‘भ्रष्टाचारमा पनि यहाँ राष्ट्रिय मेलमिलाप हुन्छ’

यही मामिलालगायत भ्रष्टाचार प्रकरणमा हुने कारबाहीका सवालमा कार्कीसँग कान्तिपुरका देवेन्द्र भट्टराईले गरेको वार्ता :

नक्कली भुटानी शरणार्थी गिरोहको धन्दामा राज्य संयन्त्रसमेत लागेर आफ्नै नागरिक किनबेच गर्न खोजिएको प्रकरणलाई कसरी लिनुभएको छ ?

यो केसबारे जब मैले गम्भीरतापूर्वक पढें, सुनें र बुझें, मलाई त एकदम शरम लागेर आयो । म स्तब्ध नै भएँ । मुलुक र राज्यपद्धति यति तलसम्म पनि खस्किँदो रहेछ भन्ने लाग्यो । भौतिक चिजबिज (धानचामल, नुन, तेल) त बिक्री हुन्छ नै, तर राज्यले नै मान्छे बिक्री गर्न थाल्यो भनेपछि त योभन्दा गिर्ने ठाउँ नै रहेन भन्ने लाग्यो । कुनै कालमा निग्रो, हब्सीहरूलाई बेचबिखन गरिएझैं स्थिति हामीकहाँ देखियो ।

यस्ता प्रकरणलाई जोडेर सिंगो राज्यपद्धतिलाई गाली गर्ने गरिन्छ नि ?

मेरो बुझाइमा दलीय पद्धति र राजनीतिक प्रणाली आफैंमा कहिल्यै गलत हुँदैन । त्यही पद्धति अमेरिका वा भारतमा सुध्रिँदै गएको देखिन्छ, बेलायतमा पनि पद्धतिमा राज्य संयन्त्र चलेकै छ । तर हामीकहाँ पात्रका खराब चरित्र र क्रियाकलापका पद्धति (प्रणाली) कहिल्यै सुधार भएन । यहाँ लोकतान्त्रिक पद्धति, चेतना र शिक्षाको तह त्यति फस्टाएको देखिएन । भ्रष्टाचारको तह भने उकालो लागिरह्यो । यो सूचकांक यति पराकाष्ठामा पुग्यो कि आज मान्छे (आफ्नै नागरिक) बेचिने स्थितिमा पुगेको छ । एउटा दृष्टान्त के छ भने पैसाको लोभमा परेपछि माथिका निकायले जोगाउने र ढाकछोप गर्ने काम सुरु भइहाल्छ । शरणार्थी केसमा पनि त्यही भएको हो ।

यस्तो स्थिति किन उब्जिएको होला ?

आज सबैसँग सपना र आशा सकिएको छ । हरेक घरका केटाकेटी हेर्नुभयो भने कोही देशभित्र बस्नै चाहदैन । रोजगारी छैन, पाएको रोजगारी (काम) मा पनि सम्मान छैन । सेवा–सुरक्षाको ग्यारेन्टी छैन । यो सबै नभएपछि आम मान्छेले देश छाड्न चाहिरहेका छन् । यो कटु यथार्थ हो । त्यसमाथि अमेरिका जाने भनेपछि नेपालीलाई पुगिहाल्यो । अमेरिकाको घण्टे जीवन र दिनरात नभनीकन गर्नुपर्ने कडा श्रमको कुरा कसलाई थाहा ? यहीबेला एउटा सामान्य मान्छेलाई अमेरिका जाने सपना देखाइएको छ, लाखौं रुपैयाँ तिरेर र घरबारी बेचेरै मान्छे अमेरिका जान तयार भइरहेको छ । (संयोगले दमक, झापातिरका आफन्तका मान्छे पनि यसमा परेका रहेछन् ।) यत्रो प्रकरणमा कारबाही भइहाले पनि त्यही दलाल र बीचको पैसा उठाउने एजेन्टको तहमा मात्रै दण्ड/कारबाही केही होला । तर यसको रचनाकार, योजनाकारसँग त कारबाही प्रक्रिया पुग्ला–नपुग्ला, संशय छँदै छ ।

भ्रष्टाचार र सुशासनकै मुद्दामा मात्रै यस्तो संशय बढी हुने हो या सर्वत्र ?

म आफू अदालतमा छँदै कति भ्रष्टाचारका मुद्दा १०/१२ वर्षदेखि अल्झिरहेको पनि पाएकी थिएँ । कतिमा छिनोफानो गर्ने तहको काम पनि गरें । तर ती सबैजसोमा भ्रष्टाचारको तरिका र उपाय भने एउटै हुन्थ्यो, त्यो हो– सुरुमै निश्चित योजना तर्जुमा गर्ने । सुडान केसमा पनि यस्तै दीर्घकालीन योजनाका भरमा काम गरिएको थियो, जसमा २८ करोड ८१ लाख रुपैयाँ भ्रष्टाचार भएको थियो । त्यस प्रकरणमा योजनाबद्ध भ्रष्टाचार भएको थियो ।

सुडान काण्डमा योजना र तालिका बनेझैं नक्कली शरणार्थी प्रकरणमा पनि २०७५ सालदेखि झन्डै ५ वर्ष लगातार माथि केन्द्र (सिंहदरबार) देखि तलसम्म अनेक प्रपन्च चलिरहे । तर, हाम्रो राज्यपद्धतिले कहिल्यै थाहा पाएन । किन यस्तो स्थिति आयो होला ?

होइन, होइन । थाहै नपाएको स्थिति होइन । तर, नेपालमा एकप्रकारले पञ्चायतमा जत्तिको पनि ‘डर’ नरहेको अवस्था छ । तलदेखि माथिसम्म लुट चलेको छ । यसले उसलाई भर दिएको छ, उसले उसलाई टेको दिएको छ । समग्रमा लुट कसरी गर्ने भन्ने माथापच्चीमा सबै लागेका छन्, विशेषतः सबैजसो राजनीतिक दल र तिनका नेताहरू । अनि, तँ पनि नबोल्ने, म पनि नबोल्ने अर्थात् तैं चुप मै चुप ।

लाभ आखिरमा सबैले लिएकै छन् । कसैले आफ्नो मान्छेको सूची मिसाएर अमेरिका पठाइहाल्ने लाभ, कसैले पैसाको अंश हात पारेर पाएको लाभ, लाभै–लाभ । यसरी माथिको तहबाटै यो अपराधमा हिस्सेदारहरू देखिन्छन् भने यी सबै भ्रष्ट हुन् । जनसाधारणले के भइरहेछ भनेर थाहै पाएनन् सुरुमा । बरु मिडियाले थाहा पायो । कतिसम्म भने यहीबीचमा एक जना नेतृले भाषणै गरिन्, ‘कांग्रेसलाई जिताउने हो भने विदेश पठाइने भनेर ।’ के हो त त्यो ? आखिर कुरा त त्यही हो नि ।

हो, यस्ता योजना आज मात्रै एकाएक आएका होइनन् । २०४७/४८ सालमा किसुनजीको अन्तरिम शासनकाल रहिन्जेल यस्ता कुरा आएनन् । त्यसपछि भने कति आए कति ! यो प्रणाली कसरी अघि बढ्नुपर्थ्यो भन्ने कुरा आफ्नो ठाउँमा छ । तर, प्रणालीमा आफ्ना कार्यकर्तालाई भ्रष्टाचारका पाठ मात्रै पढाइने गरिएको रहेछ । खुलेआम खाए पनि केही हुन्न भन्दै तालिम पनि दिने गरिएको रहेछ । यहीअनुसार माथिदेखि एउटा गिरोह बनाउने र खाने (लुट्ने) भन्ने योजना (मास्टरप्लान) मात्रै अघि सारिँदो रहेछ । न कतै सोधपुछ न कारबाही । कारबाही भइहाल्यो भने पनि एउटा निमुखा पात्रलाई हुने रहेछ । देख्नुभएन ? २०७६ मा कारबाही प्रक्रिया सुरु भएपछि चार केसमा ३ महिनाभित्रमा ४ खरिदार–सुब्बा तहका व्यक्तिले आत्महत्या गरेको घटना ? यहाँ हजारको घूस लिएको अभियोग लाग्नेहरू आत्महत्या गर्छन्, करोड–अर्ब खानेहरू सजायमा नै पर्दैनन् ।

तपाईंलाई पनि सुडान काण्डको फैसला गरिएकै दिन महाभियोग लागेको थियो नि ?

हो नि । भ्रष्टाचारमा अहिले आएभन्दा ठूलठूला केस भएका छन् । ती सबैजसोमा खानेबेला एउटा, कारबाही बेहोर्ने बेला कोही (डमी) परिरहेको स्थिति छ । बैंकको लगानीको यस्तै एक केसमा करोडौंको अपचलन भयो, पर्ने बेला एउटा बैंकको म्यानेजर मात्रै पर्‍यो । सुडानकै केसमा पनि त्यसका ‘ब्याक’मा कति थिए होलान् ? कोही सामुमा आएनन् ।

यो मुलुकमा जे भइरहेको छ नि, चीनमा यही स्थिति भए अपराधीलाई झुन्ड्याइसकिने थियो । ठूलै मान्छे (नेता) परे पनि पाता कसेर लगिन्थ्यो र झुन्ड्याइन्थ्यो । के शरणार्थी गिरोहको यत्रो खेलमा साना मान्छेको मात्रै आँट थियो होला त ? यहाँ कति जना प्रमोसन पाउन फसेका छन्, कति अरूका लागि सही गरिदिने भएर फसेका छन् । यत्रो काण्डमा ठूला मान्छे त मुस्किलैले देखिन्छन् । जस्तो– एक साताअघि मात्रै पशुपतिको जलहरीमा चढाइएको ११ केजी सुन हराएकोबारे संसद्मा बहस भयो । एक जना सांसदले बोलेको कुरा संसदीय रेकर्डबाट हटाउनुपर्छ भन्नेमा शीर्ष नेताहरूबीच राष्ट्रिय सहमति भएपछि मात्रै सदन अघि बढ्यो । भ्रष्टाचारका सवाल आएपछि संसदीय रेकर्डबाट हटाउने हो कि यो सुन काण्डको छानबिन गरी दोषीलाई सजाय दिने हो ? स्वाभाविक हो, यसमा त छानबिन हुनुपर्थ्यो । संसदीय रेकर्डबाट हटाउँदै भ्रष्टाचार ढाकछोप गर्न मिल्छ ? अझ अर्को कुरा, पशुपतिमा सुन किन चाहिन्थ्यो ? तामा भए हुन्नथ्यो र ? त्यो सुनको पैसाले एउटा गाउँमा स्कुल–अस्पताल पो बनाउन सकिन्थ्यो कि ? एकातिर भगवान् र धर्म नमान्ने भनेर नारा लगाउनेहरूबाटै अर्कातिर सुनको जलहरी हालेर स्वर्ग जान खोज्ने ? यो पनि भ्रष्टाचार गर्ने योजनामै बनेको हुन सक्छ, अरू सबै प्रकरणमा जस्तै ।

अर्को अचम्म लाग्ने कुरा, यत्रा काण्ड बाहिर आइरहँदा विपक्षी दल कहाँ छ ? भ्रष्टाचारमा पनि राष्ट्रिय सहमति ? अरू शक्ति–संघर्षका मामिलामा अस्तिसम्म सडकका बार्दली भाँच्दै हिँड्ने विपक्षी आज कहाँ छ ? सत्ताधारीले फट्याइँ गर्दै छ भने विपक्षी किन बोल्दैन ? किनभने भ्रष्टाचारमा पनि यहाँ राष्ट्रिय मेलमिलाप हुन्छ ।

हरेक नेपालीको चिनारी र प्रतिष्ठामा जोडिएको नक्कली शरणार्थी गिरोहमाथिको अनुसन्धानमा कत्तिको भर पर्नुभएको छ ? कि यो पनि देखावटी हो ?

एक तहको अनुसन्धान भएकै देखिन्छ । तर अब भने हाम्रो पासपोर्ट देख्ता बाटोघाटोमा के प्रश्न सोधिएला ? मान्छे बेच्ने देशका ‘भीआईपी’ भनिएला कि हामीलाई पनि । अझ हामीलाई त रातो पासपोर्ट लिएर हिँड्नै पनि डरमर्दो स्थिति भयो । यो त अति नै भयो, सीमा नै नाघ्यो । देशमा सही शासक हुने हो भने ‘ओहो, देशमा यस्तोसम्म भएछ’ भनेर अनुसन्धान र कारबाहीको प्रक्रिया अघि बढाइहाल्थ्यो । यहाँ त संरक्षण (प्रोटेक्सन) हुन्छ । नेताहरूकै श्रीमतीहरूबाट भाषण सुनिन्छ, सुन्नै नसकिने कुर्तकका भाषण । भारतमै सीबीआईसहितले कारबाही गरेको र अनुसन्धानको पहेली बनाएको सुनिन्छ । अस्ति भर्खरै ५० हजार भारु मासिक तलब हुने एक युवतीको घरबाट ५० करोड रुपैयाँको सामान बरामद भएको खबर आएको थियो । खोइ हामीकहाँ के हुन सकेको छ ? हाम्रा राजनीतिक महारथीका धर्मपत्नीका घरमा कति के छन् भन्ने कहिल्यै पत्ता लागेको छ ? भ्रष्टाचार र भ्रष्टाचारीका लागि एकदमै उर्वर, सकारात्मक मुलुक नेपाल भइसकेको छ ।

सुडानसहितका प्रकरणमा फैसला गरिरहँदा उच्चपदस्थ राजनीतिक तहबाट दबाब आउने गरेको थिएन ?

किन नहुनु नि ? खपिनसक्नु थियो । ममाथि लगाइएको महाभियोगको अलिकति लक्षण पनि त्यही सुडान काण्डको मुद्दा हो, यति त मैले भन्नैपर्छ । महाभियोग चलाएर मुद्दामा फैसला नै गर्न नदिने योजना थियो । फेरि भ्रष्टाचारको मुद्दामा त सरकारवादी हुनुपर्ने हो, तर हामीकहाँ सरकार आफैं प्रतिवादी जस्तो बनिदिन्छ । प्रमाणहरू उपलब्धै नगराउने तहको प्रतिवादी सरकार !

यसरी निराशा र दिक्कलाग्दो अवस्थाको मात्रै कुरा गरिरहँदा आजको पुस्तालाई सुनाउन मिल्ने आसलाग्दो कुरा के छ त ?

केही पनि छैन । मुलुकको हित चाहन्छन् भने नि सत्तामा वा विपक्षमा जति बसेका छन्, यी सबैले जनतासामु हात जोडेर स्वैच्छिक अवकाश लिनु उपयुक्त हुनेछ । बरु आफूले कति लुटेको छ भनेर देखाइदिए हुन्छ । त्यति गरेर माफी मागेर बाटो लागे हुन्छ । यिनीहरूबाट पार लाग्दैन । बरु आशा जगाउन सकिने कुरा यही हो ।

तैपनि अहिले आइरहेका काण्ड र लाजै लाग्ने प्रकरणमा शुद्धीकरणको उपाय केही देख्नुहुन्छ ?

नक्कली शरणार्थी गिरोहमा मात्रै होइन, सबै भ्रष्टाचारका केसमा शुद्धीकरण (न्यायिक, कानुनी) खोज्नैपर्छ । मुलुकलाई जोगाउने र विधिको शासन ल्याउने हो भने कारबाही गर्ने संस्थाहरूले खुट्टा टेक्नुपर्‍यो । यी नेता र शासकका पछि सती लागेर कोही ठूलो हुनेवाला छैन । न्याय जे हो, कानुन जे हो, त्यही गर्नुपर्‍यो । भएन भने प्रमाण खोजेर पनि ल्याउनुपर्‍यो । बेइमानी त यहाँ भएकै छ, जनसाधारणसँग १० देखि ५० लाख रुपैयाँ उठाएको उजुरी/बयान त आएकै छ । यो त्यसै आएको होइन । यो बेला खुट्टा जोडसँग टेकेर कारबाही गर्नुपर्‍यो, छुट त यसरी दिनुभएन नि । हरेक भ्रष्टाचारका मामिलामा छुट दिएर मुलुक कहाँ पुग्छ ?