फर्कियो टाँगा आकर्षण

नेपालगन्ज — चार/पाँच वर्षअघिसम्म नेपालगन्जमा ५०–६० वटा टाँगा चल्थे । सीमावर्ती नाकापारि रुपैडिया बजार पुग्न टाँगा नै उपयुक्त विकल्प थियो । बिस्तारै ई–रिक्साले बजार पायो । रिक्साले टाँगालाई विस्थापित गरिदिए । चाडपर्वयता भारतबाट घर फर्किने नेपालीलाई ओसार्न र टाढाबाट आएका आफन्तलाई भेट्न आएका र पर्यटकहरू फेरि टाँगा चढ्न थालेका छन् ।

यात्रुले टाँगामा चढ्न खोजेपछि फेरि चलाउन थालेको चालक बाबु खाँले बताए । दुई वर्षदेखि नचलाएका उनले माग बढेपछि आफ्नो टाँगा निकालेको बताए । ‘घोडालाई नुहाइदिएँ, सिंगारपटार गरें । अनि, आफ्नो टाँगाको गद्दी सम्हाले,’ उनले भने, ‘पछिल्लो समय नेपालगन्ज–रुपैडिया रुटमा दैनिक १२–१५ वटा टाँगा चल्ने गरेका छन् ।’ धेरै जना एकैपटक बस्न पाइने भएपछि सबैको रोजाइ अहिले फेरि टाँगा भएको उनले सुनाए ।

ई–रिक्सा आएपछि टाँगाप्रतिको आकर्षण घटेको थियो । नेपालगन्ज–रुपैडिया जाने यात्रुको रोजाइमा ई–रिक्सा भएपछि विगत पाँच वर्षदेखि टाँगा व्यवसाय बन्द थियो । कुनै बेला थियो, टाँगाको सहरका रूपमा नेपालगन्ज चिनिन्थ्यो । काठमाडौं, पोखराबाट आएकाहरू टाँगा चढेर रुपैडिया गएको अर्का टाँगा व्यवसायी रहमत खाँले सम्झिए । ‘टाँगा व्यवसाय बन्द भएपछि कतिपयले ई–रिक्सा किनेर चलाउँदै छन् । कसैले अर्कै व्यवसाय अँगालेर जीविका चलाउँदै छन्,’ उनले भने, ‘समय अनुसार चल्नै पर्‍यो, कतिले त टाँगा नै बेचिदिए ।’

नेपालगन्जका ई–रिक्सालाई भारतीय प्रहरीले रुपैडिया जान प्रतिबन्ध लगाएपछि टाँगाको माग बढेको सफिक वेहनाले बताए । किनमेल र भारतबाट फर्किने नेपालीलाई हिंडेर जमुनाह आउनुपर्ने भएपछि बाध्य भएर टाँगा चढ्न थालेको उनको भनाइ छ । भारतीय सीमावर्ती बजार रुपैडियामा परम्परागत (पाइडल घुमाएर चलाउने) रिक्सा भने चल्न दिइएको छ । ‘किनमेल गरेर फर्किने बेला पाइडल रिक्सा प्रयोग गरे महँगो पर्ने र हिंडेर आउन गाह्रो भएपछि नेपालीहरू टाँगा चढ्न थालेका हुन्,’ सफिकले भने, ‘जे भए पनि गरिबहरूको भलो भयो, टाँगा चलाउनेहरूले फेरि काम पाएका छन् ।’

ई–रिक्साले जमुनाहबाट धम्बोझीसम्मको १ सय रुपैयाँ भाडा लिने गरेका छन् । रुपैडियाबाट जमुनाह आउन थप ४० रुपैयाँ लाग्छ । टाँगाले रुपैडिया–धम्बोझी भाडा ९० रुपैयाँ लिने गरेको सफिकले बताए । टाँगाले एकपटकमा १० जनासम्म बोक्ने गरेको उनको भनाइ छ । ‘ई–रिक्सामा थोरै यात्रु अट्ने भएकाले भाडा महँगो पर्न जान्छ,’ उनले भने, ‘धेरै जनाको समूह भएकाहरू एउटा रिक्सामा नअटाउने भएकाले हामीलाई खोज्छन् ।’ नेपालगन्ज–रुपैडिया रुटमा दैनिक १५–२० वटा रिक्सा चल्ने गरेको इलाका प्रहरी कार्यालय जमुनाहका सह–इन्चार्ज प्रहरी सहायक निरीक्षक कुलबहादुर विकले बताए । उनले तिज आसपासबाट टाँगा चल्न थालेको सुनाए ।

पूर्वप्राज्ञ सनत रेग्मीका अनुसार राणाकालीन समयमा वर्ग विशेष अनुकूल आकर्षक घोडा ल्याइन्थ्यो । बिस्तारै सडकको विकाससँगै एक्का र टाँगा संस्कृति लोप हुँदै छ । भेरी अस्पतालको छेउमा टाँगा स्टेसन नै छ । ‘त्यहाँ अचेल रिक्साकै भरिभराउ देखिन्छ,’ रेग्मीले भने, ‘नेपालगन्ज चिनाउने टाँगा संस्कृति पनि हो । यसलाई जोगाउन सके पर्यटक केन्द्र बन्ने सम्भावना कायमै छ ।’