साढे सात मोनोलग- कोसेली - कान्तिपुर समाचार
कान्तिपुर वेबसाईट
AdvertisementAdvertisement

साढे सात मोनोलग

मेरो अशान्त मनलाई विज्ञानले ठेगान लगाउन सकेन । र, म ज्योतिषीको शरणमा जाने निर्णयमा पुगें । राम्रो वर्तमान छाडेर राम्रो भविष्य खोज्दै हिँड्ने अपवाद म मात्रै थिइनँ । हाम्रा यिनै चिन्ताका उद्धारकर्ता बनेर आउँछन् ज्योतिषी । मानौं– उनीहरु जादुगर हुन् ।
शिक्षा रिसाल

हातमा तेलको डब्बा लिएर शनिदेवको मन्दिरअघि आधा घण्टा मात्रै उभिँदा पनि म कालीमाता भइसकेकी थिएँ ।

म कतै पनि लाइन लागेर पर्खिरहन सक्दिनँ । ममा धैर्य छैन । शब्दकोशमा ‘अधीरता’ को उदाहरण दिँदा अब मेरो नाम पनि लेखिनेछ ।

भित्र छिरेकी महिला बाहिर निस्किएकी थिइनन् । अति भएपछि भित्र गएर हेरें । उनी त विक्षिप्त भएर शनिदेवको मूर्ति अगाडि रोइरहेकी रहिछन् । उनको भक्कानो सुनेर मेरो मन अमिलियो । उनका श्रीमान्ले सम्हाल्न खोजे पनि सकेका थिएनन् । उनका दुईवर्षे छोरा बाबुआमाबाट बेखबर मन्दिरबाहिर टहलिइरहेको थियो । उनीहरूको कष्टबारे जान्न मन लाग्यो, तर सोध्ने हिम्मत गरिनँ ।

म पनि यसै त त्यहाँ पुगेकी थिइनँ । शनिदेवकहाँ धाउन थालेको यो सातौं पटक थियो । बाधा अड्चन आइरहन्थे । मन जति बेला पनि अशान्त भइरहन्थ्यो । रिसले सीमा नाघेर भित्ता कोपर्थें । जो देखे पनि मुखमा तातो अमेरिकानो फाल्दिऊँझैं लाग्थ्यो । यति विघ्न अशान्त मनलाई विज्ञानले ठेगान लगाउन सकेन । र, म ज्योतिषीको शरणमा जाने निर्णयमा पुगें । राम्रो वर्तमान छाडेर राम्रो भविष्य खोज्दै हिँड्ने अपवाद ममात्रै थिइनँ । हाम्रा यिनै चिन्ताका उद्धारकर्ता बनेर आउँछन् ज्योतिषी । मानौं– उनीहरू जादुगर हुन् ।

ज्योतिषीहरूका किसिम देखेर सुरुमा त मैले चित खाएँ । कसैले चामलको गेडा हेरेरै सारा इतिवृत्तान्त लगाइदिन्छन् । कसैलाई चिनो नै चाहिन्छ । कसैलाई जन्म मिति भए पुग्ने । कोही कोही हुन्छन्— टाढाबाटै अनुहार देख्नासाथ फ्याट्ट भूत, वर्तमान र भविष्य बताइदिने । कोही हुन्छन्— तासझैं कार्ड फ्याँक्दै भविष्य सेट गरिदिने । कोहीले त कानमा आएर मन्त्रै फुकिदिन्छन् ।

अहिले फेरि डिजिटल ज्योतिषीहरूको बिगबिगी छ । टिकटक, युट्युब, फेसबुक जहाँतहीँ यिनीहरूको व्यवसायको रजगज छ ।

डिजिटल ज्योतिषीहरूको बिगबिगीले गर्दा वर्षौंदेखि रत्नपार्कमा दुनियाँको भविष्यवाणी गर्दै आएका ज्योतिषीहरूको व्यवसाय धरापमा छ । आजकल त पहिलेजस्तो देखिँदैनन् पनि । पारम्परिक ज्योतिष व्यवसायको अस्तित्व अहिले संकटमा छ ।

यस्तै माथापच्ची चलिरहेका बेला इन्स्टाग्राममा फ्याट्टै एक जना ज्योतिषी भेटिए । आर्टिफिसियल इन्टेलिजेन्सलाई पनि मान्नैपर्छ । दिमागमा जे चल्या छ, मोबाइलको स्क्रिनमा उति बेलै आउने । सोच्नेबित्तिकै, ठाउँका–ठाउँ डिजिटल ज्योतिषी मोबाइलको स्क्रिनमा देखा परिहाले ।

‘के तपार्ईंको समय खराब चलिरहेको छ ? छ भने शान्ति पाउनुहोस् । हामीकहाँ भूत, वर्तमान र भविष्यको सबै लेखाजोखा हुन्छ । के तपार्इंलाई ग्रह लागेको छ ? के तपार्ईंका पछि शनिदेव लागेका छन् ? के बारम्बार प्रेममा असफल भइरहनुभएको छ ? के जीवनदेखि नैराश्य जागेको छ ? के तपाईंको स्वास्थ्यमा बारम्बार समस्या आउने गरेको छ ? सबै समस्याहरूको समाधान हामीसँग छ ।’

एक पटक फोन गरूँगरूँ लाग्यो । फोन गरेर चाहिँ भन्ने के ? मन अशान्त हुने, रिस उठ्ने, जो देख्यो कुट्न मन लाग्ने लक्षण त मनोचिकित्सकलाई पो देखाउनुपर्ने हो । त्यही पनि विचार गर्न मन लाग्यो ।

फोन गरें । तीन घण्टी बजेपछि फोन उठ्यो, ‘हेलो ।’

‘हजुर नमस्ते,’ फोन उठ्नासाथ मैले आफ्नो नाम बताएँ ।

‘हजुर, के परेर फोन गर्नुभएको थियो होला ?’ उताबाट भलादमी प्रश्न आयो ।

‘पर्न त केही परेको छैन, यसो आफ्नो दिनदशाका बारे बुझौं भनेर,’ म फिस्स हाँसें ।

‘हजुर यही नम्बरमा हजार रुपैयाँ बैंक ट्रान्सफर गर्दिनू । त्यसपछि तपार्ईंको जन्ममिति, समय–स्थान पठाउनुस् अनि म फोन गर्छु ।’

‘हजार ? महँगो भएन ?,’ मैले एकै सासमा भने । मेरो बार्गेनिङ यहाँ पनि सुरु भयो ।

‘हजुर, रेट नै त्यही हो । आफ्नो सुन्दर भविष्यका लागि हजार रुपैयाँ केही हैन हजुर ।’

अब आफैंलाई चाहिएको हो । ठीकै छ नि त भनेर मैले उनले भनेजस्तै हजार रुपैयाँ हालिदिएँ अनि आफ्नो विस्तृत विवरण पठाएँ । उनले १० मिनेटमा मेरो भूत, भविष्य सबै पत्ता लगाएको हुनुपर्छ— फोन गरें, ‘तपाईंको त २०७२ सालदेखि नै साढे सात चलिराको छ है । २०८२ सालसम्म नै छ । हजुर मेरिड कि अनमेरिड ?’

ओहो !

‘हजुर ज्योतिषी । अब भनिदिनुस् न म मेरिड होला कि अनमेरिड होला ।’

‘अब ज्योतिषलाई १०० प्रतिशत त कहाँ थाहा हुन्छ र ? तर, तपाईंको विवाह भएको भए २५ वर्षमा भइसक्नुपर्ने हो । भएको छैन भने २०८२ सालसम्म हुँदैन नै । फेरि दोस्रो विवाहको योग पनि छ । तपाईंको त पूरै गन्जागोल नै छ । फेरि राम्रो पनि छ । केही समयचाहिँ अलि समस्याजस्तो छ,’ उनले फरर भने । आफ्नो यहाँ एउटै बिहे भएको छैन, दोस्रो कहाँबाट गर्नू ?

उनले थपे, ‘तपार्ईंलाई चाँडै रिस उठ्ने रहेछ । रिस त नाकको टुप्पोमै रहेछ । तर, भाग्यमानी पनि हुनुहुन्छ । यही ग्रहले गर्दा मन अलि अशान्त देखिएको छ । घुम्न असाध्यै मन पराउने मान्छे हो तपार्ईं, आँटिलो पनि... ।’

‘एकछिन, एकछिन’, मैले उनलाई रोकें, ‘म कस्ती छु, के–के मन पर्छ त मलाई सबै थाहा छ के । विगतका कुरा पनि मलाई थाहै छ । घुम्न मन नपराउने त को नै होला र ? मलाई मेरो भविष्य कस्तो हुन्छ, त्यो बताइदिनुस् न ।’

‘ए ए,’ उनी ठुस्किएको मैले फोनमै थाहा पाएँ ।

‘अब भविष्य त खै के भन्नु, राम्रै छ । समस्या के छ त तपाईंको ?’ उनी अलिअलि बम्कन थाले ।

‘समस्या त खासै छैन ।’

‘तपाईंको भविष्य भयंकर राम्रो छ, तर २०८२ सालपछि मात्रै । यसबीचमा अलिअलि स्वास्थ्यमा समस्या आउने देखिन्छ, तर तपाईं मजाले पार पनि गरिरहनुभएको छ । पीपललाई जल चढाउनू । शनिदेवको पूजा गर्नू । शनिबार संकटा मन्दिर गएर कालो कपडा, तील, तोरीको तेल, खुँडा दान गर्नू । तपाईंका समस्या हटेर जानेछन् । तपाईंको जीवनमा बहार आउनेछ ।’

‘अनि ग्यारेन्टी हट्छन् त ? सबै काम बन्छन् त ? हजार रुपैयाँमा त वारेन्टी पनि हुनुपर्ने हैन र ?,’ अलि सानो स्वरमा सोधें ।

उनले उत्तिखेरै जवाफ फर्काए, ‘अब काम नै नगरी त कहाँ आँटेका काम पुग्छन् र ?’

‘हैन साह्रै अल्छी लाग्छ के मलाई । यसको उपाय के होला ?,’ मैले पनि अलि इरिटेट पार्न खोजें ।

‘अलि जाँगरिलो हुन्छु भनेर डटेर लाग्नुपर्‍यो,’ यो पालि भने उनले स्कुलको नेपाली मास्टरझैं थर्काए, ‘एक महिनासम्म दान–धर्म गर्ने, पीपललाई जल चढाउने, मन्दिरमा बत्ती बाल्ने गर्नुहोस् । पक्कै सुधार हुन्छ ।’

एउटा पूरै नास्तिक, आधुनिक, ग्रह–नक्षत्र, अन्तरिक्षबारे ज्ञान राख्ने साथीले समेत एक दिन भन्यो, ‘खै, तिम्रो केही होलाजस्तो छैन । यु डन्ट ह्याभ एनी होप । धेरै प्रयास गर्‍यौ । अब एक पटक ग्रह र ताराहरूलाई पनि डाकी हेर न । हाम्रो जीवन नै ताराहरूबाट सुरु भएको हो । वी आर जस्ट अ स्पेक अफ स्टारडस्ट । तिनै ताराहरूले तिमीलाई पार लगाउनेछन् । ज्योतिष विज्ञानलाई मानिसले उडाउने गरे पनि त्यसमा केही न केही सत्यता त होला नि । एकचोटि राम्रो ज्योतिषीलाई सोधी हेर न । केही उपाय, पूजा–सुजा छ कि ? कहिलेकाहीँ तारा, नक्षत्र जुध्दा नमिल्दा पनि यस्तो हुन्छ होला क्या ।’

फेरि अर्को साथी गुहार्न पुगें, जसले एक दिन कुरै कुरामा ‘मेरो त साढे सात चलिराछ’ भनेको थियो ।

हुन पनि उसको कहिले के, कहिले के समस्या परेको पर्‍यै थियो । कहिले दुर्घटना, कहिले परिवार बिरामी, कहिले झगडामा फस्ने, कहिले के दोष आइलाग्ने, कहिले पैसा हराउने, मोबाइल चोरी हुने । उसलाई झल्याँस्स सम्झिएँ । राति ११ बजिसकेको थियो । त्यही पनि म्यासेज गरें, ‘तिम्रो साढे सात चल्या भन्या हैन ? कसरी शान्त भयो भन त ।’

‘हा... हा... हा... पहिला त मलाई खुब उडाउँथ्यौ, अब विश्वास गर्न थाल्यौ ?’

‘यसो एक्सपेरिमेन्ट गरौं भनेर हो,’ म पनि टसका मस हुँदिनँ फेरि ।

‘ल त्यसोभए शनिबार संकटा जाऊ । त्यहाँ के–के चढाउनुपर्छ, त्यहीँ किन्न पाइन्छ प्याकेजमा । अनि दान देऊ त्यहीँ बसेका मान्छेहरूलाई,’ उसले कालो तील, तोरीको तेल, कालो कपडा, नुन, चामल र खुँडा लिएर जान भन्दै थप्यो, ‘अनि शनिबार नै जाऊ है ।’

मैले सोधें, ‘शनिबारचाहिँ शनिदेव त्यहाँ प्रत्यक्ष आएर बसेका हुन्छन् ?’

उसले हाँसेको इमोजी पठायो ।

मान्छे आफू समस्यामा पर्न थालेपछि प्रयोग गरिरहन्छ । डुबिरहँदा परालको त्यान्द्रो भए पनि समात्दो रहेछ । शनिबार शनिदेवको मन्दिर जान मेरा लागि परालको त्यान्द्रोझैं भयो ।

मेरो मिल्ने साथीले मलाई थर्काई, ‘ल ठीकै छ, तँलाई मनको शान्ति भयो, जा । तर, आजकल जसलाई नि त्यही भनिदिने रहेछन् ज्योतिषीहरूले ।’

हो पनि । आजकलका ज्योतिषीहरू पनि के भएका ? अलिकति केही भयो कि साढे सात, कालसर्प योग भनिदिँदा रहेछन् । यस्तो सुन्नेबित्तिकै सातो गइहाल्ने भयो । साढे सात सामान्य पार्न मान्छेले जे पनि गर्ने भए । पूजापाठ, भजन, दान, आरती आदि गरेर दुःख र अशान्ति हट्छ भने किन नगर्ने भन्ने तर्क पनि छ । यो साढे सातको आडमा एउटा छुट्टै अर्थतन्त्र मौलाएको छ ।

कहिलेकाहीँ यसो सोच्छु— यी ग्रह–नक्षत्र, शनिदेव चुपचाप आफ्नो जिन्दगी बाँचे हुन्न ? कति जनालाई सताउँछन् यसरी ? के पाइन्छ हो अरूलाई दुःख दिएर ? देव भनेपछि देवताजस्तो गर्नू नि ! प्रसन्न बनाउनुपर्ने रे उनलाई ! कस्तो ज्यादती हो यो ? अरे यार, आफ्नो जीवन बाँच्न छोडेर कसले कसलाई खुसी बनाउँदै हिँडोस् ?

शनिबार आयो । शनिदेवको अघि गएर चुनौती नै दिन्छु भनी अठोट लिएँ ।

बिहान उठें, नुहाइधुवाइ गरेर घरबाट निस्किएँ । पठाओको दाइ बोलाएँ । शनिबारको खाली बाटो, बाइक मज्जाले हुइँक्याउँदै थिए । झम्सिखेलमा पुगेर झन्डै एउटा ट्याक्सीसँग ठोक्काएनन् । उनले जोडले ब्रेक लगाए । एकछिन ट्याक्सीचालक र पठाओ दाइबीच भनाभन पर्‍यो । मैले चुपचाप हेरिरहें ।

‘म्याम, तपाईंलाई डर लाग्यो ?’

‘हजुर !’

शनिदेवलाई चुनौती मात्रै त दिएकी थिएँ, ट्रेलर देखाइहाले ।

‘म्याम । मेरो त मुटु नै थरथर भो । धन्न केही भएन । मलाई भए त केही थिएन हजुर केही भएको भए त... !’

‘मलाई मात्र हैन । तपाईंलाई पनि केही हुनुभएन नि ।’

‘ह्या म्याम, आफ्नो त साढे सात चलिराको छ । यस्ता घटना त सामान्य नै हुन् । घरी के हुन्छ घरी के हुन्छ ।’

म मनमनै मुर्छा परें । के ‘ल अफ अट्र्याक्सन’ भनेको यही हो ?

संकटा आउनुभन्दा अगाडि नै म बाइकबाट उत्रिएँ । संकटा पुगेपछि भने चकित परें । खुट्टा टेक्ने ठाउँ थिएन । नागबेली लाइन थियो । शनिदेवको अपोइन्टमेन्ट कति घण्टापछि पाइने हो ?

साथीले भनेको प्याकेज याद आयो । पसलमा गएँ । सानादेखि ठूलासम्मका सबै सामान भएको प्याकेज पाइने रहेछ, मूल्यअनुसार । मैले २०० रुपैयाँको प्याकेज किनें । अनि लुसुक्क लाइनमा पसें ।

शनिदेवको अत्याचारले काठमाडौंका आधाभन्दा बढी जनता प्रताडित रहेछन् भन्ने त्यसबेला थाहा भयो । ओहो ! मानिस सबैभन्दा धेरै त देउताहरूबाटै सताइएका रहेछन् ! मनलाई सान्त्वना दिएँ— यु आर नट अलोन मिस शिक्षा ! हुन त देशलाई नै साढे सात लागेको छ । एक त सतीले सरापेको देश, त्यसमाथि साढे सात । प्रधानमन्त्री त ज्योतिषी नदेखाई केही गर्दैनन् । देश पनि पशुपतिनाथले धानेका छन् ।

आफू यसै पनि हिसाबमा गोल । झन् यो ग्रहहरूको गणितको के पत्तो ! यो नमिल्दा जिन्दगी गोलगोल हुनेरहेछ क्या हो ?

अन्तरिक्षयात्रीहरू यानमा बसेर ग्रह–उपग्रहरूमा घुमेर आउँछन्, म भने यहाँ शनिदेवलाई प्रसन्न पार्न नुन, तेल र चामल लिएर बसेकी छु । शनिदेवलाई राहत सामग्री चाहिएको हो भने यूएनलाई सताउनू नि !

कतै भीडबाट आवाज आयो, ‘अब चार घण्टामा पालो आउला ।’

‘ओहो !’ म धैर्य नभएकी मान्छे हुँ । कसरी बस्नु चार घण्टा लाइन ?

मन्दिर परिसरमा आँखा डुलाएँ । सबैका ग्रह दशा कटाउन छरिएर बसेका बाजे, जोगी र बाबाहरू देखें । म खुइँखुइँ एक बाबाको अघिल्तिर उभिएँ । मेरो प्याकेज उनलाई दिँदै भनें, ‘मेरो दशा कटाइदिनुस्, लौ न ।’

‘यसमा राख्नुस्, अनि भेटी पनि राख्नुस्,’ उनले एउटा नाङ्लो मतिर सार्दै भने ।

उनले मेरो गोत्र सोधिसकेर भने, ‘ल, सबै ग्रह दशा कटेर जाओस्, परिवारमा शान्ति छाओस्, आँटेका काम पूरा होऊन् ।’

उनले मेरो जिन्दगीमा अब बहार नै बहार आउने बताएर मुस्कुराए, ‘अब जानुस्, ठीक हुन्छ ।’

सोधें, ‘मेरो दशा कट्यो त अब ? सकियो ?’

उनले शान्त स्वरमा भने, ‘बत्ती बाल्नुस् अनि शनि मन्त्र जप गर्नुस् ।’

‘हस्’ भन्दै म फेरि लाइनमा फर्किएँ । मान्छेहरू अधिकांशले कालो लुगा लगाएका थिए । कालो कुर्था, टिसर्ट, प्यान्टमा सजिएर कतिपयले टिकटक भिडियो पनि बनाइरहेका थिए । कसैले डिजाइनदार काला कुर्था सिउरिएका थिए । केही धनीहरू कालै गाडीमा आएका थिए । उनीहरूलाई देखेर चित खाएँ— यस्ता धनीलाई पनि लाग्छ होला र साढे सात ?

आपत् पर्दा वर्ग विभेद नहुने रहेछ । करोडपतिहरू पनि त्यही मन्दिरमा भिख माग्दै थिए । अनि रेगुलर त भइहाले । शनिदेवको कृपाले हामी सबै भिखारीहरू एकजुट भएका थियौं । आमिर खानको ‘पीके’ फिल्म सम्झेर म बेलाबेला झसंग हुन्थें । कसैले हाम्रो फिर्की त लिइरहेको छैन ? मेरी दिदीले जमानामा गजलको एउटा पंक्ति लेखेकी थिई—

‘मैले जति दुःख पीडा तँ आफू सहेर हेर्

ढुंगाभित्र किन लुक्छस् ? सक्छस् मान्छे भएर हेर्’

कडा !

भन्न त भन्छन् नि— देवता र दानव दुइटै मान्छे आफूभित्रै हुन्छन् । तर, म त साँच्चिकै शनिदेवलाई चुनौती दिन नै गएकी थिएँ । तर, लाइन सर्ने नामोनिसान थिएन ।

अझ न्युरोड, रत्नपार्कतिर मागेर बस्नेहरूको शनिबार त संकटामा सिफ्ट पर्ने रहेछ । उनीहरूलाई पनि भ्याइनभ्याई थियो । लाइनमा बसेका बेला हातमा पट्टी बाँधेर, खुट्टा खोच्याउँदै आएपछि हरेक मान्छेलाई ग्लानि हुने भइहाल्यो ।

सोचें– वर्षौंदेखि शान्त बसेको पत्थरको मूर्तिलाई जति पनि पैसा चढाउन तयार हामी वर्षौंदेखि अशान्त भएर बसेका हाड–छालावाला मान्छेलाई चाहिँ वास्ता गर्दैनौं । कस्तो धर्म हो यो ?

अर्को मनले भन्यो— वाह ! क्या बबाल लाइन ! तर, हात फैलाउँदै आएका बाजेलाई दिने धेरै पैसा मसँग पनि थिएन । पुगनपुग २० रुपैयाँ दिएँ । त्यसपछि अर्की बच्ची आएर उभिई । उसले दस रुपैयाँ पाई । त्यसपछि उसको टोली सबै मअघि आए । म एकछिनमै भुक्कड भइसकेकी थिएँ । के गरौं कसो गरौं भयो । ठट्टेउलो पारामा मैले भनें, ‘मलाई नै देऊ, मसँग छैन ।’

त्यतिबेला लाग्यो— ‘एभ्री पर्सन इज अ पोटेन्सियल बेगर !’

लाइन अझै सरेन । कालो कपडावाला प्याकेज पनि दान गरिसकें । अरूको हातमा जस्तो पूजा सामग्री मसँग थिएन । लाइन के बस्नू ? सम्झिएँ— भैंसेपाटीमा पनि त शनिदेवको मन्दिर छ । त्यहाँ त यस्तो भीड हुँदैन त । त्यहाँ गएर च्यालेन्ज गर्छु शनिदेवलाई । म केही सीप नलागेर शनिदेवको केन्द्रीय विभाग गएकै हो । दान गरेकै हो । अपोइन्टमेन्ट पाउन घण्टौं लाग्ने देखेपछि म लोकल ब्रान्चतिर हुइँकिने सोचें । पहिला

आफ्नो समस्या सुनाउने त स्थानीय सरकारलाई पो हो त ! अनि मात्र प्रदेश ।

यही सोचेर म स्थानीय वडा नं. २५ भैंसेपाटीको शनिदेव मन्दिरतिर गएँ । त्यहाँको शनिदेव मन्दिर प्रायः खाली नै हुन्छ । कहिलेकाहीँ यस्तै कालो गाडीमा धनाढ्यहरू आएर बत्ती बालेको देखेकी छु । म फर्केर भैंसेपाटी पुगें । शनिदेव एक्लै थिए । उनको अगाडि मुख देखाउनै लाज लाग्यो ।

शनिदेवले बोलेजस्तै लाग्यो, ‘आखिर मकहाँ नै आउनुपर्‍यो हैन अन्तिममा ? चाहिने मै रहेछु । देशमा संघीयता आइसक्यो । खै हामी देउताहरूलाई संघीयता ? अझै पनि केन्द्रीयता ? अझै पनि केन्द्रकै बोलवाला ? हामी छेउछेउका मन्दिरहरू कहिलेसम्म हेपिनुपर्ने ? केन्द्रका मन्दिरहरूमा हजारौं पैसा चढाउन हुने । त्यहाँ घण्टौंको लाइन हुन्छ । हामीकहाँ चाहिँ सुनसान ? तर, अन्तिममा चाहिने हामी नै हौं, याद राख ।’

म पनि के कम ! शान्त बसेका शनिदेवअघि बर्बराउन थालें, ‘शनिदेव ! अत्ति नै भएन र ? यदि तिमी छौ भने तिमीले गर्दा मेरो जीवनमा एकबाट अनेक समस्या थुप्रिएका हुन् । मैले जे प्रयास गरे पनि सफल हुन सकिनँ । म कसैलाई खुसी पार्न सक्दिनँ । प्रेमीहरू पनि कोही टिकेनन् । घरमा पनि सधैंको किचकिच । ममाथि दया गर्न सकेनौ । किन कदम कदममा मेरो परीक्षा लिन्छौ ? तिमीलाई प्रसन्न बनाउन किन अनेकथरी प्रयास गर्नुपर्ने मैले ? आफू खुसी नभई–नभई अर्काको टाउकामा आएर किन बस्नु ? तिमी आफ्नो बाटो लाग ।’

एकछिनमै छाती पड्कियो मेरो ।

धड्कनको रिलेदौड लामै चल्यो । अलि शान्त भएपछि फेरि बम्किएँ, ‘कि आमेन–सामने आऊ, कुरा गरौं । बहस गरौं । यस्ता ग्रह उपग्रहको आडमा मेरो जिन्दगीमाथि ज्यादती गर्ने अधिकार छैन तिमीलाई । यु अन्डरस्ट्यान्ड ? आऊ सामने । आज हिसाबकिताब नगरी छाड्दिनँ । कि म छैन, कि तिमी छैनौ ।’

आजकल अलि बढी फिल्म हेर्ने भएर हो कि— भावनामा बहकिइहालें ।

‘ए नानी, यहाँ आएर शनिदेवको मन्त्र पो जप्ने हो त । के–के भन्नुभएको ?,’ पछाडिबाट एक जना बाजेले हाँस्दै बोलाए । उमेरले यस्तै ७० वर्ष जति होलान् ।

‘हजुरको पनि साढे सात चलिरहेको हो ?,’ मैले नम्र भएर सोधें ।

उनले मुस्कुराउँदै भने, ‘पहिला २० वर्षसम्म चलेको हो भन्थे ज्योतिषीहरू । अब शनिको पूजा गर्दागर्दा बानी लागिसक्यो । एउटा अनुशासन बनिसक्यो । साथी भइसके शनिदेव अब,’ उनी हाँसे ।

ती बाजे भित्र छिरेर शनिदेवको मन्त्र जप्न थाले—

निलान्जना समाभाषम रविपुत्रम यमग्रजम

छाया मार्तन्ड्यस तम नमामी शनिस्चरम

उनका कुरा सुनेर म त्यहाँबाट निस्किएँ । उनले बजाएको घण्टको आवाज पछिसम्म गुन्जियो ।

अहिले यो चौथो हप्तामा ती महिलाको आँसु देखेर मलाई शनिदेवसँग लास्ट रिस उठिरहेको छ । अनन्तकालदेखि चुपचाप तमासा हेरिरहेका शनिदेवले कुनै दिन पत्थर फोडेर सुन्लान् हाम्रो विलौना ?

कारिगडले शनिदेवको सानदार मूर्ति त बनाए, तर कान खोल्नै बिर्सिए कि ?

(केही व्यक्तिगत, केही उदाहरणीय घटनाका आधारमा लेखिएको)

प्रकाशित : कार्तिक १९, २०७९ ०९:५४
प्रतिक्रिया
पठाउनुहोस्

किनकि जीवन सुन्दर छ

यो जीवन सुन्दर संसार सयर गर्न सहयोग गर्ने जहाज हो । कहिलेकाहीँ आँधीबेहरी आएर जहाजै डुब्लाझैं हुन सक्छ । तर, बाधाहरुबाट बाँचियो भने जीवन–यात्रा सम्झनलायक हुनेछ ।
शिक्षा रिसाल

काठमाडौँ — मलाई जीवनमा धेरै मामिलाले बिथोलिरहन्छन् । अक्सर एउटा प्रश्नले लखेटिरहन्छ- जीवनको कुन चरणमा पुगेपछि मानिसले त्यही जीवन सिध्याउँछ होला ? शरीरले सास छाड्नुअघि उसले ठ्याक्कै के सोचेको हुन्छ होला ? त्यतिबेला आँखाले देख्ने दृश्य कस्ता हुन्छन् होला ? अँध्यारो हुन्छ होला कि उज्यालो प्रकाश ?


अँध्यारो हुन्छ भने त्यसको रङ कालै हुन्छ कि इन्द्रेणीजस्तो ? अँध्यारोको आवाज कस्तो हुन्छ होला ? कलकल बगेको पानीजस्तो या हावाहुरीजस्तो ? त्यतिबेला शरीरमा के सल्बलाउँछ होला ? कुन विन्दुमा पुगेपछि मानिसले यो निधो गर्छ होला ?

अक्सर लखेटिरहने यिनै प्रश्नले मेरो मन बिथोल्छन् । प्रश्न आउँछन् अनि मलाई बाँच्न सिकाएर जान्छन् । यी प्रश्नले मलाई जीवनको अर्थ सिकाएर जान्छन् । अनि जीवन यसै सुन्दर लाग्न थाल्छ ।

जीवनको उत्पत्ति नै ब्रह्माण्डमा अनुपम उदाहरण हो । अहिलेसम्म जीवन पृथ्वीबाहेक अन्त सुनिएको छैन । पृथ्वीमा पनि करोडौं वर्षको जीव विकासक्रमले सम्भव भएको हो । हामीले बाँचिरहेको जीवन विशिष्ट छ । यो किनेर पाइँदैन । न त बेच्न सकिन्छ । जीवनसँगै आउने अनुभव, माया, प्रेम, आनन्द, परिवार, साथीभाइ, उत्सुकता र कलाले जीवनलाई सुन्दर बनाएका छन् । जो—जो यो धरतीमा टेक्न पाए, उनीहरू भाग्यमानी हुन् ।

म भाग्यमानी हुँ । तपाईं भाग्यमानी हो ।

तर, जन्म हाम्रो हातमा छैन । यो हामीले चाहेर पाएका होइनौं । जीवन हामीलाई चिठ्ठा परेको हो । त्यसैले मृत्यु पनि हाम्रो हातमा हुनु हुँदैन ।

यो जिन्दगीअघि के थियो, कसैलाई थाहा छैन । यो जीवनपछि के हुन्छ, कसैलाई थाहा छैन । भोलि नै के हुन्छ, कसैलाई थाहा छैन ।

‘सर्प्राइज’ ले भरिएको छ र त जीवन रंगीन छ ।

नेपाल दक्षिण एसियाकै खुसी देशको सूचीमा परेको खबर आयो । यो अस्वाभाविक खबर सुनेर म फिस्स हाँसेकी थिएँ । उता लाखौं नागरिकलाई लखेटेर शान्त सुतेको भुटान पनि आफूलाई खुसी देखाउन लागिपरेको छ ।

वरपर भद्रगोल, कुशासन, अराजकता, बेथिति देख्दादेख्दै खुसी हुन सक्ने मान्छे यो धर्तीमा अन्त कहीँ छैनन् । हामीजति खुसी कोही छैन । त्यही खबर सुनेर कति नेपालीले पहिलोपटक थाहा पाए होलान्— ओहो ! हामी त खुसी पो रहेछौं । थाहै थिएन ।

हामी नेपालीहरू स–साना कुरामा खुसी हुन्छौं । हाम्रा ठूला सपना छैनन् । काम गर्दा इन्टरनेट राम्रोसँग चलोस्— हामी दंग पर्छौं । सामान किन्न जाँदा २० रुपैयाँ छुट पाइयोस्— हामी ङिच्च हाँस्छौं । सडकमा जाम नहोस्— हामी खुसी, बाटो चिल्लो देखियोस्— हामी खुसी । साँझमा बत्ती नगइदिए त हाम्रो हरेक दिन विकेन्डजस्तै हुन्छन् । सरकारले घरअगाडिका खाल्डा टालिदिए हाम्रो खुसीले धुरी नाघ्छ ।

केही दिनअघि भृकुटीमण्डपमा चिया खाँदै थिएँ । केही युवाहरू यही विषयमा छलफल गर्दै थिए । खुसी देशका नागरिक भएर होला— बेलाबेला उनीहरू अट्टहास गर्थे । उनीहरूको एउटा वाक्यले भने म सिरिंग भएँ ।

एउटाले खुसीको उन्मादमा भन्यो, ‘मान्छेको जीवन यति पनि बेकार छैन कि उसलाई मर्न मन लागोस् । अरे यार, आत्महत्या किन गर्छन् होला ? त्यस्तो नकारात्मक सोच पनि आउन दिने हो ? सानो—सानो कुरामा खुसी हुन सकिँदैन ?’

नेपाल खुसी देश भएकै दिन सायद कसैले आत्महत्या गरेका थिए । उनीहरूको कुरा रोकिएन ।

‘केही दिनअघि झापाबाट काठमाडौँ आएकी एउटा केटीले बिजोगै बनाइदिइछ । अर्काको घरमा आएर किन मर्नुपरेको त्यसलाई ?’

धेरै महिनादेखि लेख्न खोजिरहेको ‘आत्महत्या’ सम्बन्धी लेखलाई त्यसपछि फेरि ब्युँताउन मन लाग्यो । संसारमा हरेक वर्ष मानसिक समस्याका कारण आत्महत्या गर्नेको संख्या ७ लाखभन्दा बढी छ । नेपालमा पनि आत्महत्या गर्नेहरूको संख्या बर्सेनि

बढ्दो छ । सन् २०२१ मा मात्रै ७ हजारभन्दा बढीले आफ्नो जीवन अन्त्य गरे ।

म सुनिरहन्छु । आत्महत्याका खबर आउँदा म सुनिरहन्छु—

‘कस्तो काँतर रहेछ !’

‘जीवनमा आइपरेका समस्यासँग त जुध्नु नि । यसरी हार मानेर कहाँ हुन्छ ?’

‘यस्तो सुन्दर जीवन पाएको छ भाग्यले । यिनीहरू त नर्कमै जान्छन् ।’

आत्महत्या समाजमा बर्जित छ । कानुनले आत्महत्यालाई अपराध भन्छ । धर्मले त सहनै सक्दैन । धर्म भन्छ— आफूले आफ्नो नाश गर्नु पाप हो । आत्महत्या गर्नेहरू पापी हुन् । उनीहरूले कहिल्यै शान्ति पाउँदैनन् । अनन्तकालसम्म यो अस्तित्वमा उनीहरू

भड्किनुपर्नेछ । पुनर्जन्म पनि उनीहरूको

भाग्यमा हुनेछैन । कसैले आत्महत्या गर्दा अनेक टिप्पणी सुन्छु । काँतर, हिम्मत नभएको, हुतीहारा, भगौटे, स्वार्थीजस्ता शब्द ‘ट्रेन्डिङ’ मा हुन्छन् । जसले आफूलाई सिध्यायो, उनीहरू कसैका हुन्नन् । समयसँगै उनीहरू पनि सबैको स्मृतिबाट हराएर जान्छन् । उनीहरूले किन यसो गरे— कसैले बहस गर्दैन । कसैले चिन्तन गर्दैन ।

आत्महत्याका प्रमुख कारणबारे धेरैलाई थाहा छ । पहिलो मानसिक स्वास्थ्य नै हो । मानसिक स्वास्थ्यसम्बन्धी समस्या निम्त्याउने प्रमुख कारणहरू आर्थिक संकट, गरिबी, धोका, जीवनदेखि निराशाले निम्त्याउने मानसिक विचलन आदि हुन् । विश्व स्वास्थ्य संगठन (डब्ल्यूएचओ) को वेबसाइटअनुसार, हरेक वर्ष ७० हजारले आफ्नो ज्यान लिन्छन् । त्योभन्दा बढी आत्महत्याको प्रयास गर्नेहरू हुन्छन् । ७७ प्रतिशत आत्महत्या गरिब देशमा हुन्छन् । १५–१९ वर्ष उमेर समूहमा मृत्युको चौथो कारण आत्महत्या हो ।

यो सबै तथ्यांक हामीमाझ छ । तर, हामी मानसिक स्वास्थ्य समस्याबारे बोल्न र सुन्न डराउँछौं । डिप्रेसन र एन्जाइटीबारे बोल्नुपरे हामी बिटुलो हुन्छौं ।

एक दशकअघि मैले चिनेकी दिदीकी बुबाले आत्महत्या गर्नुभयो । न घरमा कुनै समस्या थियो न आर्थिक संकट । समाजले देख्ने दृश्य सपाट थियो— त्यो घरमा ‘ईश्वरले बास’ गरेका थिए । तर, बुबा क्लिनिकल डिप्रेसनबाट दिनरात निसास्सिँदा त्यो घरमा ईश्वर बसेन ।

केही मान्छेहरू सोध्थे, ‘किन आत्महत्या गर्नुभयो ?’

केही मान्छेहरू उत्तर सुन्थे । धेरै मान्छेहरू सुनेर पनि नबुझी हिँड्थे ।

कतिलाई लाग्यो— घरमा पक्कै केही समस्या थियो ।

कतिले अनुमान गरे— श्रीमतीको पक्कै कतै अफेयर थियो ।

कतिले निर्णय नै सुनाइदिए— ऋणमा डुबेको थियो ।

ती दिदीले कसैलाई भन्न सकिनन्, ‘बुबा डिप्रेसनमा हुनुहुन्थ्यो, हामीले बुझ्नै सकेनौं ।’

उनले मात्रै होइन, हामी धेरैले बुझ्नै सक्दैनौं ।

दिदी पनि लामो समय डिप्रेसनको सिकार भइन् । भन्थिन्, ‘बुबा गुमाउनुको पीडा त छँदै छ, त्यहीमाथि मेरै कारण बुबाले आत्महत्या गरेको आरोप लगाउनेहरू पनि थिए । मनको घाउ त क्यान्सरजस्तो हुने रहेछ नानी ।’

२०१९ जुनमा भारतीय अभिनेता सुशान्त सिंह राजपुतको आत्महत्या खबरले म बिथोलिएँ । त्यसपछिका केही दिन मेरा लागि सजिला थिएनन् । म हरक्षण सोचिरहन्थें । मलाई मन रित्तो र तीतो भएजस्तो

भइरह्यो । पेट पोलिरह्यो ।

सुशान्तले किन यसो गरे ?

भौतिक आँखाले हेर्दा उनका करोडौं फ्यान थिए । ट्वीटरमा लाखौं फलोअर्स थिए । तर, उनी चुपचाप अलप भए । त्यति धेरै मानिसको प्रिय भएर पनि उनीसँग अन्तिममा कोही थिएन ।

उनले धक फुकाएर भन्न पनि सकेनन्, ‘मलाई डिप्रेसन छ...।’

सुशान्त बोलेनन् । नबोली उनी गए । बोल्नु र नबोल्नुको भेद कहिलेकाहीँ म सोची बस्छु । म त बोल्छु । मेरा घरका हरेक मान्छे बोल्छन् । मेरा वरपरका हरेक मान्छे बोल्छन् ।

म बोलेको उनीहरू सुन्छन् ? उनीहरू बोलेको वरपरका अरूले सुन्छन् ?

सुन्नुको अर्थ उनीहरू मात्रै बुझ्छन्— जो कसैलाई केही सुनाउन चाहन्छन् ।

सुशान्तको आत्महत्यापछि सामाजिक सञ्जाल जाग्यो । मलाई लाग्यो— मानसिक स्वास्थ्य समस्याबारे अब मान्छे जाग्नेछन् । हेल्पलाइन नम्बरहरू बढ्नेछन् । एउटा मान्छेको मन अर्को मान्छेले पढ्नेछ । एउटा मान्छेको दुःख अर्को मान्छेले बुझ्नेछ ।

संसार आफ्नै लय र गतिमा चलिरह्यो । सुशान्तको आत्महत्या रिया चक्रवर्ती, महेश भट्ट, करण जोहर, आलिया भट्टहरूको बहसमा टुंगियो । सुशान्तको मानसिक स्वास्थ्यबारे ‘गोदी मिडिया’ बोल्नै चाहेन ।

त्यसपछि म झस्किएँ ।

संसारमा सबैभन्दा सजिलो मर्नु हो कि बाँच्नु ?

मानसिक स्वास्थ्यसँग जुध्ने व्यक्तिका परिवारलाई त्यो पीडाले सधैं अचेटिरहन्छ ।

डिप्रेसन आफूलाई नभई बुझिन्न । भन्छन्— आफू नमरी नर्क देखिँदैन । डिप्रेसन त्यही नर्क हो । यसका पनि प्रकार छन् । माइल्ड, मोडरेट र सिभेयर । सिभेयर डिप्रेसनको यो खाडलमा भास्सिइरहँदा मृत्यु नै अन्तिम विकल्प लाग्छ । आत्महत्या प्रयास गर्नेहरू यसै भन्छन् ।

मानिसहरू किन आत्महत्या प्रयास गर्छन् ?

अनुभवीहरू भन्छन्— आत्महत्याको प्रयास गर्दा आफू भइँदैन । विवेक नियन्त्रणमा हुँदैन । चेतनाशून्य हुन्छ । चरम अवस्थामा पुग्दा सही, गलत, असल, खराब, परिवार, जिन्दगी, प्रेमी, प्रेमिका, सफलता, असफलता सब गौण लाग्छन् । सम्पूर्ण जीवन अर्थहीन लाग्छ । त्यतिबेला जीवनको अर्थ, मूल्य, सौन्दर्य शून्य लाग्छन् ।

सिजोफ्रेनिकलाई कोही अरू नै मानिस वा तत्त्वले डोर्‍याइरहेजस्तो लाग्छ । यो रोगको चरम अवस्थामा मानिस आवाज नै आवाजले घेरिन्छ । फिल्म र कथाहरूमा सिजोफ्रेनियालाई अतिरञ्जित देखाइए पनि केही हदसम्म त्यो साँचो हो । कल्पना गर्नुस् त— तपाईंलाई दिनरात छाया र आकृतिहरूले

पछ्याइरहन्छन् । सुत्दा होस् या उठ्दा— आवाजहरूले घेरिरहन्छन् । बाहिर निस्किँदा पनि अँठ्याइरहन्छन् । सुत्दा ऐंठन हुन्छ । कसैले छाती थिचिरहेजस्तो, बिस्ताराको छेउमा घोप्टो मुख लगाएर बसिरहेको र ढोकाबाट हेरिरहेको दृश्य हरेक दिन देख्नुपर्दा मानिसमा कति विचलन आउँछ होला ? सुन्दा भूतप्रेतका कथाझैं लाग्छन् । तर, सिजोफ्रेनियाबाट ग्रसितहरूका लागि यी दैनन्दिनका सत्य कथा हुन् ।

अध्ययनका अनुसार, सिजोफ्रेनियाका कारण १० प्रतिशतले आत्महत्या गर्छन् । नेपालमा पनि सिजोफ्रेनियाका पीडितहरू धेरै छन् । तर, सामाजिक कारणले खुल्न सक्दैनन् । किनकि नेपालमा मानसिक स्वास्थ्यसम्बन्धी परामर्श सतही छ । यहाँ मानसिक स्वास्थ्य परामर्श वा थेरापीको समीक्षा भएकै छैन । एक त महँगो, त्यहीमाथि परामर्शदाताहरूको कलुषित व्यवहार ! काठमाडौंमा मात्रै सीमित यो अपरिपक्व परामर्श सेवा राजधानीबाहिरका बिरामीबाट प्रकाश वर्षभन्दा टाढा छ । चर्को शुल्कका कारण काठमाडौंकै बिरामी पनि चुपचाप आफूसँग लडेर बसिरहेका छन् । मानसिक स्वास्थ्य भन्नेबित्तिकै ‘दिमाग खुस्किएको पागल’ भनेर बुझ्ने समाजलाई उनीहरू कसरी बुझाऊन् ? परामर्शदाताहरू प्रायःले डिप्रेसन वा अरू मानसिक समस्या आफैंले अनुभव गरेका हुँदैनन् । उनीहरूले डिप्रेसन पढेका त छन्, तर अनुभव गरेका छैनन् । पेसाका रूपमा मात्रै लिनेहरूसँग दयाभन्दा धेरै बढी केही हुँदैन ।

मानिस ‘सुसाइडल’ कति बेला हुन्छ, त्यसको ठेगान हुँदैन । आत्महत्या गर्ने मानिसको उद्देश्य जीवन समाप्ति नै हो या चलिरहेको परिस्थितिबाट मुक्ति ? यस्ता प्रश्नको एउटै जवाफ छैन । खासमा उनीहरू आफ्ना विचारसँग हारेर यो निर्णय लिन्छन् । आत्महत्या रोकथाम हटलाइनहरू नेपालमा नभएका होइनन् । केही वर्षयता सरकारी र गैरसरकारी क्षेत्रबाटै यसको पहल भएको छ । तर, त्यो पर्याप्त छैन । साँझ परेपछि सरकारी कार्यालयझैं ती बन्द हुन्छन् । राति १२ बजे कसैले त्यस्ता हटलाइनमा फोन गर्‍यो भने नउठेर टुँ...टुँ... गर्न थाल्छन् ।

नेपाल प्रहरीको तथ्यांकअनुसार, गत आर्थिक वर्ष आत्महत्या गर्नेको संख्या ७,१४१ थियो, जुन अघिल्लो वर्षभन्दा १४.२ प्रतिशतले बढी हो ।

आत्महत्याको प्रयास विफल हुँदा जीवनभरका लागि थपिने पीडाको पाटो छुट्टै छ । शारीरिक रूपमा पुग्ने क्षतिले जीवन नै बर्बाद पारिदिन्छ । यसमा अपांगता पहिलो सूचीमा पर्छ । त्यस्तै, सामाजिक दृष्टिकोणमा बदलाव, साथीभाइद्वारा बेवास्ता आदि असर चीरकालसम्म रहन्छन् । यसले त झनै मानसिक पीडा दिन्छ ।

परीक्षामा फेल हुँदा वा प्रेमी—प्रेमिकाले धोका दिँदा आवेशमा आएर गरिने यस्ता निर्णयहरू घातक हुन्छन् । तर, त्यो अवस्थासम्म कसले पुर्‍यायो ? राम्रो अंक, राम्रो करिअर, पैसा र सफलतालाई यति धेरै प्राथमिकतामा राखिएको छ कि अलिकति असफल हुनासाथ सबै सकिएझैं लाग्छ । मानसिक रूपमा दबाब दिने यस्ता गणितीय तत्त्व हुन्थेनन् भने आत्महत्याको दर यति भयावह हुन्थेन ।

अझै कोरोना महामारीपछि त किशोरकिशोरी र बालबालिका मानसिक स्वास्थ्य समस्याको चपेटामा छन् । लकडाउनका बेला धेरैले आफूलाई सिध्याए । समाचार बने । तर, कुनै मानसिक रोगले निलेको उनीहरूलाई पत्तै भएन । मानसिक स्वास्थ्यप्रति पूरै बेखबर हाम्रो शिक्षा प्रणाली पनि यसमा सबैभन्दा बढी जिम्मेवार छ । विद्यालयमा हुने सजायका प्रक्रियाले पनि विद्यार्थीको मानसिक स्वास्थ्यमा असर गरिरहेको छ । शारीरिक सजाय सहरी क्षेत्रमा धेरै कम भए पनि दुर्गम क्षेत्रमा अझै उस्तै छ । त्यससँगै, नेपालका कुनै पनि विद्यालयमा विद्यार्थीका लागि छुट्टै मनोपरामर्शदाता छैनन् । शिक्षकहरूले धम्क्याउँदा चिठ्ठी लेखेर आत्महत्या गरेका उदाहरण हाम्रैसामु छन् ।

केही समयअघि सरकार, पत्रकार र अन्तर्राष्ट्रिय संस्थाका प्रतिनिधि सहभागी आत्महत्या रोकथामसम्बन्धी एउटा कार्यक्रममा भाग लिएँ । मलाई लागेको थियो— मानसिक स्वास्थ्य समस्याबारे छलफल हुनेछ । यसबारे बोल्न र सचेतना जगाउनका लागि नयाँ यात्रा थालिनेछ । तर, कार्यक्रममा मानसिक स्वास्थ्य सचेतनाबारे बहस त भएन नै, उल्टो आत्महत्याको विषयलाई समाचार कसरी बनाउने वा आत्महत्या शब्दलाई कसरी विस्थापन गर्ने भनेर प्रशस्त सुझाव आए ।

म चुपचाप बाहिरिएँ । कहिलेकाहीँ यसरी चुपचाप बाहिरिनुपर्दा म दुःखी हुन्छु ।

यस्तै दृष्टान्तले मर्मान्त पारेपछि म एक दिन आफूवरपरको समाजमा मानसिक स्वास्थ्य सचेतना कार्यक्रम बढाउने प्रस्तावसहित वडा कार्यालय गएँ ।

‘विद्यालय तहदेखि नै यसबारे खुलेर बोल्ने प्लेटफर्म दिए मानसिक स्वास्थ्यसम्बन्धी गलत धारणा कम गर्न सकिन्छ, आफ्नो शारीरिकसँगै मानसिक परिवर्तन र सुस्वास्थ्यका बारेमा उनीहरूले जान्ने—बुझ्ने मौका पाउनेछन्,’ मैले भनें ।

वडा सचिवले खरर उत्तर दिए, ‘एक त बल्लबल्ल स्कुल खुल्या छन्, अहिल्यै यस्तो कार्यक्रम नगरौं । विद्यार्थी यसै तनावमा छन् ।’

म छक्क परें ।

मानसिक स्वास्थ्य भन्नेबित्तिकै जटिल बुझ्ने र योबारे कुरै गर्नु हुँदैन भन्ने सोचले पीडितको संख्या झन्झन् बढ्दो छ । यस्ता समस्यासँग जुधिरहेकाहरूले सबैसँग खुलेर बोल्न सक्ने वातावरण बनाइदिन यो सरकार र समाज कसैले सकेकै छैनन् । कोरोना महामारीका बेला मानसिक स्वास्थ्य, परामर्शबारे बहस भनेर ठूलाठूला कुरा भए पनि अहिले ती सबै पहल सेलाएका छन् ।

हाम्रो समाजमा यस्ता धेरै पात्र छन्, जो

चुपचाप कसैले मूल्यांकन गर्ला भनेर एक्लै रोएर बस्छन् । कोही परिवार सम्हाल्दासम्हाल्दै भित्रभित्रै

यति टुटिसकेका हुन्छन् कि आफू को हो, बिर्सिन थाल्छन् । कोही त्यस्ता छन्, जो आफ्ना मान्छे

गुमाएको पीडाले रातदिन छटपटाइरहन्छन्, तर मनको आँधीबेहरी कसैलाई सुनाउन सक्दैनन् । एउटा घटनामा आफ्ना प्रिय व्यक्तिलाई गुमाएपछि ‘पीटीएसडी’ र डिप्रेसनले ग्रसित एक साथी भन्छ, ‘यो डिप्रेसनले मान्छेलाई स्वार्थी बनाउँछ । मान्छेलाई बिस्तारै पत्थर बनाउँछ । भावनाहीन वस्तु बनाउँछ । न आफ्नो माया लाग्छ न अरूको । आँखैअघि माकुराको जालोझैं फैलिएको अन्धकारमा डुबेर मान्छेले जीवनबाट

मुक्ति चाहन्छ ।’

मान्छे किन रुन्छ ? किनकि रुन सजिलो छ ।

रुन पनि एक्लै सजिलो ठान्छ मान्छे । हामी रोएको अनुहार देख्न चाहँदैनौं ।

मान्छेहरू भन्छन्— सकारात्मक सोचौं । सकारात्मक सोच्ने मान्छेको संगत गरौं । सकारात्मक मानिसले सकारात्मक ऊर्जा दिन्छ ।

त्यसो भए आफ्नो नकारात्मक सोचाइसँग लडिरहेका मान्छेको संगत कसले गर्छ ? मुस्कुराएको मात्र हेर्न चाहने मान्छेहरूको भीडमा चुपचाप र उदास मान्छेको अनुहार कसले हेर्छ ?

कोही किन दुःखी हुन्छ ? कोही किन उदास हुन्छ ?

जो गए, तिनीहरू काँतर होइनन् । पीडित हुन् । मानसिक स्वास्थ्यबारे थाहै नपाई, आफ्ना गुनासा कसैलाई सुनाउनै नसकी उनीहरू आफूसँग लड्दालड्दै हारे । यो सुन्दर संसारबाट अलप भए । उनीहरूलाई जीवनको भीमकाय दर्शन होइन, माया र सहानुभूति मात्रै चाहिएको छ । ताकि कसैले मृत्यु रोज्नु नपरोस् । आत्महत्या गर्नु नपरोस् । हामी ठीक छैनौं भने ठीक हुनेछौं । यो समस्या नियन्त्रण गर्न सकिन्छ । डिप्रेसन पनि निको हुन्छ । एन्जाइटीको उपचार सम्भव छ । थेरापीहरू छन् । आफ्नो मन र आफूलाई बुझ्न सके अघि बढ्न सकिन्छ ।

किनकि जीवन सुन्दर छ । यो जीवन सुन्दर

संसार सयर गर्न सहयोग गर्ने जहाज हो । यो जहाजको सयर साँच्चिकै सुन्दर छ । यसमा सयर गर्दा

कहिलेकाहीँ ‘सी सिकेनस’ लाग्न सक्छ । कहिलेकाहीँ आँधीबेहरी आएर जहाजै डुब्लाझैं हुन सक्छ । जहाज बाटो बिराएर महिनौंसम्म हराउन पनि सक्छ । कहिलेकाहीँ बरफका ढिक्काहरू ठोक्किन पनि आउन सक्छन् । तर, ती बाधाहरूबाट बाँचियो भने यात्रा सम्झनलायक हुनेछ ।

त्यसैले, मानसिक स्वास्थ्य समस्यालाई वर्जित नगरौं । छलफल गरौं । सचेतना बढाऔं । यसबारे खुलेर बोल्न सक्ने वातावरण बनाऔं । किनकि भन्छन् नि— हरेक मानिसको जीवनमा आत्महत्याको सोच एक न एक पटक जरुर आउँछ आउँछ ।

तर, यो सोचाइ रोक्न सकिन्छ ।

तथ्यांक भन्छ— आत्महत्या प्रयास गर्नेहरूलाई उचित परामर्श दिइयो भने ९३ प्रतिशतले दोस्रो पटक प्रयास गर्दैनन् । हामीले कदम उठायौं भने ती ७ प्रतिशतलाई पनि जोगाउन सकिन्छ ।

जसले यो कठोर संघर्ष गरिरहनुभएको छ, सबैलाई भन्न चाहन्छु— दिमागभित्रको शून्यता र नैराश्य एक दिन हटेर जानेछ । उज्यालो आउनेछ । रङहरू फर्किनेछन् । हरेक सेकेन्ड भार भइरहेको जीवन सिमलको भुवाजस्तै हलुका हुनेछ । केही सेकेन्ड वा मिनेटको आवेगले यति सुन्दर र अनुपम जीवन नमासियोस् ।

कतै पढेकी थिएँ— अन्त्यमा सबै ठीक हुन्छ ।

यदि ठीक छैन भने त्यो अन्त्य होइन ।

प्रकाशित : वैशाख ३१, २०७९ ०८:४३
पूरा पढ्नुहोस्
प्रतिक्रिया
पठाउनुहोस्
×