जीविकोपार्जनमा दूरगामी प्रभाव

पछिल्ला दुई शताब्दीमा हामीले जीवाष्म इन्धन जलाउन थाल्यौं, सम्पूर्ण वनजंगल र पारिस्थितिक प्रणाली नष्ट गर्न थाल्यौं, भावी पुस्ताका बारेमा सोच्दै नसोची सम्पूर्ण राष्ट्रहरूलाई औद्योगिकीकरण गर्न थाल्यौं । पृथ्वीमा घुमफिर गर्ने सबैभन्दा चेतनशील प्राणी हामी तर हामीले नै अल्पकालीन लाभका निम्ति यसलाई हानि पुर्‍याउन थाल्यौं ।

अब विज्ञान अकाट्य बनेको छ– हामीलाई यति लामो समयसम्म जोगाइराख्ने यो ग्रह नै संकटमा परेको छ । जलवायु परिवर्तनलाई सम्बोधन गर्ने विश्व शिखर सम्मेलन कोप–२६ मा नेपालले विश्वका नेताहरूलाई जलवायु परिवर्तनको विनाशकारी प्रभावबाट हिमालय पर्वतहरूलाई जोगाउन

आह्वान गरेको थियो । लाखौं मानिस पिउने पानीका लागि हिमशृंखलामा प्रत्यक्ष रूपमा निर्भर छन् तर हिमनदीहरू द्रुत गतिमा लोप हुँदै छन् । गत साता मात्रै एक प्रतिवेदनले देखाएअनुसार सगरमाथाको सर्वोच्च हिमनदी चिन्ताजनक गतिमा पग्लिरहेको छ । यसले जनजीवन र जीविकोपार्जनमा दूरगामी र गम्भीर प्रभाव पार्नेछ ।

विश्वका सबैभन्दा गरिब र सीमान्तकृत समुदाय, जसले सबैभन्दा कम कार्बन क्षति पुर्‍याएका छन्, उनीहरूले नै जलवायु संकटको कठिन प्रभाव सबैभन्दा चाँडो महसुस गर्नेछन् । यस्ता हिमाली समुदायमा थप चेतना जगाउन नेपालका लागि बेलायती राजदूत निकोला पोलिट र अस्ट्रेलियाली राजदूत फेलिसिटी भोल्कका साथ मैले केही समयअघि रारा ताल भ्रमण गरेको थिएँ ।

रारा ताल नेपालका सबैभन्दा रमणीय स्थलमध्येको हो । संसारका अन्य भागमा नपाइने २ सयभन्दा बढी चराका प्रजाति र मत्स्य तथा उभयचर प्रजाति यहाँ पाइन्छन् । ताल वरपरका सल्ला, धुपी र जुरे सल्लाका वनजंगलले हिमाली कालो भालु, रातो पान्डा, कस्तूरी मृग र चितुवा बिरालोजस्ता स्तनधारी प्राणीलाई प्राकृतिक बासस्थान प्रदान गर्दछन् । राराको सौन्दर्यले विगतमा राजा महेन्द्रलाई समेत कविता लेख्न प्रेरित गरेको थियो । हामीले तुरुन्त र महत्त्वाकांक्षी रूपमा काम गरेनौं भने यी सबै हराएर जानेछन् । अर्थतन्त्रका सबै क्षेत्रलाई कार्बनमुक्त बनाउने र नेपालको समृद्ध जैविक विविधतालाई प्रकृतिमा आधारित समाधानको विकासमा प्रयोग गर्ने प्रधानमन्त्री देउवाको वाचाले नेपालले यस क्षेत्रमा नेतृत्व प्रदान गर्न सक्छ भन्ने प्रमाणित गर्छ । हामी ती प्रतिबद्धताहरूले साकार रूप लिएको हेर्न उत्सुक छौं ।

यस विपत्तिको बीचमा संयुक्त राज्य अमेरिकाले कसैलाई पनि पछि नछोड्ने कबुल गरेको छ । कोप–२६ मा हामीले अनुकूलन र उत्थानशीलताका लागि राष्ट्रपतिको आपत्कालीन योजना (प्रिपेयर) घोषणा गर्‍यौं । विश्वभरका संकटासन्न समुदायमाथि पर्ने जलवायु प्रभावलाई सम्बोधन गर्नका लागि गरिएको यो आजसम्मको सबैभन्दा ठूलो अमेरिकी प्रतिबद्धता हो । यसले आर्थिक वर्ष २०२४ सम्ममा वार्षिक ३ अर्ब सहायता अनुकूलनका लागि प्रदान गर्नेछ । अमेरिकी सरकारको सम्पूर्ण कूटनीतिक, विकास र प्राविधिक दक्षताको उपयोग गर्ने समन्वयात्मक विधिमार्फत प्रिपेयरले विकासोन्मुख देशहरूमा आधा अर्बभन्दा बढी मानिसलाई सन् २०३० सम्म जलवायु परिवर्तनका प्रभावलाई अनुकूलन र व्यवस्थापन गर्न मद्दत गर्नेछ । अझ व्यापक रूपमा अमेरिकाले स्वदेशमा उदाहरणद्वारा नेतृत्व गर्ने आशय लिएको छ । अमेरिकी सरकारले सौर्य प्यानल, विद्युतीय सवारीसाधन र स्वच्छ ऊर्जाको प्रयोगलाई विस्तार गर्नेछ । विश्वव्यापी तापमानलाई केवल १.५ डिग्री सेल्सियसमा सीमित गर्ने लक्ष्यलाई पहुँचभित्रै राख्न हामीले सन् २०३० सम्ममा सन् २००५ को दरलाई ५० प्रतिशतले घटाउने र यस निर्णायक दशकको अन्त्यसम्ममा समग्र मिथेन उत्सर्जनलाई ३० प्रतिशतले घटाउने संकल्प गरेका छौं ।

यो विश्वव्यापी समस्या हो, जसका लागि विश्वव्यापी कामकारबाही आवश्यक छ । विश्वका राष्ट्र र नागरिकले दृढताका साथ हाम्रा प्रतिबद्धता पालना गर्नुपर्छ । भविष्यका गम्भीर सम्भावनाका बाबजुद म अझै आशाद्वारा उत्प्रेरित हुन चाहन्छु । विज्ञानले यस प्रकोपको भविष्यवाणी गरेको थियो र विज्ञानले नै यसको सम्बोधनका लागि उपाय पत्ता लगाएको छ, जसअनुसार विश्वव्यापी तापमानलाई सीमित गर्न सुरुमा कार्बन र मिथेन उत्सर्जनलाई कम गर्नुपर्छ । हामी हाम्रो ग्रह, हाम्रो स्वास्थ्य र हाम्रो अर्थतन्त्रलाई दीर्घकालीन हानि पुर्‍याउने उद्योगलाई दिगो उद्योगहरूले प्रतिस्थापन गर्न सक्छौं । मानवीय कौशलमार्फत प्रकृतिलाई प्रदूषित, फोहोर र बेवास्ता गरेर बदनाम गर्नुको सट्टा समाधान खोज्ने सहयोगीका रूपमा प्रयोग गर्न सक्छौं । हामी पृथ्वीमा घुमफिर गर्ने सबैभन्दा बुद्धिमान प्रजाति हौं । हाम्रो सबैभन्दा ठूलो चुनौतीको सामना गर्ने र हामीलाई धेरै थोक दिएको ग्रहको रक्षा गर्ने समय आएको छ ।

^{(बेरी नेपालका लागि अमेरिकी राजदूत हुन् ।)}