म कथालाई अभिव्यक्तिको सरल, सुन्दर, सुरुचिपूर्ण, सुललित, संवेगात्मक र स्वाभाविक माध्यम मान्छु । साहित्यका अन्य विधाभन्दा आख्यान त्यो विधा हो, जुन मान्छेको मस्तिष्कभन्दा हृदयसँग नजिक हुन्छ । मैले लेखनको सुरुवाती अवस्थामा कविता लेखेँ, तर जीवनको प्रारम्भिक चरणमा कथा सुनेँ । बाआमा र हजुरआमाले कथेका कथा सुन्दै म हुर्कें । मेरो बाल मस्तिष्कमा कल्पनाशीलता जगाउने काम कथाले नै गरेको हो । कथाले नै मेरो मनमा सृजनाको मुना टुसाएको हो । कविता र गीतको प्रस्फुटन काव्यात्मक होला, तर त्यसले भन्न खोजेको पनि ‘कथा’ नै हो । सृजनाको पहिलो झिल्को कथाका रूपमा नै मानव मस्तिष्कमा उदय हुन्छ र त्यसपछि साहित्यका भिन्न स्वरूपमा परिणत हुन्छ । कथा प्रस्तुतिको विषय, शिल्प र शैली जस्तोसुकै भए पनि मानवीय संवेदनालाई स्पर्श गर्न सक्ने कथा नै सफल कथा हो भन्ने म ठान्छु ।
– कथाकार
...
कमरेडहरूको एक झुन्ड सिनेमाघरमा प्रवेश गर्यो । अघिअघि ठूला कमरेड र पछि साना कमरेडहरूको लस्कर । सिनेमाघरमा छिर्न थालेका आम दर्शकहरू आतंकित हुँदै कमरेडहरूलाई बाटो छोडेर छेउ लागे । ठूला कमरेडको सामुन्ने पर्नेहरूले कम्मर झुकाउँदै अभिवादन गरे । ठूला कमरेडले मुसुमुसु हाँस्दै अभिवादन फर्कायो । ठूला कमरेडको स्वागतमा लाम लागेका मान्छेहरूको ताँती देखेर सहकर्मी कमरेडहरूको फुर्ती झन् दुगुना भयो ।
‘हाम्रा कमरेड नेताज्यूले पाएको मान हामीले सम्पन्न गरेको सशस्त्र संघर्षप्रति जनताको अनुमोदन हो । होइन त कमरेड रु’ ठूला कमरेडको डायरी बोकेर पछिपछि हिँडिरहेको फुच्चे कमरेडले आफ्नो पावरदार चस्मा मिलाउँदै भन्यो । ठूला कमरेडले ङिच्च हाँस्दै शिर हल्लायो ।
सिनेमाहल दर्शकहरूले खचाखच भरिएको थियो । सबै जना ठूला कमरेडको आगमनको प्रतीक्षामा थिए । ठूला कमरेडले उद्घाटन गर्ने भएर होला वाम झुकाव राख्ने अभिनेता, अभिनेत्री, साहित्यकार, कलाकार, निर्देशक र सरकारी तथा गैरसरकारी संस्थाका हाकिमहरूको पनि उपस्थिति थियो ।
ठूला कमरेड र साथमा आएका वरिष्ठ कमरेडहरूलाई विशेष आसनमा आसनारूढ गराइयो । ठूला कमरेडले नयाँ चलचित्रको उद्घाटन गर्यो । चलचित्रको नाम थियो– ‘गैरकम्युनिस्ट’ । ठूला कमरेडले उद्घाटन गर्दै सोच्यो, ‘सिनेमाको विषयवस्तु राम्रै छानेका रैछन् । कम्युनिस्टमाथि घात गर्ने गैरकम्युनिस्टहरूको पर्दाफास हुने भो ।’
ठूला कमरेडको उद्घाटन सम्वोधन सुरु भयो, ‘हाम्रो देश गैरकम्युनिस्टका कारण बरबाद हुँदै छ । कम्युनिस्टभन्दा गैरकम्युनिस्ट बढेको बढ्यै छन् । कम्युनिस्टले संघर्ष गरी ल्याएको यस गणतान्त्रिक व्यवस्थामा अझै प्रतिगमनको खतरा ज्युँका त्युँ छ । तसर्थ गैरकम्युनिस्टहरूको भण्डाफोर गरौं ।’ ठूला कमरेडले हात उज्याएर उद्घोष गर्यो । सिनेमाहल तालीको गडगडाहटले गुञ्जायमान भयो । दर्शकको तालीमा बोली मिसाउँदै ठूला कमरेडले फेरि भन्यो, ‘देशको शान्ति र समृद्धिका लागि हरेक नागरिकमा कम्युनिस्ट चरित्रको निर्माण गर्नु हाम्रो परम कर्तव्य हो ।’ ठूला कमरेड एकछिन रोकियो । पुनस् बोल्न थाल्यो, ‘त्यसैले त म भन्छु स् म कम्युनिस्ट, तपाईं कम्युनिस्ट, हामी कम्युनिस्ट, यो देशै कम्युनिस्ट !!’ ठूला कमरेडले जोस्सिएर दुवै हात माथि उचाल्यो । ठूला कमरेडको आह्वानलाई शिरोपर गर्दै अन्य कमरेडहरूले लगभग एकै लयमा दुवै हात उचालेर ठूला कमरेडको वाक्य दोहोर्याए । सिनेमाहल फेरि तालीको गडगडाहटले रन्कियो ।
चलचित्रको प्रदर्शन सुरु भयो । पर्दामा चलचित्रका दृश्यहरू प्रकट हुन थाले । ठूला कमरेड अभिरुचिपूर्वक सिनेमा हेर्न थाल्यो । चलचित्रमा नायकको दुस्खान्त र संघर्षपूर्ण बाल्यकालका दृश्यहरू देखाइँदै थियो ।
‘म पनि गरिब किसानको छोरो थिएँ । मेरा मातापितालाई दिनभर मजदुरी गरेर पनि दुई छाकको गर्जो टार्न हम्मे हुन्थ्यो । भोको पेटमा मैले कैयौं रातहरू गुजारेको थिएँ । मेरो शरीरमा कहिलेकाहीँ एकसरो लुगा पनि हुँदैन थियो । म नांगोभुतुंगो गाउँ डुल्थें । गाउँका भुराभुरीहरू मलाई जिस्क्याउँदै लखेट्थे ।’ ठूला कमरेडले पुलुक्क आफ्ना सहकर्मी कमरेडहरूलाई हेर्यो । र, फेरि बोल्न थाल्यो, ‘दुस्खमा हुर्के पनि म पढाइमा मिहिनेती थिएँ । स्कुल र कलेजमै मैले माक्र्स, एंगेल्स र माओका ठेलीका ठेली पुस्तक पढें । ती पुस्तकले नै मलाई जीवनको सही मार्ग पहिल्याउन प्रेरणा दिए ।’ ठूला कमरेडको स्वर द्रवित भयो । आफ्ना ठूला कमरेडको संघर्षशील विगत सुनेर उपस्थित सबै कमरेडहरूको मन पनि भावुक बनिरहेको थियो ।
‘त्यसैले त हजुर आज यति ठूलो नेता भइस्यो नि ! एक महान् कम्युनिस्ट नेता ! हामी सबैका नेता ! हामी सबैका सर्वेसर्वा !!’ फुच्चे कमरेडले स्वरलाई सकेसम्म सुमधुर बनाउँदै आफूले जानेसम्मका आदरार्थी शब्दहरूको प्रयोग गरेर ठूला कमरेडको प्रशंसा गर्यो ।
ठूला कमरेडको अनुहारमा स्मित मुस्कान फैलियो । उसले फुच्चे कमरेडतिर हेर्दै शिर हल्लायो । यसको मतलब हुन्थ्यो, उसलाई उसको कुरो मन परिरहेको छ ।
चलचित्रका दृश्यहरू फेरिँदै थिए । नयाँ दृश्यमा नायकको बाल्यकाल देखाइँदै थियो । चलचित्रको नायक सानै उमेरदेखि नै निडर स्वभावको थियो । सितिमिति कसैसँग नदब्ने । ढुंगाले हानेर आफ्नी आमालाई गाली गर्ने पसलेको टाउको फोडेको थियो उसले ।
‘बच्चामा हाम्रो कमरेड पनि यस्तै हक्की स्वभावको होइसिन्थ्यो रे ! मैले कमरेडको बायोग्राफी पढेर थाहा पाएको,’ ठूला कमरेडको बायाँपट्टिको सिटमा बसिरहेको होचो कदको, मोटो जीउडाल भएको कमरेडले पछाडि फर्केर अरू कमरेडहरूलाई सुनायो ।
‘केको हक्की नि ! क्रान्तिकारी भन्नु नि । हुने बिरुवाको चिल्लो पात भनेको यसैलाई भन्छन् क्या !’ पछाडिपट्टिको सिटमा बसिरहेको फ्रेन्चकट दाह्रीवाल कमरेड चहकिँदै बोल्यो ।
आफ्नाबारेमा सहकर्मी कमरेडहरूबीच सवाल–जवाफ चलिरहेको देखेर ठूला कमरेड मुस्कुरायो । आफ्ना कमरेडहरूको माया र आत्मीयताले ऊ भावविभोर भयो ।
दर्शकदीर्घाबाट आएको तालीको गडहडाहटले उसको ध्यान भंग भयो । उसले हेर्यो– अघिको बालनायक अहिले युवा बनिसकेको छ । नायकको एक हातमा हँसिया र अर्को हातमा हथौडा छ । उसको पछि हजारौं नरनारीहरूको जुलुस छ । सबैका हातमा जलिरहेको मसाल छ । जुलुसले नारा लगाइरहेको छ ।
‘क्रूर तानाशाही व्यवस्था मुर्दावाद !’
‘लोकतन्त्र जिन्दावाद !’
‘गणतन्त्र जिन्दावाद !’
चलचित्रका दृश्यहरू उसलाई रोचक लागिरहेका थिए । सिनेमाका दृश्यहरू र उसले आफ्नो जीवनमा भोगेका घटनाहरू समान थिए । उसलाई अचम्म लागिरहेको थियो, यो चलचित्रको नाम किन ‘गैरकम्युनिस्ट’ राखिएको होला रु एउटा कम्युनिस्टले आफ्नो जीवनमा जति हन्डर खाएको हुन्छ, चलचित्रको नायकले पनि उस्तैउस्तै दुस्ख, पीडा र अत्याचार झेलिरहेको छ । आफ्नो समाज र देशका लागि संघर्ष गरिरहेको नायक कसरी गैरकम्युनिस्ट हुन सक्छ रु उसको मनमा यस्तै भावहरू तरंगित भइरहेका थिए ।
‘हाम्रा सर्वोच्च कमरेडको हातमा पनि धारिलो हँसिया र हथौडा थियो । हामी कमरेडको पछिपछि लामबद्ध हुँदै परिवर्तनको गीत गाउँथ्यौ । त्यो समय हाम्रो सपनाको समय थियो । हामी सपना देख्थ्यौं र हाम्रा कमरेडले हाम्रा सपनाहरूमा जीवन भर्थे,’ ठूला कमरेडको सबैभन्दा नजिक दायाँपट्टि बसिरहेको फुच्चे कमरेडले ठूला कमरेडतिर हेर्दै आफ्नो भावना पोख्यो । उसको दिमागमा संघर्षका दिनहरू सलबलाइरहेका थिए । चलचित्रका दृश्यहरूबाट ऊ उद्वेलित बनिरहेको थियो ।
‘हो कमरेड, त्यो समय हाम्रो स्वर्णिम समय थियो । त्यो समयले हामीलाई आँखा खुला राखेर नै सपना देख्न सिकाएको थियो । हामीले देखेको सपना परिवर्तनको सपना थियो । सैयौं वर्षदेखि पुरातन मूल्य र मान्यताको सिक्रीमा जकडिएको समाजलाई उन्मुक्ति दिने सपना थियो । हामीले सपना देख्यौं । अरूलाई पनि सपना देख्न लगायौं । त्यही सपनाको बुई चढेर आज हामीहरू यो ठाउँमा आइपुग्यौं,’ ठूला कमरेड भावुक बन्यो ।
‘हाम्रा सपना र चलचित्रको नायकले देखिरहेको सपना समान छ त कमरेड रु,’ फुच्चे कमरेडले जिज्ञासा राख्यो ।
‘यही त मलाई पनि अचम्म लागिरहेको छ कमरेड । यो चलचित्रको नाम किन ‘गैरकम्युनिस्ट’ राखियो रु ‘कम्युनिस्ट’ हुनुपर्ने हो !,’ ठूला कमरेड सोचमग्न भयो ।
‘यो चलचित्रको नाम फेर्न लगाउने हो कि कमरेड रु,’ फुच्चे कमरेडले ठूला कमरेडबाट आदेशको अपेक्षा गर्दै बोल्यो । उसले कर्के आँखाले ठूला कमरेडतिर हेर्यो । ठूला कमरेडको ध्यान चलचित्रतिर थियो । फुच्चे कमरेड पनि एकसुरले चलचित्र हेर्न थाल्यो । चलचित्रको कथा तीव्र गतिमा अघि बढ्दै थियो । कमरेडहरू कुराकानीमा व्यस्त भएका बेला धेरै दृश्यहरू फेरिईसकेका थिए ।
चलचित्रको नायकलाई राजद्रोहको अभियोगमा जेलमा थुनिसकिएको थियो । नायकको हातमा हतकडी र खुट्टामा नेल ठोकिएको थियो । उसलाई जेलभित्रको पनि छुट्टै जेल ‘गोलघर’ मा राखिएको थियो । गोलघरको भुइँमा किताबै किताब असरल्ल थिए । हतकडीमा जकडिएका हातमा एउटा मोटो किताब थियो । ऊ किताबमा घोत्लिरहेको थियो र सुस्तरी बोलिरहेको थियो, ‘मान्छेको शरीर बन्धक भए पनि विचार बन्धक हुँदैन । मान्छेको विपना कैद भए पनि सपना कैद हुँदैन ।’
सिनेमाहलमा तालीको पर्रा छुट्यो ।
‘वाह।।। क्या डायलग बोल्यो ! गज्जब डायलग बोल्यो ! हाम्रा नेताहरूले बोल्ने डायलग बोल्यो । मज्जा आयो,’ एक कुनाबाट आवाज आयो ।
ठूला कमरेडले टाउको घुमाएर आवाज आएको दिशातिर हेर्यो । अँध्यारोमा उसले मान्छे ठम्याउन सकेन । दर्शकहरू सिनेमामा देखाइरहेका दृश्यहरूको मजा लिइरहेका थिए ।
‘यिनीहरूलाई के थाहा कि यी दृश्यहरू सजीव हुन्,’ ठूला कमरेड आफैंसँग बोल्यो । उसले गोलघरमा बिताएका दिनहरू स्मरण गर्यो । उसको हात र खुट्टामा पनि त हतकडी र नेल ठोकिएको थियो । तर, कसैले उसको विचारलाई हतकडी लगाउन सकेन । उसका परिवर्तनका पाइलाहरूमा नेल ठोक्न सकेन । दृढ विचार र इच्छा शक्तिले नै एक दिन ऊ नेलमुक्त भयो, जेलमुक्त भयो ।
‘कमरेड तपाईं जेलमा हुँदा म कलेजमा पढ्थें । त्यसबेलादेखि नै हजुर मेरो आदर्श नेता ! एक सच्चा कम्युनिस्ट !! म त हजुरको तस्बिर सिरानीमा राखेर सुत्ने गर्थें । हजुरको मुक्तिका लागि हामी सधैं जुलुस निकाल्थ्यौं । कति दिन त मैले पुलिसको कालकोठरीमा बिताएँ । अहिले ती दिनहरू सम्झँदा पनि गौरव लाग्छ कमरेड,’ फुच्चे कमरेड चलचित्रको दृश्य हेर्दै द्रवित भयो । ऊ आफ्नो पावरदार चस्माभित्र रुमालले आँसु पुछ्दै थियो । ठूला कमरेडले फुच्चे कमरेडको काँधमा हात राख्दै थपथपायो । उसले मायालु नजरले फुच्चे कमरेडलाई हेर्दै भन्यो, ‘तपाईंजस्ता कर्तव्यनिष्ठ र समर्पित कमरेड नभएको भए यति सजिलै यी दिनहरू कहाँ देख्न पाइन्थ्यो र कमरेड !’
‘मेरा लागि यो देशभन्दा मेरो पार्टी ठूलो हो । यो पार्टीभन्दा मेरो आदर्श, मेरो सर्वोच्च कमरेड ठूलो हो !,’ फुच्चे कमरेड भक्कानियो । उसले शिर झुकाएर ठूला कमरेडप्रतिको आफ्नो आस्था र वफादारिता पुष्टि गर्ने प्रयास गर्यो । फुच्चे कमरेडको आफूप्रतिको समर्पण देखेर ठूला कमरेड गद्गद् भयो ।
‘गैरकम्युनिस्ट’ चलचित्रमा नयाँ मोड देखिएको थियो । ठूला कमरेड र फुच्चे कमरेडहरूले संघर्ष र सपनाका कुराहरू गर्दागर्दै चलचित्रको नायकले पर्दामा उँचो छलाङ मारिसकेको थियो । अघिका दृश्यहरूमा कारागारभित्रको गोलघरमा हतकडी र नेलमा जकडिएको नायक अहिले सडकमा थियो । ऊ जुलुसको नेतृत्व गरिरहेको थियो । जुलुसमा सामेल दीनहीन, गरिब र शोषित, पीडित नागरिकहरूको ऊ नायक थियो, मसिहा थियो । चलचित्रको नायकका आँखामा तिनका सपनाहरू तैरिरहेका थिए । नायक जब गर्जन् गथ्र्यो तिनीहरूलाई लाग्थ्यो, तिनीहरूको डर भागेको छ र विश्वास जागेको छ । ऊ हाँस्दा तिनीहरू सोच्थे– तिनका मृतप्रायस् आशाहरू पुनर्जीवित भएका छन् । अब तीनको जीवनले काँचुली फेर्नेछ । सैयौं वर्षदेखि कठ्याङ्ग्रिएको चिसो जीवनमा पहारिलो घाम लाग्नेछ ।
‘हाम्रो कमरेड हाम्रो देश,
प्राणभन्दा प्यारो छ !’
जनआन्दोलनका लागि उर्लेको मानव सागरले नायकलाई काँधमा चढाउँदै गगनभेदी नारा लगायो ।
चलचित्रमा घन्किरहेको नारा सुन्दै आफ्नो आसनमा अप्ठ्यारो मान्दै चलमलायो ठूला कमरेड । चलचित्रको भावपूर्ण दृश्य हेरेर उसको अनुहार भावहीन भयो । चलचित्रमा घन्किरहेका नागरिकका जोसिला र ओजपूर्ण आवाज सुनेर ऊ उदास र शिथिल भयो । त्यो दृश्य हेरिरहन उसको मनले मानेन । उसले आफ्ना आँखा चिम्ल्यो । उसले चाहँदा नचाहँदै पनि पटकैपिच्छे त्यो दृश्य उसको आँखाअगाडि आइरह्यो । उसले हडबडाउँदै आफ्ना आँखा खोल्यो ।
‘कमरेड यो सिनेमाको नायक त ठ्याक्कै हजुरजस्तै छ त !,’ फुच्चे कमरेडले हर्षित हुँदै भन्यो ।
‘हो नि, सप्पै कुरा काटीकुटी मिल्छ भन्या,’ मोटो जीउडालको कमरेडले आफ्नो धारणा राख्यो ।
‘तर, यो सिनेमाको नाम किन ‘गैरकम्युनिस्ट’ राखियो रु कथा देखाउने हाम्रो कमरेडको, नाम राख्ने गैरकम्युनिस्ट रु मिल्दै मिलेन नि,’ फुच्चे कमरेडले आफ्नो चिन्ता जतायो ।
कुनै गहिरो सोचमा डुबिरहेको ठूला कमरेड प्रतिक्रियाविहीन थियो । तिनका कुरा सुनेर पनि ऊ केही बोलिरहेको थिएन । वास्तवमा उसको दिमागमा जनआन्दोलनको दृश्य दोहोरिइरहेको थियो । उसलाई जनआन्दोलनका आन्दोलनकारीहरूले नायक बनाएर काँधमा चढाएको दृश्य याद आइरहेको थियो । ऊ छटपटिन थाल्यो । उसलाई औडाहा भयो । ‘कहाँबाट कहाँ पुगें म रु यो भयो कसरी रु,’ उसको अन्तरआत्मा बोल्यो । तर, एकै छिनमा उसले आफूलाई सम्हाल्यो । उसले आफ्नो मन दह्रो बनायो । भावुकतालाई कठोरताले कुल्च्यो । उसको दिमागबाट जनआन्दोलनको दृश्य लुप्त भयो । ऊ फेरि ठूला कमरेडको स्वरूपमा अवतरित भयो । ऊ खिस्स हाँस्यो । ‘कम्युनिस्टको मन कोमल र संवेदनशील होइन कठोर र गतिशील हुनुपर्छ । बुझ्यौ कमरेड रु,’ उसले फुच्चे कमरेडतिर हेर्दै भन्यो । फुच्चे कमरेडले नबुझीकनै टाउको हल्लायो र भन्यो, ‘म पनि त्यै सोचिराथें कमरेड !’
चलचित्रको कथा आफ्नै लयमा अघि बढिरहेको थियो । चलचित्रका दृश्यहरूमा तीव्र परिवर्तन आइरहेको थियो । जनआन्दोलनमा आफ्नो काँधमा चढाउने जनताले नायकलाई देशकै नायक बनाइदिएका थिए । नायक देशको सर्वोच्च कुर्सीमा आसनारूढ भएको थियो । सत्ताशीन नायकको शरीरको ढाँचा र रूप फेरिएको थियो । ऊ आलिसान महलमा रहन थालेको थियो । उसको जीउ खाइलाग्दो भएको थियो । पुट्ट भुँडी निस्केको थियो । पहिलेको चाउरिएको र कान्तिहीन अनुहार रातोपिरो देखिएको थियो । चलचित्रको ठूलो पर्दामा दौरा, सुरुवाल, कोट र टोपीमा सजिएको, दुई हात जोडेर उभिएको क्रान्तिको नायक बेग्लै स्वरूपमा प्रकट भएको थियो ।
‘बल्ल देखापर्यो गैरकम्युनिस्ट !’ दर्शकदीर्घाबाट एकजना बोल्यो ।
‘बिग्रको कम्युनिस्ट !,’ अर्को बोल्यो ।
त्यसपछि लामो हाँसो गुन्जियो ।
कमरेड, जो चलचित्रमा देखाइरहेको दृश्यलाई गम्भीर भएर हेर्दै थियो, आफू बसेको आसनमा चलमलायो । उसलाई किन हो किन यो दृश्य हेर्दा असजिलो महसुस भयो । उसले अँध्यारोमा नै दायाँ हातले आफ्नो अनुहार छाम्यो । त्यसपछि उसले निधार र गाला छाम्यो । पुक्क उक्सेका चिल्ला गालाहरू उसको सुख र समृद्धिका प्रतीक थिए । उसले आफ्नो हात बिस्तारै पेटतिर बढायो । पुट्ट उक्सेको छ भुँडी । भुँडीको चाप थेग्न नसकेर कमिजका दुई टाँकहरू खुलेका थिए । उसले हतपत दायाँ–बायाँ हेर्दै कमिजको टाँक लगायो ।
‘यस सिनेमाको गैरकम्युनिस्ट नायक कसरी मेरो वास्तविक जीवनसँग मेल खाइरहेको छ रु,’ कमरेडले आफैंसँग प्रश्न गर्यो ।
‘यो पर्दाको नायक गैरकम्युनिस्टबाट कम्युनिस्ट बनेको हो वा म कम्युनिस्टबाट गैरकम्युनिस्ट भइरहेको हुँ रु,’ कमरेडले कुर्चीमा टाउको अड्याउँदै आँखा बन्द गर्यो र सोचमग्न भयो ।
चलचित्रको नायक बैठक–कक्षमा विभिन्न पृष्ठभूमिका व्यक्तिहरूसँग गम्भीर वार्तामा व्यस्त थियो । कमरेड बसेको सोफामा कुम जोरेर कालो सूचीमा परेको एक नामूद ठेकेदार बसेको थियो । बायाँतिरको सोफामा बसेको व्यक्ति राजधानीको कुख्यात डन थियो । उसले भर्खरै कमरेडको पार्टीमा प्रवेश गरेको थियो । अगाडिपट्टिको सोफामा एकातिर रियल स्टेट र हाउजिङको मालिक बसेको थियो भने अर्कातिर म्यानपावर सञ्चालक थियो । दुवै जना पार्टीका महत्त्वपूर्ण सहयोगी थिए ।
भवनको गेटमा मैलो कपडा र चप्पल लगाएका, निन्याउरो अनुहार लगाएका केही व्यक्तिहरू कमरेडसँगको भेटका लागि अनुनयविनय गरिरहेका थिए । विलौना गरिरहेका थिए ।
‘हाम्रो कमरेडसँग भेट गराइदिनुस् । हाम्रा गुनासाहरू छन्,’ एक जना बुज्रुकले अनुनय गर्यो ।
‘हामी बेरोजगार र बेसहारा छौं,’ युवा चिच्यायो ।
‘बाढीले खेत बगायो । पहिराले घर पुर्यो । हामी घरवारविहीन छौं,’ एउटी महिलाले क्रन्दन गरिन् ।
‘मेरा बाआमाले भोकले विक्षिप्त भएर नदीमा फाल हालेर मरे । म पनि भोको छु,’ बालकले चीत्कार गर्यो ।
‘भेटको आदेश छैन,’ सुरक्षा गार्ड बोल्यो ।
‘कमरेडलाई हाम्रो सन्देश सुनाइदेऊ । हामी उनको संघर्षकालका मित्र हौं,’ एक जना प्रौढ व्यक्ति बोल्यो ।
‘उहाँ भीआईपीसँगको भेटमा व्यस्त हुनुहुन्छ । जानुस् । यहाँ हल्ला नगर्नुस्,’ यति भन्दै सुरक्षागार्डले राइफल तेस्याउँदै सतर्क मुद्रामा उभियो ।
ठूला कमरेडले दायाँ हातले आफ्ना आँखा मिच्यो । चलचित्रको दृश्य हेर्दाहेर्दै ऊ आफ्नो जीवनमा फर्केको थियो । उसले आफ्नो दायाँबायाँ हेर्यो । कमरेडहरू सिनेमाको मजा लिँदै थिए । तर, उसको मनबाट आनन्द गायब थियो । चलचित्रको नायकझैं उसको अगाडि–पछाडि र दायाँबायाँ उसलाई साथ दिने संघर्षकालीन सहयोद्धाहरू कोही छैनन् । कसैलाई उसले आफैँ निकाल्यो, कोही आफैँ उसलाई चटक्क छोडेर अर्कै बाटो लागे । अहिले उसको साथमा जो जति छन् सबै जना कुनै न कुनै उद्देश्यले ऊसँग टाँसिएका छन् । कोही माननीय बन्न चाहन्छन् त कोही मन्त्री ! कसैलाई सधैंभर राजदूत रहिरहनु छ । कुनै संस्थाको हाकिम बन्न चाहनेको ताँती पनि लामै छ । ठूल्ठूला ठेक्का हत्याएर ठेकेदार बन्न चाहनेको लर्को पनि कम छैन । कसैलाई पार्टीको उच्च पद चाहिएको छ ।
‘तर म विवश छु । यो थाहा पाएर पनि म केही गर्न सक्दिनँ । यिनीहरूको साथ रहेन भने न म रहन्छु न त मेरो यो सर्वोच्च पद !’
‘उफ् !!,’ कमरेडले लामो र गहिरो सास तान्यो ।
‘कमरेडलाई के भयो रु किन लामो सास तानिबक्सेको रु सिनेमा मन परेन कि रु,’ चिन्तित मुद्रामा फुच्चे कमरेड बोल्यो ।
‘सिनेमा मन नपर्ने त कुरै भएन नि । कमरेडकै कथा रै’छ सिनेमामा । मलाई त गज्जबै मन पर्यो है,’ फ्रेन्चकट दाह्रीवाल कमरेडले आफ्नो विचार प्रस्तुत गर्यो ।
‘सिनेमा त राम्रै हो, तर यो सिनेमाको नाम ‘गैरकम्युनिस्ट’ त भएन है । के हाम्रो कमरेड गैरकम्युनिस्ट होइसिन्छ र रु,’ अघिदेखि नबोली चुप लागेर पछाडिको सिटमा बसिरहेको टोपीधारी कमरेडले दबेको स्वरमा भन्यो ।
‘तीतो भए पनि कुरो त साँचो हो,’ ठूला कमरेडले आफैंसँग साउती गर्यो । ‘म पनि यही सोचेर तनावमा छु । सिनेमाको नायक गैरकम्युनिस्ट हो भने म कसरी कम्युनिस्ट रु हामी दुवै जनाको कथा यौटै हो । आफंैसँग इमानदार भएर भन्ने हो भने सिनेमाको कथा र मेरो जीवन कथामा कुनै अन्तर छैन । सिनेमा हेर्दा मलाई आफ्नै जीवनलाई फर्केर हेरेझैं लागिरेहको छ । सिनेमाको नायकको अभिनयमा म आफ्नो सक्कली रूपलाई भेट्टाइरहेको छु । सिनेमाको कथा साँचो हो भने के म पनि कम्युनिस्ट रहिनँ त रु के म कम्युनिस्टबाट गैरकम्युनिस्टमा परिणत भइसकें रु,’ ठूला कमरेड तनावग्रस्त बन्यो । जीउमा हनहनी जरो आउलाजस्तो भयो । टाउको पनि दुखेर पड्केलाजस्तो भयो । उसले आफ्ना बोझिल आँखा उठाएर सीधा हेर्यो । आँखाअगाडि सिनेमाका दृश्यहरू फनफनी नाच्न थाले । अनिच्छापूर्वक उसले सिनेमाको पर्दामा आफ्नो दृष्टि स्थिर गर्यो ।
सिनेमाका दृश्यहरू कहालीलाग्दा थिए । दृश्यहरूसँगसँगै संगीतको मार्मिक धुन पनि गुन्जिरहेको थियो । सिनेमाको पर्दामा ‘देश’ देखाइँदै थियो । बाँझो जमिन, सुकेको पानीको मूल, मास्सिँदै गएका हरित वन । पहिराले पुरेका गाउँ । बाढीले बगाएका हराभरा खेत । भास्सिएको सडक र भत्केको पुल । तुइनमा झुन्डिरहेका स–साना स्कुले नानीहरू । चिहान बनिरहेका कलकारखाना । खण्डहर बनिरहेका स्कुल र विश्वविद्याालयहरू । दिउँसै ढोकामा ताल्चा ठोकेका सरकारी कार्यालयहरू । र, चौरमा अँध्यारो अनुहार लगाएर उँघिरहेका विवस र व्यथित नागरिकहरू ।
सिनेमाको नायक राजधानीको पाँचतारे होटलमा भाषण गर्दै थियो, ‘हाम्रो देश सिंगापुर बन्दै छ, हामी हाम्रो देशलाई स्विजरल्यान्ड बनाउँदै छौं । हामी हाम्रा महान् जनताको सपना साकार पार्दै छौं ।’ नायकको भाषणले मख्ख परेका बँधुवा नागरिकहरू खुसीले ताली पिट्दै थिए । सिनेमा हेरिरहेको ठूला कमरेडको घाँटी सुक्खा भयो । उसले थुक निल्यो र ख्वाक्ख्वाक् गर्यो । यी दृश्यहरूबाट ऊ विचलित भएको थियो ।
सिनेमाको दृश्य परिवर्तन भयो । पर्दामा युवाहरूको झुन्ड देखिएको थियो । गाउँ र बस्तीबाट झरेका हजारौं युवा र युवतीको जमात गुन्टो बोकेर कामको खोजीमा भारतका सिमामा लाम लागेका थिए । हजारौं युवा र युवती हातमा पासपोर्ट बोकेर मलेसिया र अरब उड्न तम्तयार हुँदै थिए । गाउँहरूबाट युवा खाली हुँदै थिए । सहरबाट पढे–लेखेका व्यक्तिहरू रित्तिँदै थिए ।
सिनेमाको नायक विदेश सयर गरेर जेटमा स्वदेश फर्किंदै थियो । त्यही जेटमा विदेशी भूमिमा श्रम गर्दागर्दै मरेका श्रमिक युवाहरूको लास पोको पारिराखेका काठका बाकसहरू पनि स्वदेश फर्किंदै थिए ।
एयरपोर्टको भीआईपी कक्षमा उसले पत्रकारसँग संवाद गर्यो, ‘लाखौं नेपाली युवाहरूले विदेशबाट रेमिट्यान्स पठाइरहेका छन् । हाम्रा नागरिकको सुख र समृद्धिको सपना साकार हुँदै छ । हाम्रो देशको मुहार फेरिँदै छ... ’
‘देशको अनुहार फेरिस् बजिया !! केको देशको अनुहार फेर्थिस् । आफ्नो अनुहार फेरिस् । आफ्नो परिवारको अनुहार फेरिस् । कम्युनिस्टबाट गैरकम्युनिस्ट बनिस्,’ दर्शकमध्येबाट कसैको चर्को आवाज आयो ।
‘देशको सच्चा सपूत भनेर ‘नायक’ बनाइयो । कपूत परेछ । गैरकम्युनिस्ट भएछ,’ अर्को चिच्यायो ।
‘गैरकम्युनिस्ट ! गैरकम्युनिस्ट !!,’ आवाजमा आवाजहरू थपिए । सिटी, ताली र गालीगलौजले सिनेमाहलमा हल्लीखल्ली मच्चियो ।
सिनेमा हेर्दाहेर्दै कमरेडलाई भाउन्न भयो । उसले आँखा चिम्ल्यो । उसको मनमा एकतमासको भय उत्पन्न भइरहेको थियो । जरैदेखि हल्लिएको रूखझैं ऊ भित्रैदेखि काँपिरहेको थियो । उसले आफ्नो जीउ चिसो भएको अनुभव गर्यो । उसलाई के गरूँ रु के नगरूँ रु कहाँ जाऊँ रु कसो गरूँ रु भइरहेको थियो ।
‘युद्धकाल भइदिएको भए यी सबैलाई यहीँ सोत्तर पारिदिन्थें र देखाइदिन्थें कि म कम्युनिस्ट हुँ कि गैरकम्युनिस्ट !,’ ठूला कमरेड जोडले चिच्याउन खोज्यो । तर, आवाज निस्केन । क्रोधले उसको अनुहार विद्रूप भयो ।
ठूला कमरेडले क्रोधित मुद्रामै पर्दामा हेर्यो । सिनेमाको नयाँ दृश्यले ऊ छक्क पर्यो । सिनेमामा नयाँ नायकको उदय भएको थियो । सिनेमाको नयाँ नायक पुरानो नायकका विरुद्ध आन्दोलनको उद्घोष गर्दै थियो । गाउँ, सहर र बस्ती–बस्तीबाट हातमा नेपालको झन्डा बोकेका हजारौं नरनारी नारा घन्काउँदै जुर्मुराउँदै थिए ।
‘गाउँगाउँबाट उठ, बस्ती–बस्तीबाट उठ,
यो देशको नायक फेर्नलाई उठ... !’
सिनेमा हेरिरहेको ठूला कमरेडको अनुहारको भाव परिवर्तन हुँदै थियो । उसको अनुहार भय र त्रासले नीलो भइरहेको थियो । ऊ सोचिरहेको थियो– सम्भवतस् यी हजारौं नागरिकहरू ऊविरुद्ध नै नारा घन्काइरहेका छन् । उसको सत्ता र शक्तिको विरोधमा जुर्मुराइरहेका छन् । उसलाई आफ्नो मुटुको धड्कन रोकिएजस्तो, श्वासको गति थामिएजस्तो र मस्तिष्क सुन्न भएजस्तो अनुभूति भयो ।
‘बचाऊ... मलाई बचाऊ... !’
‘भीडले मलाई मार्न लाग्यो ... मलाई बचाऊ... !!’
सिनेमाको पुरानो नायकको करुण चीत्कारले ठूला कमरेडको ध्यान भंग भयो । ठूला कमरेडले सिनेमाको पर्दामा हेर्यो । नयाँ दृश्यले ऊ अवाक् भयो । किंकर्तव्यविमूढ भयो । सिनेमाको पुरानो नायकलाई नयाँ युवा नायकले लखेटिरहेको थियो । पुरानो नायक बदहवास भएर भागिरहेको थियो । उसले लगाएको लुगा च्यातिएको थियो । उसको अनुहार रगताम्मे थियो । ऊ खुट्टो खोच्याउँदै भागिरहेको थियो । उसको पछिपछि हातहातमा ढुंगामुढा, लाठी, मुंग्रो, हँसिया, हथौडा, भाला, खुकुरी बोकेका हजारौं नरनारीको जुलुस थियो । जुलुस ‘गैरकम्युनिस्ट’ नायकलाई लखेट्दै थियो र पछाडिबाट ढुंगामुढाले प्रहार गर्दै थियो ।
‘हामीलाई भ्रष्ट, दलाल र गद्दार नायक चाहिँदैन,’ जुलुसले गगनभेदी नारा लगायो ।
‘हामीलाई देशभक्त र इमानदार युवा नायक चाहियो,’ जुलुस कुल्र्यो ।
जुलुस अनियन्त्रित र उग्र भयो । जुलुसले गैरकम्युनिस्ट नायकमाथि धावा बोल्यो ।
‘मलाई मार्न लागे । बचाऊ... मलाई बचाऊ... !!’ गैरकम्युनिस्ट नायकको करुण चीत्कार ठूला कमरेडको कानमा ठोक्कियो ।
ठूला कमरेडले देख्यो– हजारौं नरनारीको जुलुसले नायकलाई लखेटिरहेको छ । ढुंगामुढा, हँसिया, हथौडा र भालाले आघात गर्दै छ । उसले त्रसित भएर आफ्नो अघिपछि र दायाँबायाँ हेर्यो । उसलाई लाग्यो, सिनेमाका दर्शकहरू उठेर ऊविरुद्ध नारा लगाउँदै छन् । र, उसलाई लखेट्न र प्रहार गर्न तम्तयार छन् । ठूला कमरेडले आतंकित हुँदै सिनेमाको दृश्य हेर्यो । सिनेमाको दृश्यमा गैरकम्युनिस्ट नायकको ठाउँमा ऊ स्वयं उभिएको छ । ऊ चिच्याउँदै, कराउँदै भागिरहेको छ । हजारौं नरनारीको जुलुस ढुंगामुढा गर्दै उसलाई लखेटिरहेको छ । केही ढुंगा र इँटाका टुक्राहरू बेतोडले उसलाई लक्षित गरी आइरहेका छन् । हेर्दाहेर्दै एक जनाले आफ्नो जुत्ता खोलेर जोडले हुत्त्यायो । जुत्ता बत्तिएर ऊ भएतिर तीव्र गतिमा आउँदै थियो । ठूला कमरेड भयभीत हुँदै आफ्नो सिटबाट जुरुक्क उठ्यो र करुण चीत्कार गर्दै भाग्न थाल्यो ।
‘हान्... हान्... ! देशको गद्दारलाई हान् ! भाग्न नदे!’
‘ठोक्... ठोक्... यो भ्रष्ट दलाललाई ठोक् !’
‘ठाउँको ठाउँ हुनेगरी ठोक्... यो माफियालाई !’
‘हाम्रा आशा, विश्वास र सपनाको हत्यारालाई नछोड् ! त्यसका पापहरूको दण्ड दे !’ सिनेमाहलका दर्शकहरू चिच्याउन थाले ।
ठूला कमरेड झन् बेतोडले भाग्यो । भाग्दाभाग्दै उसको जुत्ता फुस्कियो । जुत्ता छोडेर भाग्यो । कसैले पछाडिबाट कोट र प्यान्ट तानेझैं लाग्यो उसलाई । ऊ कोट निकालेर भाग्यो । ऊ प्यान्ट फुकालेर भाग्यो । ऊ भाग्दै ढोकामा पुग्यो र अचानक छाती समातेर डङ्ग्रङ्ग ढल्यो ।
चलचित्रको अन्तिम दृश्यमा पुरानो नायकले नयाँ युवा नायकले नेतृत्व गरेको हजारौं नरनारीको जुलुससमक्ष आत्मसमर्पण गर्यो । ‘गैरकम्युनिस्ट’ चलचित्रको पटाक्षेप भयो ।
सिनेमाहल दर्शकको चर्को सिटी, ताली र प्रफुल्लित स्वरले गुञ्जायमान भयो ।
प्रकाशित : आश्विन १५, २०७९ १०:५६
