स्थानीय तहको रोजाइ ताल र पोखरी

सदरमुकाम रहेको ब्यास नगरपालिकले मादी नदी र नारेश्वर खोला थुनेर २ कृत्रिम ताल बनाउन लागेको प्रमुख प्रशासकीय अधिकृत दिनेशराज पन्तले बताए ।

उनका अनुसार काठमाडौंबाट १५० र पोखराबाट ५० किलोमिटरको दूरीमा रहेको मादी नदीमा बाँध बाँधेर कृत्रिम ताल निर्माण गरिने भएको हो । पोखरा आएका पर्यटकलाई व्यास क्षेत्रमा केही समय रोक्नलाई र वातावरणमैत्री पर्यटन प्रवर्द्धनका लागि कृत्रिम तालसहितको संरचना निर्माणको योजना बनाइएको उनले बताए ।

ताल निर्माणका लागि अध्ययन गर्न चालु आवमा ५० लाख रुपैयाँ विनियोजन गरेको छ । व्यास–३ र ५ वडा सीमा बाँध बाँधेर कृत्रिम ताल निर्माणका लागि ६ अर्ब रुपैयाँ लागत अनुमान गरिएको छ । परियोजना निर्माणपश्चात् व्यास ऋषिको जन्मभूमि दमौलीको पर्यटन विकासमा टेवा पुग्ने पन्तले बताए । ‘राजमार्ग नजिक भएकाले पोखरा आउने पर्यटकलाई यहाँ केही समय रोक्न सकिन्छ,’ उनले भने, ‘कृत्रिम तालसँगै जनजातिसँग सम्बन्धित गाउँ, सभाहल, वनस्पति फूलबारी, मनोरञ्जन केन्द्र, वाटर पार्क, मिनी गल्फकोर्सलगायत संरचना बनाउने लक्ष्य छ ।’

यस्तै व्यास–१० दुम्सीचौरमा निर्माणाधीन कृत्रिम तालका लागि चालु आर्थिक वर्षमा २० लाख रुपैयाँ बजेट विनियोजन गरिएको छ । पन्तले भने, ‘दुम्सीचौर हुँदै बग्ने नारेश्वर खोलाको पानी थुनेर करिब २८ रोपनी क्षेत्रफलमा बनाइने कृत्रिम तालका लागि १० रोपनी जग्गाको आवश्यक पर्छ । ताल निर्माणमा करिब ४० प्रतिशत सेयर स्थानीयवासीको हुनेछ ।’

भानु नगरपालिका–१२ र १३ वडाबीचको कर्स्याङदी खोला र वडा ३ र ८ बीचको फाँउदी खोला भोर्ले रहमा कृत्रिम ताल निर्माण गरिने भएको छ । नगरपालिकाका प्रमुख प्रशासकीय अधिकृत राजेन्द्रदेव पाण्डेका अनुसार आन्तरिक पर्यटनको विस्तार तथा जलविद्युत् सिंचाइजस्ता पूर्वाधार विकास सम्भाव्यता अध्ययन गरिनेछ ।’ यस्तै, नगरभित्र एक वडा एक पोखरीको नीति लिंदै प्रकृति र परम्परागत पोखरी संरक्षण गरी आकाशे पानी संकलनबाट वातावरणमैत्री बनाउन जोड दिने उनले बताए ।

पानीका मुहान सुक्दै गएपछि समस्या देखा परेकाले हरेक वडामा एक पोखरी निर्माण गरी आकाशे पानी संकलन गर्ने अभियानको थालनी गर्ने कार्यक्रम ल्याइएको नगरप्रमुख उदयराज गौलीले बताए । ‘प्राकृतिक र परम्परागत पोखरी संरक्षण र नयाँ पोखरी निर्माण गरी आकाशेपानी संकलनबाट वातावरण अनुकूल बनाउन १३ वटै वडामा पोखरी निर्माण गरिनेछ,’ गौलीले भने ।

घिरिङ गाउँपालिकाले वडा ३ को गोफाखोला थुनेर कृत्रिम ताल निर्माणका लागि चालु आर्थिक वर्ष १ करोड रुपैयाँ बजेट विनियोजन गरेको अध्यक्ष रनबहादुर रानाले बताए । ‘करिब ८० रोपनी क्षेत्रफलमा ताल बन्नेछ,’ राना भन्छन् ।

सुरु भएको तीन वर्षभित्र ताल निर्माण सम्पन्न गर्ने लक्ष्य लिएको उक्त तालको नामकरण घुमाउने ताल गरिएको छ । यस्तै, बन्दीपुरमा पनि कृत्रिम ताल निर्माणका लागि ३ वर्षअघि नै डीपीआर तयार भइसकेर टेन्डर प्रक्रियामा पुगिसकेको छ । करिब ८ करोडको लागतमा १० रोपनीमा निर्माण गर्न लागिएको ताल निर्माणका लागि ३३ प्रतिशत दानबाट, ३३ प्रतिशत खरिद र ३४ प्रतिशत जग्गा लिन बाँकी रहेको गाउँपालिकाका अध्यक्ष पूर्णसिंह थापाले बताए । उनले भने, ‘दुई साताभित्रै टेन्डर आहवानको तयारीमा छौं ।’

परम्परागत पोखरी संरक्षण गरी पर्यावरण सन्तुलन राख्न अन्य गाउँपालिका र नगरपालिका पनि लागिपरेका छन् । ‘पछिल्लो समय कम पानी पर्नले वातावरणमा सुक्खा छाएको छ,’ म्याग्दे गाउँपालिकाका प्रमुख प्रशासकीय अधिकृत दयाराम तिवारीले भने, ‘गाउँपालिकाले पानी रिचार्जका लागि परम्परागत पोखरी मर्मत तथा नयाँ पोखरी निर्माणको कार्यलाई प्राथमिकतामा राखेको छ ।’

खानेपानीको मुहानहरू सुक्दै गएको हुनाले बस्तीको उच्च भागमा आकाशे पानी संकलन गरी मुहान रिचार्ज गर्ने लक्ष्यका साथ आवश्यक क्षेत्रमा पोखरी निर्माण तथा संरक्षणका लागि गाउँपालिकाले करिब ९ लाख रुपैयाँ बजेट विनियोजन गरेको उनले बताए ।

रिसिङ गाउँपालिकाले ऐतिहासिक पोखरी पुनर्निर्माणका लागि करिब ७ लाख रुपैयाँ बजेट विनियोजन गरेको गाउँपालिकाका अध्यक्ष राजेन्द्रकृष्ण श्रेष्ठले बताए । देवघाट गाउँपालिकाको ५ स्थानमा रहेको परम्परागत पोखरी संरक्षण गरिने भएको छ ।

पहाडका उच्च स्थानमा रहेका बासिन्दाहरूले खानेपानीको समस्य खेप्दै आएपछि शुक्लागण्डकी नगरपालिकाले त्यस्ता क्षेत्रमा पोखरी निर्माण गर्ने नीति तथा कार्यक्रम ल्याएको छ । ‘नगरपालिकाको उच्च स्थानमा रहेको राईपुर, दगाम र भुजिकोटमा पोखरी निर्माणको कार्यक्रम राखिएको छ,’ प्रमुख प्रशासकीय अधिकृत देवबहादुर अधिकारीले भने ।