्षामा पनि अहिले १ देखि ८ कक्षा पालिकाकै अधिकारमा राखेको छ ।त्यसैले पाठ्यक्रम कस्तो बनायो भने हाम्रो पौराणिक विद्या पनि विद्यार्थीहरुले सिक्न सक्नेछन् र हाम्रो साँस्कृतिक सम्पदा पनि बुझ्न पाउँछन्, साथै मौलिक शिक्षासँगै प्रविधिको प्रयोगमा पनि उच्चस्तरको प्रविधिमा युरोप अमेरिका टोकियोमा कसरी पढाइ हुन्छ भन्ने कुरासँग पनि कनेक्ट गराएर अगाडि बढ्ने सोचेका छौं । उपत्यका भनेको आफैंमा मन्दिर र सम्पदाहरुको सहर हो । यो सहरमा बसिसकेपछि यो ठाउँको मुल्य मान्यता बुझाउन सक्ने भयो भने विद्यार्थीमा संस्कार पनि विकास हुन्छ । अर्को त प्रविधिको हिसाबले पनि उच्चस्तरीय हुन्छ भन्ने लाग्छ ।

महानगरले चलाउने क्लिनिकहरुमा सामान्य औषधिसमेत पाइँदैन । आम मानिस, गरिबले त स्वास्थ्य क्षेत्रमा राम्रो सेवा नै पाइरहेका छैनन् नि । यो क्षेत्रमा तपाईंको के भिजन छ ?

हरेक वार्ड-वार्ड क्लिनिक राख्ने भनेका छौं । अस्पतालमा प्राय नीतिगत भ्रष्टाचार भन्ने कि भ्रष्टाचार नै, कुनै पनि कम्पनीका औषधिहरु अथवा टेन्डर प्रोसेसबाट ल्याइने औषधिमा राम्रो निगरानी नभएर यो समस्या आएको जस्तो लाग्छ । किनभने जुन कम्पनीको फेवरमा हुन्छ त्यहाँको सुपरिटेन्डेन्ट हुन्छ, त्यही सिन्डिकेट तोड्नका लागि एउटा राम्रो निगरानीको व्यवस्थापन हुन जरुरी छ । त्यो कुरालाई राम्ररी हेर्ने, सोचिदिने व्यक्ति माथिल्लो तहमा बसिदियो भने यी सुविधाहरु अझै राम्रा हुँदै जान्छन् । साथै अमेरिका, युरोपको परिक्षा दिएर विदेश जान पर्खिरहेका डाक्टरहरुलाई पनि बाँधेर राख्नलाई उहाँहरुको तलब सुविधा बढाउने, स्वास्थ्य सुरक्षा दिने उनीहरुका बालबालिका पढाउन सकिन्छ ।

काठमाडौं महानगरपालिकामा स्वास्थ्य र शिक्षा डिभिजन छ । सरकारी विद्यालय महानगरले नै चलाउने हो । सरकारी विद्यालयको शिक्षण प्रणाली राम्रो छैन । नीजि विद्यालय महंगा छन् । नीजिविद्यालयमा सजिलो पहुँच र सरकारी विद्यालयको शिक्षण प्रणालीमा अप्ग्रेड गर्ने योजना के छन् ?

काठमाडौंमा लगभग ९१ वटा सरकारी विद्यालय छन् जुन महानगरले संचालन गर्दै आएको छ । तर कतिपय ठाउँमा नजिक-नजिकै ३/४ विद्यालय छन् । कतै विद्यार्थी थोरै होलान्, कतै शिक्षक । त्यस्ता विद्यालयलाई मर्ज गरेर शिक्षकहरुलाई अपग्रेड गर्न शिक्षण प्रणाली राम्रो भएको जापानजस्तो देशमा तालिम दिन पठाएर कसरी विद्यार्थीलाई व्यवस्थित र नयाँ तरिकाले पढाउन सकिन्छ त भन्नेतिर हाम्रो ध्यान छ । अब विद्यार्थीलाई एकदमै पेलाएर, पढ्न मात्रै लगाएर उनीहरुको विकास हुँदैन । विद्यार्थीलाई कम समय पढाएर गुणात्मक शिक्षा दिने, उनीहरुको अतिरिक्त क्रियाकलापमा ध्यान दिन लगाउने गर्नुपर्छ । अहिले धेरै आत्महत्याका मुद्दा बढिरहेका छन् । किन त? उनीहरुले हार्न नजानेर हो नि ! त्यसैले विद्यार्थीहरुलाई खेलकुदमा संलग्न गराएर उनीहरुको शारीरिक, मानसिक विकासमा टेवा पुर्‍याउन सकिन्छ । संगीत सिकाउन सकिन्छ । कुनै पनि विद्यार्थीलाई संगीत सिकाउँदा कुलतमा फस्ने संभावना कम हुन्छ भन्ने भनाइ नै छन् नि ! यस्ता कुराहरुलाई विकास गर्दै जाने हो । अर्को त नीजि विद्यालयमा अभिभावकले तिरिरहेको शुल्कबारे अडिट लिन लगाउने अथवा विद्यालयले पनि विभिन्न शिर्षकमा उठाइरहेको शुल्कबारे निगरानी गर्ने निकाय हुनुपर्छ । हामीले अर्को त शिक्षा र स्वास्थ्य व्यापार गर्ने थलो होइन भनेर पनि बुझाउनुपर्छ । अभिभावकहरुले त्यही महंगो शुल्कलाई अन्य व्यापारमा पनि लगाउन सक्ने भए जसले रोजगारी पनि सिर्जना बढ्ने भयो । हामी कन्सल्ट्यान्टहरुको आइडिया बैंक अवधारणा पनि बनाउँदैछौं । भक्तपुर नगरपालिकामा ४ सय ५० जना वार्षिक रुपमा प्राविधिकहरु ट्रेन भएर निस्कन्छन् । त्यस्तो हामीले पनि सोचेका छौं । हाम्रो मौलिक सिकर्मी, डकर्मी, प्लम्बर, इलेक्ट्रिसियन तालिम दिएर उहाँहरुलाई सजिलै महिनाको १ लाखदेखि २ लाख कमाउने वातावरण सिर्जना गर्न सकिन्छ । कपाल काट्ने नाइहरुले भारतमा २ देखि ३ प्रतिशत रेमिट्यान्स लैजानुहुन्छ । हामीले देशभित्रै दक्ष जनशक्ति उत्पादन गर्‍यौं भने त्यही रेमिट्यान्सलाई बाहिर जानबाट रोक्न सक्छौं नि ।

सहर अव्यवस्थित छ । यो अव्यवस्थित सहरलाई व्यवस्थित गर्ने नयाँ अवधारणा के छन् । यो सहरमा विकास गर्ने क्रममा सांस्कृतिक सम्पदा मासिने कार्य भयो भने अवरोध/विरोध सुरु हुन्छ । यस्तोमा विकास कसरी कर्ने ?

काठमाडौंको विकास गर्नलाई काठमाडौंको व्यवस्थापन बुझेर साध्य छैन । यहाँको पुरातत्व, सम्पदा,संस्कृति नबुझी विकास गर्न गाह्रो हुन्छ । उदाहरणको रुपमा हामी आकाशे पुल बनाउने सोच्छौं तर त्यसमा कुनै जात्रामा रथ लगिरहने बाटो छेकिने हो कि त्यसमा ध्यान दिनुपर्ने हुन्छ । जस्तै इट्टाका पूरानो बाटोहरुले मर्मत संभार गर्न सजिलो थियो । म हिँड्ने इट्टाका बाटोहरुले पानी पनि सोस्थ्यो । ती बाटाहरु ढलानमा परिणत भए । पानीको लेभल घट्दै गयो । पानी आउने स्रोतहरुलाई हामीले थुन्दै गयौं । सहर अव्यवस्थित रुपमा विकास भएको छ । काठमाडौं उपत्यकामा खाली ठाउँ कत्ति हुनुपर्थ्यो ? सिमसारमा घर बनाउनु हुन्थ्यो ? त्यतिबेला दिगो विकासका यी सवालमा विकास गर्नेहरुले सोचिदिएनन् । सायद त्यतिबेला यस्तो अवधारणा पनि थिएन होला । त्यो भएर सहर अव्यवस्थित भएको छ । ३० वर्ष अगाडि नै ८ आनाभन्दा कम जग्गामा घर बनाउन पाइँदैन भन्ने नियम आइदिएको भए अगाडि(फ्रन्ट यार्ड) र पछाडि(ब्याक यार्ड)मा पानी सोस्ने ठाउँहरु हुन्थ्यो । अब हामी कुनै पनि घरले बोरिङ गर्छ भने त्यसमा आकाशबाट परेको पानी हार्वेस्ट गरेर रिजार्ज गर्ने पिट पनि बनाउनुपर्छ भन्ने नियमहरुमा ल्याउन सक्छौं । खाली स्थानहरुमा जहाँ अहिले भटाभट सरकारी भवन बनिरहेका छन् ती व्यवस्थित छैनन् । हामीले ल्यान्ड पुलिङ गरेर हुन्छ कि उचित मुआब्जा दिएर हुन्छ त्यो खाली ठाउँलाई व्यवस्थित गर्नुपर्छ । अहिले खेल्ने ठाउँ, गार्डेनहरु छैनन् । कुनै पनि राष्ट्र विकसित छ कि छैन भन्ने कुरा त्यहाँ भएको ठूला भवन र भ्यु टावरले जनाउँदैन । त्यो ठाउँमा कति पार्कहरु छन्, बालबालिका खेल्ने ठाउँ कति छन्, त्यहाँ सार्वजनिक शौचालयहरु कति छन् त्यसले दर्शाउँछ । हामी त्यही धारणामा जान्छौं । दिगो विकास चाहिँ हुनुपर्‍यो ।

अहिले त भ्यु टावरलाई नै विकासको रुपमा लिइरहेका छन् है ?

हो नि ! हजारौं भ्यु टावर रहेछन् देशमा । स्थानीय निर्वाचन पछाडि यो बितेको ५ वर्षमा बजेट कहाँ सक्काउने भयो ।कमिसनको खेलले गर्दा सिमेन्ट फ्याक्ट्री धेरै भए । डाँडाका टुप्पामा भ्यु टावर बनाएका छन् । डाँडाको टुप्पो त पहिल्यै भ्यु टावर हुन् भइसके नि ! अव्यवस्थित विकास भनेको यही हो । ती स्थानहरुमा पैसा खर्च गर्नुभन्दा त्यहाँ बालबालिका खेल्न सकिने पार्कहरु, स्पोर्ट्स सेन्टर निर्माण गर्न सकिन्थ्यो । सार्वजनिक शौचालय बनाउन सकिन्थ्यो । त्यतातिर ध्यान गएन भनौं न ।

मूलधारे राजनीति दलले युवाहरुलाई त्यति पत्याइरहेका हुँदैनन् । मतदाता युवा छन् । उनीहरुले परम्परागत व्यक्तिहरुलाई नै भोट दिन् हुन् । किन युवा नेतृत्वलाई ती मतदाताले विश्वास गर्दैनन् । के कुरामा कमी छ?

खासमा युवा नेतृत्वमा आउनै खोज्दैनन् । नेपालमा युवा उमेरका मतदाता ७० प्रतिशत छन् । ४० भन्दा मुनिका ७० प्रतिशतले नै भन्ने हुन्- 'बुढाहरुले दुख दिए' । उनीहरु आफैं आउन चाहँदैनन् । युवाहरु 'नो भोट'सिस्टम ल्याउने कुरा गर्छन् । त्यसको साटो आफैँमाझ भएको योग्य व्यक्ति उठाउने हो नि, कसैलाई उठाउन मन छैन भने आफैं अगाडि आउने हो । सायद पहिला योग्य युवाहरु आइदिएनन् । यो पटक हामी बेस्ट अप्सन दिँदैछौं । सायद जित्ने आधार यो पनि हो । हामीले अहिले पनि 'म युवा हुँ'त्यसैले मलाई भोट दिनुपर्छ भनेका छैनौं । म इन्जिनियर वा कलाकार हुँ भनेर भोट मागेको छैन । तर सम्पूर्ण तवरले यो काम गर्न सक्ने क्षमता छ कि छैन भनेर भोट दिने हो । म भन्दा कोही सक्षम व्यक्ति ७० नाघेको आउँछ मैले पनि सपोर्ट दिनैपर्‍यो । हाम्रो उद्देश्य भनेको काठमाडौंलाई विकास गर्ने हो आफूलाई विकास गर्ने होइन । म त अहिले पनि २/३ वटा पेसामा छु । मैले त त्यो ठाउँमा गर्न सक्ने व्यक्ति नपाएर आफैं जान खोजेको हुँ नि ! त्यो ठाउँमा राम्रो व्यक्ति पहिल्यै आइदिएको भए हामीलाई सजिलो पनि हुन्थ्यो । पार्टीले पनि एउटा सक्षम व्यक्ति ल्याइदिनुपर्‍यो भन्ने हाम्रो कुरा हो । नेपालभरि यो स्थानीय निर्वाचनलाई निर्दलीय नै बनाउन हामीले बारम्बार भनिरहेका छौं । यो सुरुवात पनि भइरहेको छ ।

नेपालको शासन प्रणाली अनुसार स्थानीय तह भनेको सामान्य जनताले पनि सेवासुविधा पाउने ठाउँ हो । तर यहाँ विवाह दर्ता, जन्मदर्ता र नागरिकतासमेत पाउन झन्झट छ । तल्लो तहकै सेवासुविधाको वितरण राम्रो छैन । पूर्वाधार र सेवासुविधाको वितरणसम्बन्धि भिजन के छ ?

फेरि उदाहरण जोड्न चाहन्छु । यहिँ ललितपुर वडा १० मा वडाअध्यक्ष हुनुहुन्छ- नरशिंह व्यन्जनकार । उहाँ ८३ वर्षको हुनुहुन्छ । उहाँ लगातार ५० वर्षदेखि स्वतन्त्र रुपले जित्दै आउनु भएको छ । उहाँ जन्मदर्ता, विवाह दर्ता घरमै पुर्‍याइदिनुहुन्छ । ८३ वर्षीया उहाँले गर्न सक्नु भएको छ भने काठमाडौं महानगरपालिका अथवा अरु ठाउँमा किन गर्न सक्दैन भन्ने कुरा हो । हामीले फर्म अनलाइनबाटै भर्न लगाउने र त्यसको डेलिभरी प्रणाली पनि विकास गर्नुपर्छ भन्ने लाग्छ । त्यो गर्न पनि सकिन्छ । हिजो मात्रै पञ्जाबको निर्वाचनमा आम आदमी पार्टीले घर-घरमा रासन डेलिभर गराउने भने । त्यो कुरा नेपालले पनि पच्छ्याउन सक्छ । राम्रो कुराको नक्कल गर्न सकियो नि ! यो सडक विभागको काम हो, विधुत् को काम हो भन्छन् । तर स्थानीय वडा अध्यक्षले त्यसको कोर्डिनेसन त गरिदिनुपर्‍यो नि ।

सरकारको नीतिमा सरकारका कामलाई प्रविधिमैत्री बनाउने भन्ने छ । तर अझै पनि सरकारी कार्यालयमा पुरानै ढड्डा देखिन्छन् । प्रविधिमैत्री बनाउनेबारे तपाईंको धारणा के छ ?

पूरानै सोच भएका व्यक्तिहरुलाई नयाँ प्रविधि आयो भने के होला भन्ने डर छ । सबै पेमेन्ट अनलाइन भयो भने भ्रष्टाचार रोकिन्छ नि! त्यो भ्रष्टाचार रोकिन्छ भनेर पनि डराइरहेका हुन्छन् । न्यूजिल्यान्ड र अष्ट्रेलियामा मालपोत सेयर मार्केटजस्तै अनलाइन हुन्छ । एउटा क्लिकमा कित्ता किनबेच गर्न सकिन्छ । नेपालमा सबैभन्दा भष्ट्राचार हुने ठाउँ नै मालपोत हो ।

महानगरको आम्दानी सबैभन्दा बढी छ । त्यसको प्रयोग असल तरिकाले भएको छैन । फोहोर व्यवस्थापन समेत व्यवस्थित ढंगले भएको छैन । तपाईं मेयर बन्नुभयो भने यसमा परिवर्तन आउला त ?

फोहोर व्यवस्थापनको सबैभन्दा सजिलो कुरा २५ वर्ष अगाडि नै कान्तिपुर भन्ने सिरियलमा देखाइसकेको छ । सरकारले फोहोर व्यवस्थापनमा २ किसिमको ट्रक घरमा ल्याइदिनुपर्‍यो । एउटा कुहिने र नकुहिने । अर्गानिक फोहोरलाई मलको रुपमा विकास गरेर छेउका मलको उत्पादन कमी भएको ठाउँमा बेच्ने सकिन्छ । प्लास्टिकजन्य फोहोरहरुलाई बाटो पिच गर्न प्रयोग गर्न सकिन्छ । हामी इन्जिनियरहरु के भन्छौं भने – संसारमा फोहोर भन्ने कुरै हुँदैन । त्यो फोहोर कुनै कुराको लागि कच्चा पदार्थ हुन सक्छ । त्यसलाई अन्य पदार्थमा रुपान्तरण गर्ने त हो । त्यसलाई डम्पिङ भन्दा पनि कुनै पदार्थ रुपान्तरण गरेर लान सकिन्छ । त्यो एकदमै सजिलो उपाय हो । त्यसमा ३ देखि ४ अर्ब खर्च लाग्छ ।

तपाईंले मेयरमा उठ्ने घोषणा गरेसँगै ८ वर्षअगाडि र्‍याप ब्याटलमा दिनुभएको स्त्रीद्वेशी विचारलाई लिएर सामाजिक सञ्जालमा आलोचना भएको छ । तपाईं हिजोआज महिला सेफ्टीको कुरा गर्दै हिँड्नुहुन्छ ?

र्‍याप ब्याटल भनेको छुट्टै विधा हो । ‍हामीकहाँ बिहेघरमा रत्यौली खेलिन्छ । त्यो निश्चित समुहमा हुन्छ । र्‍याप ब्याटल पनि अमेरिकामा जस्तो थियो त्यसलाई ठ्याक्कै नक्कल गर्दा त्यस्तो भयो । त्यसलाई फिल्मको रुपमा लिउँ न । फिल्ममा नाना पाटेकर, सुनील थापाले भिलेनको भूमिका निभाउँछन् । वास्तविक जीवनमा उनीहरुको चरित्र भिलेनको हुँदैन । गीतमा त्यस्तो विचार आएको छैन । अब त्यो विधा नै फरक हो । त्यसैले त्यसको आधारमा ब्याटल गर्ने र्‍यापरलाई न्याय गर्नुहुँदैन भन्ने लाग्छ । यो कुरालाई पछि बुझ्दै गयौं । पहिला त उमेर पनि त्यस्तै थियो । त्यसले मानिसमा नकरात्मक असर पार्ला भनेर मैले पछि त्यो कुरालाई अभ्यास गरिन । जति भने पनि त्यसलाई मानिसले मजाकको रुपमा लिँदैनन् । त्यसले निश्चित समूहको चित्त दुखाउँदो रहेछ नि त । अहिले हामीले 'नेपहपको श्रीपेज'मा त्यस्ता कुराहरुलाई निषेध गरेका छौं ।

अहिलेको काम गर्ने नेता र काम गर्ने प्रणालीमा के-के सुधार आवश्यक छ ?

पहिलाका नेतालाई सुध्रिन कतिको गाह्रो/सजिलो छ त्यो आफ्नो ठाउँमा छ । मानिस सुरुमा असल हुन जरुरी छ । मानिस असल भयो भने बल्ल देश सुधार हुन्छ । नेताहरु असल नभएसम्म यो देशमा केही कुराको आशा पनि नगर्दा हुन्छ । त्यो चरित्रमा सुधार आउनुपर्‍यो । भ्रष्टाचारको लामो लर्को लागेको छ यहाँ, न भ्रष्टाचार गर्नेहरुले त्यो पैसा आफूले उपयोग गर्न पाउनुहुन्छ । विदेशमा कुन बैंकमा लगेर थन्काउनु भएको छ उहाँहरु बितिसकेपछि उहाँहरुका छोराछोरीले पनि पाउन सक्ने होइन भन्ने कुरा सायद उहाँहरुले बुझ्नु भएन । त्यसैले भ्रष्टाचार गर्नुभयो । असल भएर लाग्यो भने अब नयाँ आउने पिढींका नेताहरुले केही राम्रो गर्न सक्नुहुन्छ ।