बदलिँदै चुनाव प्रचारशैली

लुम्बिनी प्रदेशका विभिन्न जिल्लामा उम्मेदवार निकट कार्यकर्ता र प्रचारकले फेसबुक, ट्वीटर, टिकटकजस्ता सञ्जाललाई बढी प्रयोग गरिरहेका छन् । उम्मेदवारका नाममा ‘फेसबुक पेज’ बनाएर प्रचार गर्ने र त्यसलाई बुस्ट गरिरहेका छन् । यसका लागि निजी सहयोगी वा कार्यालयमै कर्मचारी खटाइएको छ । रूपन्देही ३ बाट कांग्रेस र गठबन्धन दलका उम्मेदवार जिताउन प्रचारप्रसार समिति गठन गरिएको प्रचार संयोजक तथा क्षेत्रीय सभापति सुशील गुरुङले बताए ।

उनले निर्वाचन क्षेत्रका ३६ वटै वडामा सम्पर्क कार्यालय स्थापना गरेर प्रचार तीव्र बनाइएको बताए । त्यसबाहेक सञ्चार क्षेत्रमा उम्मेदवारले गरेका काम र भावि योजनाबारे पत्रकारलाई जानकारी गराउने, फेसबुक पेज बुस्ट गरी प्रचार गरिरहेको उनले बताए । ‘उम्मेदवार नागरिकका घरघर पुग्ने समय छैन,’ उनले भने, ‘अहिले सामाजिक सञ्जालमा मतदाताको पहुँच बढेकाले त्यसमार्फत प्रचारलाई जोड दिइएको हो ।’

प्रदेशमा चुनावी रौनक पहिलेजस्तो नभएको नेपाल प्राध्यापक संघका पूर्वअध्यक्ष डा. बुद्धबहादुर थापाको भनाइ छ । चाडपर्वका बेला भएकाले तडकभडक खालको प्रचार नदेखिएको उनले बताए । ‘आचारसंहितालाई ख्याल गरिएको होला,’ उनले भने, ‘आमसभा, जुलुस, कार्यक्रम, घरदैलो हुन बाँकी छन् कि,’ डिजिटल माध्यम चर्चित र प्रभावकारी देखिएकाले यसको प्रयोग बढाइएको हुन सक्ने उनको तर्क छ ।

पाल्पामा पनि प्रचार शैलीमा परिवर्तन देखिएको छ । २०५१ सालको प्रतिनिधिसभा सदस्य उम्मेदवार रहेका र अहिले पनि पाल्पा २ बाट उम्मेदवारी दिएका सोमप्रसाद पाण्डेयले २८ वर्षअघिको प्रचार शैली र अहिलेमा धेरै फरक आएको बताए । ‘त्यतिबेला भित्तेलेखन, हातैले लेखेका तुल, ब्यानर, पोस्टर हुन्थे,’ उनले भने, ‘कोही कसैले चुनाव चिह्नका टिसर्ट, टोपी पनि बनाउँथे ।’

उनको अनुभवमा अहिले वडाध्यक्षले गर्ने खर्च त्यतिबेला प्रतिनिधिसभाका उम्मेदवारले गर्थे । २०५६ सालमा प्रतिनिधिसभाका उम्मेदवार बनेका यादवबहादुर रायमाझीले त्यतिबेला ७ लाख रुपैयाँ प्रतिनिधिसभा निर्वाचनमा खर्च भएको अनुभव सुनाए । २० वर्षअघिका निर्वाचनमा गुणात्मक प्रचारशैली रहेको त्रिभुवन बहुमुखी क्याम्पसका उपप्राध्यापक कृष्ण कार्कीर्ले बताए ।

‘जुन ढंगले प्रचारको शैली बदलियो, त्यो गुणात्मक होइन,’ उनले भने, ‘यसबाट केही कार्यकर्ता साथमा लहडमा हिँडेको देखिन्छ । तर, यसबाट फाइदा कमै हुने गर्छ ।’ अहिलेको निर्वाचन आचारसंहिताले उम्मेदवारलाई धेरै फाइदा पुगेको उनले सुनाए । ‘घरमा भेट्न आएनन् भन्ने मात्र हो,’ उनले भने, ‘अहिले माइक बजाउने, ठूला जुलुस गर्नुपर्छ भन्ने नै छैन । जनता नेताभन्दा जानकारी लिनमा धेरै अगाडि छन् ।’

बाँकेमा पनि विगतको भन्दा प्रचार शैली फेरिएको देखिएको छ । थोरै मात्रामा पोस्टर र पम्पलेट छापिएका छन् । माइकिङदेखि आमसभा पनि कम हुँदै गएका छन् । विगतका चुनावहरूमा बाँकेका गाउँबजारलगायत ग्रामीण भेगका सार्वजनिक स्थल, पार्टी, मन्दिर, पुल र सडकका भित्तामा उम्मेदवारका ब्यानर तथा होर्डिङ बोर्ड सजिएका हुन्थे । यसपटक भने निर्वाचन आयोगले लागू गरेको कठोर आचारसंहिताका कारण धार्मिकस्थलदेखि सार्वजनिक स्थलहरू कुरूप हुन नपाएको अधिकारकर्मी बसन्त गौतमले बताए ।

‘दलहरूले आगामी मंसिर ४ गते हुने प्रदेश र प्रतिनिधिसभा निर्वाचनका सम्बन्धमा निर्वाचन आयोगबाट जारी भएको आचारसंहिता पालना गर्ने प्रतिबद्धता जनाएकाले पनि तडक–भडक र ध्वनि प्रदूषण हुने खालका प्रचार कम भएको हो,’ उनले भने ।

मनोनयन दर्तासँगै प्रचार सामग्रीहरू छाप्ने अर्डर आए पनि विगतका चुनावमा जस्तो भ्याइनभ्याइको अवस्था नरहेको छापाखाना तथा अफसेट प्रेसका सञ्चालकहरू बताउँछन् । निर्वाचन आचारसंहिताका कारण ठूला ब्यानर र पर्चा पोस्टर छाप्ने अर्डन नआएको जय बागेश्वरी अफसेट प्रेसकी सुशीला चुकेले बताइन् ।

‘विगतमा यतिबेला पोस्टर, घोषणापत्र छाप्न भ्याइनभ्याइ हुन्थ्यो,’ उनले भनिन्, ‘समय परिवर्तनसँगै सबैजसो उम्मेदवार डिजिटल प्रचारप्रसारमा सरिक भएका छन् ।’ कागजी माध्यमभन्दा प्रत्यक्ष र डिजिटल माध्यमबाट मत माग्ने काम भइरहेको राजनीतिक विश्लेषक जनार्दन आचार्यले बताए । ‘यो राम्रो अभ्यास हो । यसले नेतालाई चिन्न र बुझ्न मतदातालाई सजिलो पनि भएको छ,’ उनले भने, ‘उम्मेदवारहरू सहरबजारमा सामाजिक सञ्जालबाट र ग्रामीण भेगमा भेटेरै मतदाता रिझाउन खोजिरहेका छन् ।’

दाङमा पहिलेजस्तो जुलस, सभा, माइकिङ र पर्चा–पम्पलेट अहिले देखिंदैनन् । नेताहरू आधुनिक प्रविधि र घरदैलोमा पुगेर भेटघाटको माध्यमबाट प्रचारमा जुटेका छन् । धेरैजसो उम्मेदवारले सामाजिक सञ्जालको माध्यमबाट प्रचार गरिरहेका छन् । विभिन्न आकर्षक एजेण्डा र तस्बिरसहितका प्रचार समाग्री डिजाइन गरेर सामाजिक सञ्जालमा सेयर गर्ने चलन बढेको छ । यसका लागि प्रविधि जानेको जनशक्ति परिचानलन गरिएको छ ।

सबैजसो उम्मेदवारले सञ्चार डेस्क स्थापना गरेर प्रचारप्रसारलाई तीव्रता दिइरहेका छन् । यसका साथै घरदैलो र टोलटोलमा ससाना भेला आयोजना गरी उम्मेदवारले भोट मागिरहेका छन् । अहिले अधिकांश नागरिक सूचना प्रविधिको पहुँचमा रहेकाले सामाजिक सञ्जालमार्फत प्रचार गर्दा प्रभावकारी देखिएको प्रदेश सभा सदस्यका लागि दाङ ३ (१) का एमाले उम्मेदवार घनश्याम पाण्डेले बताए । मिडिया परिचालनमा पनि उम्मेदवारहरू आकर्षित भएका छन् ।

पाण्डेले शनिबार तुलसीपुरमा ‘पत्रकारसँग घनश्याम पाण्डे’ कार्यक्रम आयोजना गरेर पत्रकारसामु आफ्ना एजेण्डा प्रस्तुत गरे । समयअनुसार प्रचार शैली बदलेर जनतासामु गइरहेको उनले बताए । ‘यो सूचना प्रविधिको युग हो । सञ्चार माध्यमबाट जनतामाझ पुग्न सकिन्छ,’ पाण्डेले भने, ‘घरदैलो र भेटघाट पनि प्रभावकारी माध्यम भएको छ ।’

सभा, जुलुस र भीडभाड गर्नुभन्दा सानो समूहको भेटघाट र सामाजिक सञ्जालको प्रचार बढी प्रभावकारी भइरहेको क्षेत्र नं. २ मा गठबन्धनका तर्फबाट प्रतिनिधिसभा सदस्यका उम्मेदवार कांग्रेस नेता राजु खनालले बताए । ‘समयको माग अनुसार जनतामाझ आफ्ना कुरा राखिरहेका छौं । सामाजिक सञ्जाल, फोन, मेसेज र भेटघाटबाट प्रचार बढाएका छौं,’ उनले भने, ‘यसले झन्

नजिकबाट चिनजान गर्न र आफूलाई चिनाउन सजिलो भएको छ ।’

दाङमा अहिले गीत, भिडियो, शुभकामना सन्देश, म्यासेज, जिंगलजस्ता सामग्रीबाट निर्वाचनको प्रचार बढी भइरहेको राजनीतिक विश्लेषक विकिरण गौतमले बताए । ‘ठूलो जनसहभागितामा प्रत्यक्ष रूपमा आफ्ना कुरा राखेजस्तो सामाजिक सञ्जाल प्रभावकारी नहुन सक्छ,’ उनले भने, ‘तैपनि, उम्मेदवारलाई चिनाउन र आफ्ना एजेन्डा राख्न सामाजिक सञ्जाल र सञ्चार माध्यम उपयोगी भइरहेका छन् ।’ निर्वाचनको प्रचारशैली बदलिंदा प्रतिस्पर्धा स्वच्छ हुन पनि सहयोग मिलिरहेको नागरिक समाजका संयोजक केबी मशालले बताए । ‘अनावश्यक तडकभडक कम गर्न यसले सहयोग पुर्‍याएको छ । गाडीमा हजारौं मानिस ओसारेर सभा, जुलुस गर्दा शक्ति प्रदर्शन गरेजस्तो हुन्छ,’ उनले भने, ‘त्यस्तो कार्यक्रममा खर्च पनि बढी हुन्छ । सूचना प्रविधिको प्रयोग गरी गरिने प्रचार शान्त, स्वच्छ र सभ्य देखिएको छ ।’

निर्वाचन आयोगले मतदान हुनुभन्दा १७ दिनअगाडिसम्म प्रचारप्रसार र आमसभामा रोक लगाए पनि बर्दियामा सामाजिक सञ्जालमार्फत भोट माग्न थालिएको छ । अधिकांश उम्मेदवारले सामाजिक सञ्जालमार्फत निर्वाचन जितेपछि विकास निर्माणदेखि आमूल परिवर्तन ल्याउने प्रतिबद्धतासहित प्रचारप्रसारमा सामाजिक सञ्जाल प्रयोग गरेका छन् । निर्वाचन आचारसंहिताभित्र रहेर प्रचारप्रसार गर्न छुट दिएको जिल्ला निर्वाचन अधिकृत कृष्ण कुँवरले बताए । ‘सामाजिक सञ्जालमार्फत उम्मेदवारले प्रचारप्रसार गर्न पाउँछन्,’ उनले भने, ‘तर, अन्य व्यक्ति र समूह सहभागी भएर त्यस्तो प्रचारप्रसार गर्न भने पाइँदैन । अहिले यो समस्या सामाजिक र नैतिक चुनौती बनेको छ ।’

निर्वाचन आचारसंहिता उल्लंघन गर्नेलाई पहिलोपटक सम्झाउने र अटेर गरे कानुन अनुसार कारबाही गरिने निर्वाचन कार्यालयले जनाएको छ । मोटरसाइकल वा अन्य सवारी साधन प्रयोग गरी र्‍याली निकाल्न र राष्ट्रिय झण्डा बोकेर प्रचारप्रसारमा सरिक हुन आयोगले रोक लगाएको छ ।

सन्जु पौडेल (लुम्बिनी), माधव अर्याल (पाल्पा), रूपा गहतराज (नेपालगन्ज), दुर्गालाल केसी (दाङ) र कमल पन्थी (बर्दिया)