माउ घडियालको ढाडै ढाकेर बसेका बच्चाहरू

दुधौरामा चार-पाँच वर्षयता घडियालले प्रशस्तै गुँड बनाउने र बच्चा कोरल्न थालेको छ । घडियाल गोहीको विषयमा अक्सफोर्ड विश्वविद्यालयबाट विद्यावारिधी (पीएचडी) गर्दै गरेकी बेलायतकी विद्यार्थी फिबी ग्रिफिथ यो गुँड भएको ठाउँमा प्रायःजसो पुग्छिन् । अहिले यहाँ घडियालका ११० बच्चा छन् तर यी एउटै गुँड र माउका भने होइनन् । माउमध्ये जो अलि बलियो र आक्रामक छ, बच्चाहरूको नियमित रेखदेख गर्ने जिम्मा उसैको हुन्छ ।

‘चरा, ठूला माछा, मगर गोहीले घडियालका साना बच्चा खाने गर्दछन्; त्यसैले अलि राम्रोसँग हेर्न; बच्चालाई उनीहरूको आहारा हुनबाट जोगाउन बलियो, छरितो, फुर्तिलो र आक्रामक माउ चाहिन्छ; त्यस्तो काम एउटाले गर्दछ । वरपर अरु एक दुई माउ पनि रहन्छन्‚’ फिबिले भनिन् । तर‚ सानै छँदा बाढी आएर बगाए जोगाउन गाह्रो हुन्छ ।

नेपालमा ८० भन्दा पनि कम घडियाल भएका कारण यसको संरक्षण गर्न वि.सं. २०३५ सालमा चितवन राष्ट्रिय निकुञ्जको कसरा नजिक घेडियाल गोही संरक्षण तथा प्रजनन केन्द्र खुलेको थियो । प्राकृतिक बासस्थलमा गोहीले गुँड लगाएर पारेको अन्डा संकलन गरेर केन्द्रमा ल्याइन्थ्यो । केन्द्रमा प्राविधिकहरूको रेखदेखमा कोरलेको अन्डाबाट निस्केका बच्चाहरू हुर्किएपछि नेपालका विभिन्न नदी र खोलाहरूमा लगेर छाडिन्छ ।

हालसम्म १६ सय ९२ वटा गोही केन्द्रबाट विभिन्न नदी र खोलामा लगेर छाडेको घडियाल कोही प्रजनन केन्द्रका प्रमुख रहेका सहायक संरक्षण अधिकृत सरोजमणि पौडेलले बताए । तर‚ ६ वर्षअघि भएको देशव्यापी सर्वेक्षणमा नेपालभर १९८ वटा मात्रै घडियाल फेला परेका थिए । त्यसैले प्राकृतिक बासस्थलमा गोही जोगिन निकै गाह्रो छ । दुधौराको जस्तो गुँड २०/२२ ठाउँमा छन् । वर्षमा कम्तीमा दुई सय बच्चा प्राकृतिक गुँडबाटै निस्कन्छन् ।

तर‚ यीमध्ये एक प्रतिशत र बढीमा १० प्रतिशत मात्रै जोगिएको हुन सक्ने गोही विज्ञहरू बताउँछन् । ‘भेलमा बग्दैमा पनि मरि त हाल्दैनन् तर माउको रेखदेखबाट छुटेका बच्चाहरू अरुको आहारा बन्ने गर्दछन्‚’ गोही प्रजनन केन्द्रका पूर्वप्रमुख वेदबहादुर खड्काले बताए । घडियाल गोही सफा पानीमा मात्रै बस्छ । प्रदूषणका कारण यसको बासस्थलमा असर परेको छ । घडियाल जोगिनु वातावरण ठिक भएको संकेत हो भन्छन् खड्का ।