स्वास्थ्य समस्या झेल्दै कलिला आमाहरू

जानकी गाउँपालिका ५ की २० वर्षीया सीता हरिजन सुत्केरी व्यथा लागेपछि कात्तिक १३ गते अस्पताल भर्ना भइन् । उनको यो पहिलो गर्भ थियो । उनले एकपटक पनि गर्भावस्थाको जाँच गराएकी थिइनन् ।रक्तस्राव बढ्दै गएपछि उनी अचेत अवस्थामा पुगिन् । कात्तिक ३१ गते गर्भावस्थामै उनको मृत्यु भयो । गर्भावस्थाको समयमा हुनुपर्ने जाँचहरू नभएपछि अन्तिम समयमा उपचार सम्भव भएन ।

नरैनापुर गाउँपालिका ७ बालापुरकी २० वर्षीया सन्नुदेवी यादव गत पुस १ गते अस्पताल पुग्दा होसमा थिइनन् । युरियन पास नभएका कारण बच्चा जन्माउने प्रक्रिया सुरु हुन सकेन । कमजोर शरीर त्यसमा रगतको कमी भएपछि उनलाई आईसीयूमा भर्ना गरियो । उपचारपछि पनि अवस्था सामान्य भएन ।उनको मृत्यु भयो । एकपटक पनि गर्भवती जाँच नगराएकी सन्नुले आफ्नै बेवास्ता अनि राज्यको निगरानीको अभावमा मृत्युवरण गर्नुपर्‍यो ।

समयमै अस्पताल पुर्‍याउँदा पनि उनलाई बचाउन नसकिएको मृतकका मामा काशिराम यादव बताए । ‘अप्रेसन गर्न पनि उनी होसमा थिइनन्‚’ उनले भने, ‘एक त शरीरमा रगत नै भएन, अर्काे कुरा पेटमा बच्चा । दुवैको ज्यान गयो ।’

भेरी अस्पताल नर्सिङ निरीक्षक बसुन्धरा ज्ञवालीका अनुसार २० वर्षमुनिका आमाहरूमा गर्भधारणदेखि सुत्केरी हुँदासम्म स्वास्थ्य समस्या बढी देखिने गरेको छ ।

‘२० वर्षसम्मका आमाहरूमा यस्ता स्वास्थ्य समस्या बढी देखिन्छ । बच्चा पाउँदा समस्या देखिने‚ रगतको कमी हुने‚ सिजर आउने‚ पाठेघर खस्नेजस्ता समस्या देखा पर्छ । बच्चा पाउँदा सुत्केरी व्यथा बढी लाग्ने पाइएको छ‚’ उनले भनिन्, ‘कम उमेरका आमाहरूमा बच्चा पाउँदा जोखिम बढी हुन्छ ।’

कानुनले बालविवाहलाई अपराध मानेता पनि बालविवाहको अपराध हुने गरेका छन् । शारीरिक र मानसिक रुपमा परिपक्व नभई विवाह गर्नु र सन्तान जन्माउँदा प्रजनन स्वस्थ्यलगायत विविध समस्या आउन सक्ने भएकाले कानुनले नै विवाह निषेध गरेको छ ।

कलिलो उमेरमा आमा बन्नेहरूले सुत्केरी हुँदा पोसिलो खाना पाउँदैनन् । शिक्षा र स्वास्थ्यबाट वञ्चित छन् । विशेष गरी मधेसी समाज र दलित समुदायका किशोरी बालिकाहरू सानैमा बिहे गरेर आमा भइरहेका छन् । दलित अगुवा दिलबहादुर परियारले भने, ‘अशिक्षा र अन्धविश्वासले गर्दा यस्तो भएको हो ।’

समुदायमा अझै १५, १६ वर्षकै उमेरदेखि बिहे गर्ने चलन छ । कम उमेरमा बिहे गर्दा शरीरका अंग परिपक्व नहुने स्त्री रोग विशेषज्ञ डा. अंकुर भण्डारी बताउँछिन् । ‘योनी च्यातिने र पाठेघरमा घाउ हुने जोखिम हुन्छ,’ उनले भने, ‘पछि गएर आङ खस्ने समस्या हुन्छ ।’

स्त्रीरोग विशेषज्ञ डा. भण्डारीका अनुसार अरु महिलाको तुलनामा किशोर अवस्थामा आमा बनेकाहरूमा स्वास्थ्य समस्या जटिल हुन्छ ।

‘२० वर्षमुनिका महिलाहरूमा गर्भाशयको राम्रो विकास भइसकेको हुँदैन । आमाले राम्रो हेरचाह नपाएकाले गर्भमा रहेको शिशुको पनि विकास हुँदैन‚’ उनले भनिन्, ‘गर्भधारणदेखि बच्चा जन्माउने चरणहरूमा जटिलता देखिन्छ ।’

अधिकारकर्मी कमला पन्त विद्यालयस्तरमा होइन‚ परिवारस्तरमा स्वास्थ्य शिक्षा पुर्‍याउन आवश्यक रहेको बताइन् । ‘हाम्रो समाज यौनको विषयमा अझै पनि साइलेन्स छ । तर‚ यौन शिक्षा घरबाटै बालबालिकालाई दिन आवश्यक छ ।’

जिल्लामा आर्थिक वर्ष २०७७/०७८ मा ४१ जना गर्भवती, सुत्केरी आमाको मृत्यु भएको छ । जसमध्ये बाँकेका मात्रै २४ जना रहेको जनस्वास्थ्य कार्यालयको तथ्यांकमा उल्लेख छ ।