म एक ‘लथालिङ्गी’
प्रिय पाठक,
म आज तपाईंहरूलाई एक शिशुको कथा सुनाउन चाहन्छु, जो अहिले जन्मेको छैन ।
एउटा परिवार थियो । राणाहरूको वक्रता र अन्य कतिपय परिस्थितिका कारण त्यो विस्थापित हुन पुग्यो । निर्वासनकालमा पनि त्यसले केही उद्यमहरू गर्न त खोज्यो, तर पूर्णरूपेण विफल भयो । अन्त्यमा परिवारको मुलीले घर साटफेर गर्दै काठमाडौं (बाँसबारी) बाट वीरगन्ज (कुम्हाल टोल) मा आफ्नो थातथलो बसायो ।
यो शिशु आमाको गर्भमा छँदा परिवारमा पहिले नै धेरै सदस्य थिए । ‘न्युक्लियस’ को चलन त्यस बखतसम्म थिएन । परिवारको मुख्य सदस्य एउटा व्यक्ति, त्यो शिशु गर्भित नहुँदै पितृविहीन भइसकेको थियो । ‘न्युक्लियस’ को खास जमाना नआए पनि राणाकालमै त्यो भयावह आकारको परिवार भइसकेको थियो ।
अब त्यो परिवारमा एक मियो किसिमको पूर्णचन्द्र (गोविन्दचन्द्र), उनका भाइ तीर्थराज, आमा तेजकुमारी, श्रीमती दीपवती देवी, भाइबुहारी वैदेही र लगभग हुर्किसकेका तीन छोराहरू थिए । तीन पुत्र पहिल्यै जन्मिसकेकाले सुनिन्छ, त्यो परिवार अब एक पुत्रीको कामना गरिरहेको थियो । गर्भ–परीक्षण अहिले गैरकानुनी मानिन्छ, तर सम्भव त छ । त्यसबखत त असम्भव नै थियो । ईश्वरको लीला मानिन्थ्यो, तर पनि छोरीको चाहना थियो भन्छन्, त्यसकारण एक दिन एउटा सेते भन्ने कुनै जान्नेलाई बोलाइयो र ज्योतिष–विद्याद्वारा जान्ने कोसिस गरियो— छोरा जन्मिन्छ कि छोरी ?
सेते आयो । त्यसले पाटीमा केके कोरकार गर्यो । अछेतापाटी, सिन्दूर सब छरछार गरेर ध्यान लगायो । परिवारका उपस्थित सब सदस्य उत्सुक भएर प्रतीक्षा गरिरहेका थिए, सेतेले कहिले आँखा उघार्छ भनेर । १५–२० मिनेट ध्यानावस्थ भएपछि त्यसले आँखा उघार्यो र पूरा भविष्यत्काल देखेर आएको मुद्रामा भन्यो, ‘हेर्नुस् बाजे, छोरा त यो छोरै जन्मिन्छ, तर यसलाई पृथ्वीमा होइन खाटमा जन्माउनुहोला, निकै राम्रो हुनेछ ।’
सेते त त्यति भनेर गइहाल्यो । लुगा सिउँथ्यो सेते, तर यस्तो ‘आखत’–ज्योतिष–झारफुक जान्दथ्यो । वरपर नाम चलेकै थियो त्यसको ।
छोरा जन्मिने समाचारले परिवार खिन्न भयो कि भएन, त्यो अज्ञात छ । जन्म दिने दीपवतीको कुनै भाव थियो कि, त्यो झन् अज्ञात छ । तैपनि यो अनुमान गर्न सकिन्छ, ‘ईश्वरेच्छा’ भनेर परिवार निराशैचाहिँ भएन । किनभने परिवार बरु खाट जुटाउनतिर लाग्यो । के ठेगान ? यो खाटमा जन्म्यो भने विपन्नताबाट फेरि सम्पन्नतामा प्रवेश गरिन्छ कि ?
सारांश के भने जेजति गर्दा पनि त्यो टाट परिवारले खाट जुटाउन सकेन । सेते ज्योतिषीले मनाही गरेको पृथ्वीमै त्यो शिशु पूर्णचन्द्रको चौथो पुत्र थियो । छोरीको चाहना त अझ प्रबल भयो होला, तर त्यसपछि उनको पाँचौं सन्तान पनि छोरा नै भयो । राहत तब भयो, जब छैटौं र सातौं सन्तानचाहिँ छोरी भए ।
तस्बिर : देवेन्द्र भट्टराई/कान्तिपुर
यी सब त ‘सन्तानले डाँडाकाँडा ढाकून्’ भन्ने बेलाका कुरा हुन् । अहिले त हर घरमा ‘जनसंख्या–विस्फोट’ को भय बढ्दो छ । त्यो शिशु वास्तवमा परिवारको अति विपन्नावस्थामा जन्मेको थियो । अलिक ठूलो भएपछि लिटो–दूध कम र परिवारको पूर्व–सम्पन्नताको किस्सा चुस्दै हुर्किन थाल्यो । पछि ऊ ‘महाभारत’ मा द्रोणको छोराले माडलाई दूध भनेर खाने कथाका साथ क्रमशः अन्य कथाहरू पनि सुन्न र पढ्न थाल्यो । पढ्न थाल्यो भन्दा भ्रम नहोस् । त्यो शिशु हुर्केर अब स्कुल जाने भइसकेको थियो । तर, पढ्दा भने प्रायः
‘स्ट्यान्ड अप अन दे बेन्च’ क्याटोगोरीमा पर्दथ्यो । आफ्नो विद्यालयकालभर ऊ कति घण्टा खडा भएको छ, त्यसको हिसाब घण्टाले गर्न भ्याउँदैन, महिनामा गर्नुपर्छ, त्यो पनि एक महिनाले त छोपै लाग्दैन । एक वर्ष भनेर भ्याउला कि ? भन्न सक्दिनँ । उभिएर बेत खाने हिसाब यसमा राखिएको छैन । उभिएर खाए पनि त्यहाँ बेतको मात्र हिसाब हुन्छ । त्यसै पनि त्यो गणितहरूमा एक कमजोर विद्यार्थी, सधैंभरि अंग्रेजी ग्रामरको किताब ‘नेस्फिल्ड’ पढ्नुपर्दथ्यो । त्यो भन्थ्यो, ‘नेस्फिल्ड बुझ्नेजति अंग्रेजी आउने भए ग्रामर नै किन रट्नुपर्यो ?’ यो तर्क आफूमा कमजोर लाग्दैन थियो त्यसलाई । विपन्नताको समयमा यस्तै तर्कहरूले आफ्नो ‘भुसकोल’ लाई साम्य पार्यो, बस्यो ।
यसैगरी त्यो हुर्कंदै गयो । त्यसको विपन्नता अनौठो पनि थियो, एक प्रकारले । त्यसबखतसम्म त्यसका पिताले जिम्दारी किनेका थिए । त त्यो छनलाई ‘जिम्दारको छोरो’ थियो, त्यसकारण आफूलाई गरिब भन्न सक्दैन थियो । तर, घरभरि अभावैअभाव थियो, सम्पन्न त कहाँबाट हुन्थ्यो ? मध्यम वर्ग भनिन्छ चलनचल्तीमा । अहिले तिनीहरू मध्यम वर्ग नै हुन् । तर, त्यसबखत ? जिम्दारको छोरोलाई गरिबको छोरो भन्न आफ्नै मनले पनि मनाही गर्दथ्यो । पछि आफ्नो त्यस स्थितिलाई बुझाउन उसले एक ‘वातानुकूलित’ शब्द निर्माण गरेको थियो– ‘निम्नोन्मुख मध्यम वर्ग’ । अब यसलाई यति नै रहन दिऊँ, धेरै ‘आँसुमय’ बनाउनु उचित नहोला ।
...
कालो बादलमा चाँदीको घेरा । जुन भनेका छन्— हुन सक्छ, त्यो घेराबाट उछिट्टिएर आएर चाँदीको केही टुक्राले त्योभित्र पनि आकार पाउन थालेको छ । त्यो शिशु अब एक ‘खिलन्दडा’(खेलप्रेमी) बालक बनिसकेको थियो ।
ऊ यता वीरगन्जका स्टेजहरूमा गीत गाउन थालेको थियो । कविता कोर्न थालेको थियो । कविता त लेख्दथ्यो, तर रुचि त्यसको गायनमै थियो । वीरगन्जका स्टेजमा गाउनुअघि नै ऊ वरपर गाउँथ्यो । स्टेजमा गाउन थालेपछि वीरगन्ज नगरवासीले त्यसलाई चिन्न थाले । त्यसका कति जना प्रशंसक पनि बनेका थिए, जो झुमीझुमी गाउने त्यसको गीत सुन्न भनेरै पनि जान्थे रे, यस्तो सुनिएको थियो । तैपनि कविता लेख्थ्यो, नेपाली र हिन्दीमा पनि । एक जमाना त यस्तो आयो, त्यो बालक ‘धूवाँधार’ कविता लेख्न थाल्यो । तर, लक्ष्य भने उसको गायक बन्ने नै थियो ।
वीरगन्जका स्टेजमा त्यस बखत हिन्दी नाटक र फिल्मी गीत नै चल्दथ्यो । त त्यो नि हिन्दी गीत नै गाउँदथ्यो । कहिले एक्लै, कहिले डुएट । डुएटमा त्यसको साथी हुन्थ्यो— सुपेन्द्रबहादुर श्रेष्ठ ।
त्यसबखत रफीको ‘बोलवाला’ थियो । सुपेन्द्रका दाइ थिए, झुलेन्द्रबहादुर श्रेष्ठ । उनी रफीका भक्त र रफीका गीत राम्रो गाउँथे । त त्यो पनि झुल्दाइ अर्थात् झुलेन्द्रबहादुरलाई आफ्नो आदर्श मान्न थाल्यो । त्यो पनि रफीकै फ्यान बन्यो । एकजना विश्वनाथ दाइले त आफ्नो नाउँ नै राखेका थिए— विश्वनाथ ‘रफी’ ।
तर, यी सब गरिबी छेक्ने वा भुल्ने मनोवैज्ञानिक क्रियाकलाप पनि होलान् ।
‘रहने को घर नहीँ है, सारा जहाँ हमारा...’, साहिरको यो लाइन उसलाई खुबै मन पर्थ्यो । अर्को इन्दीवरको :
जिस देश का बचपन भूखा हो,
फिर उसकी जवानी क्या होगी ।
यी पंक्तिहरू त्यसलाई आफूमाथि पनि ‘फिट एन्ड फाइन’ बसेजस्तो लाग्दथ्यो ।
त्यो बालक बनिसकेको शिशु, आफ्नो एक काँधमा अभाव छ, अर्को काँधमा तिनै चाँदीका कण बोकेर जन्मेको हुँदो हो— दन्त्यकथाको एक काँधमा सूर्य र अर्को काँधमा चन्द्र बोकेर जन्मिने बालकजस्तो । त्यसको हकमा चाँदीको कण चन्द्र थिए, अभाव सूर्य । यसकारण भन्छ कि त्यो ताप दिने ‘मार्तण्ड’ थियो ।
यसैगरी लड्दैपड्दै, पछारिँदै, उभिँदै अनेक यत्नले त्यसले एसएलसी पास गर्यो ।
त्यो फेल भयो एक पटक, तर त्यसको वर्ष खेर गएन । ‘सप्लिमेन्टी’ हुन्थ्यो । त्यसबाट छिर्यो । तबसम्म त्यसको परिचय टाल्सटायको ‘द थ्री क्वेस्चन्स’ सँग भइसकेको थियो । त्यस्तै केही विदेशी साहित्यिक रचनाहरू ‘लभिङ ब्याले अफ लर्ड ब्याटम्यान’, ‘कासा बियाङ्का’ आदिसँग ।
आईएमा आएपछि त्यसले विश्व–साहित्य अझ बढी पढ्न पायो, हिन्दी अनुवादसहित— अस्कर वाइल्ड, मार्क ट्वेन, सेर्वान्टे आदि । केही व्यंग्यात्मक कवितासँग परिचय भयो, मौलिक रूपमा अंग्रेजीमा जस्तो ‘क्रसिङ द रोड विदाउट ड्यु केयर, अ फक्स एट द प्वाइन्ट अफ डेथ’ आदि । केही मार्मिक कविता पनि थिए । सात क्लासमै ‘ब्लाइन्ड ब्वाय’ भन्ने एक कविता थियो, जुन पढेर भाव बुझेपछि त्यो रोएको थियो । कविताको त्यो अन्धो केटो पनि लगभग त्यसकै उमेरको थियो ।
नौ कक्षामा ‘थ्री क्वेस्चन्स’ टल्सटोयको सम्भवतः त्यसले पढेको पहिलो अंग्रेजी कथा थियो । आफ्नो सम्पूर्ण स्कुले जीवनमा त्यसले घोकेर कण्ठ गरेको त्यही एउटा कथाको समरी थियो :
‘इन अर्डर टु गेट द करेक्ट आन्सर, द किङ वेन्ट बट द हर्मिट ।’
यो पनि अरू कुनै साथी सम्भवतः उत्तम सागरले तयार गरेको नोटबाट सारेको थियो ।
यसैगरी लस्टम–पस्टम, अष्टम, नवम्–दशम् अति कष्टम गर्दै त्यो एसएलसी पास गर्न सफल भएको थियो ।
यसबीचमा त्यसभित्र केही अरू कुराले जन्म लिएका थिए । त्यो गीत गाउन थाल्यो, त्रिजुद्ध स्कुलका स्टेजमा र अन्त पनि । त्यो कविता लेख्न थाल्यो, लगातार । तर, स्कुल अवधिभरि उसको प्रथम रुचि भने गायन नै थियो । त्यसको जीवनको उद्देश्य नै गायक बन्नु थियो, कवि होइन । कथा–लेखन त अहिले कहाँ थियो कहाँ ?
...
सिलेबसका पुस्तक त्यसलाई हेर्न मन लाग्दैन थियो भने, ‘आउट बुक’ का कथा, उपन्यास त्यो आधा–आधा रातसम्म पढेर पनि भ्याउँथ्यो । फुटपाथमा बेच्न राखेका कति किताब त त्यसले फुटपाथमै उभिएर सिध्याएको पनि छ । कहिलेकाहीँ बुक सेलरको गाली पनि खाएको छ । ‘भगवे कि ना’, ‘हेतिभर के लइका’, ‘खडेखडी सब किताब पढलोइन’...। तर, भोलिपल्ट त्यो ‘लइका’ फेरि बिहानैदेखि त्यो एक मात्र फुटपाथ बुक सेलरको ‘बेसब्रीेसे इन्तजार’ गरिरहेको हुन्थ्यो ।
उसकहाँ किताब हुन्थे, किस्सा तोता–मैना, गुलेवकावली आदि । भोलिपल्ट त्यसले बिर्सन्थ्यो कि अति दयालु हुन्थ्यो, त्यो पनि झपार्दैन थियो । अझ पछि त्यो ‘चन्द्रकान्ता सन्तति’ मा यस्तो लठ्ठिन्थ्यो कि एउटा पातलो पुस्तक सक्नासाथ अर्को पढ्ने छटपटी हुन्थ्यो । त्यसपछि जासुसी दुनियाँ, बहराम डाकु, नकबपोश भेदिया आदिको दौड आयो । ओहो यी किताबहरू पढ्दा संसार बिर्सिन्थ्यो, साथीभाइ बिर्सिन्थ्यो, जाँच बिर्सिन्थ्यो । जाँचको समयमा कोर्सबुक मुन्तिर ‘साढे तीन यार’ राखेर पढेको, समातिँदा कहिलेकाहीँ अभिभावकबाट गाली खाएको सब अहिले त्यसलाई स्वप्नवत् प्रतीत हुन्छ । त्यो आफ्नो रोग–भोक–शोक सब बिर्सिन्थ्यो । त्यसपछि उसले रवीन्द्रनाथ, शरत्चन्द्र, वंकिमचन्द्र र प्रेमचन्द— यी ठूला साहित्यकार पढ्यो । बडो रुचिले । ‘अपनी छाया’ जुन अस्करवाइल्डको ‘पिक्चर अफ डोरियन ग्रे’ को अनुवाद थियो, ‘यौवन की अन्धी’ अन्य लेखकको अनुवाद । यशपाल, किसन चन्दर, जैनेन्द्रकुमार यी सब स्कुल जीवनका पुस्तक हुन् । त्यो त ऊ मान्छ पनि, यी उपलब्धि नै हुन् ।
त्यसको अर्को प्रेम सिनेमा थियो । छ आनाको क्लासमा हेर्न पैसा जुटाउन अनेक गर्थ्यो । तर हो, सिनेमा हेर्दा त्यो हलमा मुग्ध भावले बसिरहन्थ्यो ।
बालपत्रिका ‘चन्दा मामा’ त्यसको सबभन्दा प्रिय पत्रिका थियो । पछि ‘पाटल’, ‘माया’, ‘मनोहर कहानियाँ’, ‘धर्मयुग’, ‘कल्पना’ अनि ‘फिल्म फेयर’ र अन्य फिल्मी पत्रिका, हिन्दी–अंग्रेजी उसको पठनमा सामेल भए ।
अहिले हेर्दा भन्न सकिन्छ— सम्भवतः त्यो आफ्नो परिचयबाट पौडी खेलेर अर्को तटमा पुग्थ्यो, ती पत्रिका पढ्दा ।
भूतप्रेत सब त्यसलाई डराउँथे । त्यसका लागि ‘हनुमानचालीसा’ कण्ठ पारेको थियो । भूत–आशंकित गल्लीहरूमा कराईकराई हनुमानचालीसा पाठ गर्दै हिँड्थ्यो । त्यही डरले हो वा एउटा विद्या नै हो भनेर त्यो तन्त्र–मन्त्र जादुगरीमा विश्वस्त थियो । तासको जादुदेखि इन्द्रजालसम्म त्यो सिक्न चाहन्थ्यो । त्यसले अनेक प्रयास त्यता पनि नगरेको होइन । तर, त्यसले जादु, इन्द्रजाल त सिकेन, पढाइमा भने त्यो भयानक किसिमले पछि पर्दै गयो ।
त्यसलाई उद्धार गर्यो— त्यसको कल्पनाशीलताले, जुन फेरि तिनै डुबाउने भनिएका ‘आउट बुक’ हरूले नै तिखारेका थिए ।
भोक–रोग–शोकको कुरा अब छाडिदिऊँ । यति भनूँ, ती आउनसम्म आएका छन् । तिनैबीच हुर्केको थियो त्यो शिशु । एकपटक त्यसले आफ्नो एक पुस्तकमा आफ्नो गरिबीको बयान गरेको थियो । एक लेखकको प्रतिक्रिया थियो— ‘आत्म–करुणाको प्रदर्शन’ । तर, अन्त्यमा फुर्को लगायो, अरूले भनेको कुरा दाइ ।
त्यसबेलादेखि त्यो आफ्नो कुनै पुस्तक कसैलाई दिन हच्किन्छ । राम्रा केही लेखक यति कल्पनाशील छन् कि कसैको गरिबीलाई विज्ञापन ठानिदिन सक्छन्, के लाग्छ ? यस जगत्का खुबीहरू अनन्त छन् । अहिलेलाई यति नै ।
‘जुनेली पुस्तकालय’ तिनीहरूले नै कुम्हालटोलमा खोलेको पुस्तकालय थियो । पछि अन्य समर्थकहरू पनि आए त्यसमा । त्यो पुस्तकालय निकै समयसम्म एक जगमगाउँदो पुस्तकालय थियो । त्यहाँबाट पनि त्यसले धेरै लाभ लिएको छ ।
वीरगन्जमा आधा दर्जन यताउता पुस्तकालय थिए । माध्यमिक कक्षाहरूमा पढ्दा, त्यसले एउटा विषय लिएको थियो— सिभिक्स, नागरिकशास्त्र । त्यो जिज्ञासु निकै थियो । त्यसकारण उदाहरणका लागि त्यही ‘सिभिक्स’ पनि कुन लेखकले कसरी लेख्यो भनेर जान्न पुस्तकालयहरू चहारिरहन्थ्यो । त्यसले सिक्न अर्थात् एक विषयलाई अन्य प्रकारले पनि लेख्न सकिन्छ भन्ने ज्ञान त दियो नै ।
आफ्नो स्कुल–जीवनसम्ममा त्रिजुद्धका स्टेज शोमा गाएका कारण ऊ वीरगन्जमा लोकप्रिय पनि भएको थियो । विज्ञ सर्कलमा त्यसका कविताका प्रोत्साहक पनि बढ्दै गए । मथुरामान सिं, भोला पराजुली, पशुपतिनाथ घोष, भीम विराग आदि त्यसका प्रेरक थिए । शैलेन्द्रकुमार दाइका साथी हुनाले त्यसका गीत र कविताका श्रोता–अनुरागी थिए । उनी विशेष रूपमा प्रशंसक थिए त्यसका ।
धनुष, गोपाल, ईश्वर त्यसका दाइहरू थिए, जसको अभिभावकत्वमा खासगरी प्राज्ञिक र आर्थिक पनि, त्यो हुर्केको थियो । त्यसका पितामा पनि लेख्ने हृदय थियो, तर लेखेको भने एउटै कविता त्यसले देखेको थिएन ।
२०१९ को अन्त्यतिर एकपटक भूपि आएर एक होटल ‘हिमालय’ मा बसे । भूपि कविका रूपमा चर्चित भइसकेका थिए । त्यसले पनि आफ्ना कविताहरू सुनायो । भूपि प्रभावितजस्ता देखिए । उनले त्यसले लेखेको एक कविता छाप्न ‘रूप–रेखा’ पत्रिकाका एक सम्पादक उत्तम कुँवरका नाउँमा चिठी लेखिदिए, सिफारिसकै भनूँ— ‘वीरगन्जको एक युवा तर प्रतिभाशाली कवि...’ थालनी यस्तै थियो ।
तस्बिर : देवेन्द्र भट्टराई/कान्तिपुर
२०२० वैशाख १ गते ‘रूप–रेखा’ को कविता विशेषांकमा नेपालीमा उसको त्यो कविता प्रथम प्रकाशित रचना थियो । त्यसको शीर्षक थियो, ‘तटस्थता : असफलता ।’ कविता कति मन पराए पारखीहरूले, ज्ञान भएन तर जगदीशशमशेर राणाले अर्को अंकमा समीक्षा गर्दा, त्यस कविताको पनि उल्लेख गरेका थिए । त्यो कविलाई त्यति नै काफी थियो ।
त्यसैको केही महिनापछि ‘रूप–रेखा’ मा केही अन्य कविता पनि छापिएपछि, एउटा कथा ‘रूप–रेखा’ मै प्रकाशित भयो— ‘एक यात्रानुभूति’ ।
ऊ वीरगन्जमा गायकका रूपमा चिनिएको थियो । काठमाडौंमा कविका रूपमा अलिअलि चिनिन थाल्दै थियो । अब कथाकारको रूप पनि थपियो । परिणाम के भयो ? क्रमशः सार्वजनिक रूपमा गायन छुट्दै गयो । अब कवि थियो त्यो । कथा लेख्न थालेपछि कथाकारले कविलाई छेक्न थाल्यो होइन, छेक्दै गयो । र, अहिले कथाभन्दा पनि त्यसलाई उपन्यासले अन्त नजा भनेर समाइरहेको छ । गीत ऊ गाउँथ्यो मात्र होइन, लेख्थ्यो पनि । त्यसबाट पुरस्कृत पनि भएको छ । एक पटक त एक खास पुरस्कारबाट पुरस्कृत भएपछि वीरगन्जभरि त्यसको नाउँ त भाइरल भएको थियो, रातारात ।
अरू सारा नातेदार खुसी त भए । त्यसका पितालाई यो खबर सुनाइयो, सुनेर भावुक भए र भावुक बोलीमै भने— ‘त्यो अझ खाटमा जन्मेको भए...।’
पिताको भावुकता सुनेर फेरि त्यो पुत्र धेरैबेर भावुक भएको थियो । खैर ! खाट र जमिनको अन्तर त त्यो मान्दैन, तर पिता मात्रले त्यो घटना (खाटको) सम्झेको भने, त्यसलाई सधैं याद रहनेछ, पिताको स्नेहका रूपमा ।
स्कुलमा युनिफर्म लगाउने चलन थिएन । त्यो एउटा खाकीको कट्टु र एउटै कमिजले महिना–दुई महिना काटिदिन्थ्यो । त्यही लुगा लगाएर खेल्थ्यो, सुत्थ्यो, भोलिपल्ट नांगै खुट्टा स्कुल जान्थ्यो । धेरैजसो यस्तै हुन्थ्यो । कहिलेकाहीँ दसैंको आसपास नयाँ लुगा र बीएससी वा सीएसएका कपडाका जुत्ता र नयाँ लुगा लगाएर कपाल सोरेर ठाँटिएर पनि जान्थ्यो । तर, धेरैजसो खाली खुट्टा, हवादार नै हिँड्न मन पराउँथ्यो ।
धेरै पछि, त्रिविमा पढाउँदा एक पटक त्यसको खुट्टाको एक औंला जखमी भयो । जुत्ता लगाउन नमिल्ने भयो । त्यो बूढी औंलामा पट्टी बाँधेर एमएका क्लासहरूमा पढाउन जान्थ्यो । त्यसलाई पनि खुट्टा जुत्तामा कोचेर जानुभन्दा हवाइचप्पलमा खुट्टा हुलेर हिँड्न सजिलो लाग्थ्यो । पछि घाउ त निको भयो, तर धेरै दिनसम्म त्यो आफ्नो औंलामा पट्टी बाँधेर चप्पल लगाएरै क्लास लिइरह्यो । रमाइलो लाग्थ्यो । हवाइचप्पल लगाएर एमएका कक्षाहरूमा गएर, ‘देवकोटाको शाकुन्तलमा दार्शनिक पक्ष’ बारे लेक्चर दिन र आफ्ना खुट्टाहरूलाई ‘शु–फ्री डाइट’ दिन । यो ट्रिक कसैलाई थाहा भएन, जबसम्म त्यसैले पछि कुनै लेखमा लेखेन । कति थाहा नभएकाहरूले अब यसबाट थाहा पाउनेछन् ।
...
यस्तोयस्तो ‘लथालिङ्गी’ व्यक्तित्व भए पनि त्यो आफ्नो पेसा र लेखनप्रति इमानदार थियो । विद्यार्थीहरू त्यसलाई मन पराउँथे । पुनामा भाषा–विज्ञानमा डक्टरेट गर्दा, त्यसका धेरै साथीहरू बने ।
आज ऊ आफ्ना बाल्यकाल र प्रौढकालका ती साथीहरूलाई सम्झिरहेको छ । सम्बन्धहरूलाई सम्झिरहेको छ । धेरै सम्बन्ध र साथीहरू कोही टुटे, कोही छुटे, कोही ‘एकोडहम् द्वितियो नास्ति’ भनिरहेका छन् । यिनमा स्कुल–कलेज र साहित्यका साथी पनि छन् । भएका र गएका मित्र पनि छन् । आज सबलाई सम्झिरहेको छ ।
प्रिय पाठक,
जुन शिशुको कथा मैले थालनीमा सुनाएको थिएँ, तपाईंको हातमा यो ‘कान्तिपुर’ को ‘कोसेली’ पुग्दा त्यो ७९ वर्ष काटेर असियौं वर्षमा प्रवेश गरिसकेको हुनेछ । त्यो शिशु, हुन त अनुमान गरिसक्नुभएको होला, मै हुँ, जसको न्वारनको नाउँ जेसुकै भए पनि ध्रुवचन्द्र गौतमका रूपमा चिनिन्छ, त्यो शिशु मै हुँ ।
प्रिय पाठक,
त्यो शिशुको जीवन भनेको मेरै जीवन हो । जीवनमा संघर्षको अन्त्य हुँदैन । तर, पनि केहीले स्नेह गर्दछन्, केही पाठक मेरा छन्, धेरै नभए पनि ।
गोविन्दचन्द्र र दीपवतीका सन्तान हौं हामी । गोविन्दचन्द्रका धेरै सन्तान विभिन्न पेसामा लागे । म शिक्षणतिर लागेँ । मूल रूपमा आफूलाई लेखनमै ढालेँ, उकाली–ओराली गर्दै यहाँसम्म आइपुगेको छु । जीवन–मरणका कुरा त प्रकृति हुन्, त्यसलाई सोचिन्न कसरी भनूँ ? तर, सय–दुई सय मेरो संकलनमा होलान्, ती पढ्न कतिको भ्याइन्छ ? मनमा केही थिमहरू बाँकी छन्, ती लेख्न भ्याइन्छ कि भ्याइन्न ? यी प्रश्न पनि कमजोर रूपमा उठ्दैनन् ।
पुरस्कार–सम्मान पनि पाएकै छु, जीवनमा । मबारे पुस्तक लेखिएका–लेखिँदै छन्, विद्यावारिधि गरिँदै छन् । कति सहृदयी संस्थाहरू छन्, जसले वीरगन्ज, अन्त र यहाँ पनि अभिनन्दन गरेकै छन् । केही समयपछि मजस्तै मेरो लेखन–यात्रा पनि सात दशक पुगेर आठौंमा प्रवेश गर्नेछ । मसी सुकेको छैन, म थाके पनि कलम थाक्न मानेको छैन । मेरो ८० वर्षे प्रवेशमा ‘आविष्कारी आख्यानका दशकहरू’ कृति आउने भएको छ, यसमा सम्पादक छन्– खुमनारायण पौडेल र इशान गौतम ।
यसरी एक लेखक जन्मँदा जसले एउटा ‘खाट’ पाएको थिएन, तैपनि यति सम्मान पाइरहेको छ भने अरू के चाहियो ? तर, मान्छे आफू जत्रो भए पनि उसका चाहनाहरू अनन्त हुन्छन् । झन् लेखकका चाहनाका त के कुरा गर्नु ?
जति लेखे पनि लेख्न बाँकी रहन्छ । अहिल्यै भनिहालौं— मान्छे जान्छ, तर लेखक बाँकी रहन्छ । म जानेछु तर, मेरा लिखित–अलिखित कुराहरू रहिरहनेछन् ।
प्रकाशित : पुस २, २०७९ ०९:०८
