नेपालको चियामा अंकुश लगाउने भारतको तयारी
इलाम — नेपालबाट भारत निकासी हुने चियामा भारतीय पक्षले अंकुश लगाउने तयारी गरेको भन्दै सरोकारवाला सशंकित बनेका छन् । नेपालबाट जाने अरबौं रुपैयाँको चिया रोक्न भारत सरकार लागेको बताउँदै यसको समाधानका लागि राज्य पक्ष गम्भीर हुनु पर्ने उनीहरुको माग छ ।
नेपाली चिया गुणस्तरहीन रहेको आरोप लगाउँदै भारत सरकारले त्यसलाई नियन्त्रण गर्न कानुन नै बनाएर आयात रोक्ने तयारीमा लागेको सम्बद्ध व्यवसायीहरुले बताएका छन् । यो समस्याको समाधान तत्काल नगरिए नेपाली चिया उद्योगमा गम्भीर असर पर्ने भन्दै चिया उद्यमीको एउटा टोली काठमाडौं पुगेको छ । सूर्योदय टी प्रोड्युसर्स एसोसिएसनको टोली काठमाडौं पुगेर उद्योग, कृषि, अर्थ मन्त्रालयलाई यसबारे जानकारी गराइसकेको छ ।
‘यो समस्याको समाधान जीटुजीबाट मात्र सम्भव छ,’ एसोसिएसनका अध्यक्ष उत्तम प्रधानले भने, ‘भारत सरकारले नेपाली चियासम्बन्धी कानुन पारित गरे यो क्षेत्र तहसनहस हुनेछ ।’ उनका अनुसार भारतको पार्लियामेन्ट्री स्टान्डिङ कमिटी अन कमर्सले १५ जुनमा भारतको लोकसभा र राज्य सभामा नेपाली चिया सम्बन्धी प्रतिवेदन नै पेस गरेको छ । जसमा नेपालको चिया ‘जिओग्राफिकल इन्डिकेसन’ (जीआई)मा दर्ता नरहेको र सो चिया मिसाएर भारतले निर्यात गर्दा समग्रमा गुणस्तर नै खस्किएको प्रतिवेदनमा उल्लेख छ । यही कारण देखाउँदै भारतले नेपालको चियालाई पूर्णरूपमा बन्देज लगाउने तयारी थालेको प्रधानले बताए । उनका अनुसार नेपालबाट जाने चियामा ४० देखि १०० प्रतिशतसम्म भन्सार दर लगाउनेसम्मको तयारी भारतीय पक्षको छ ।
इलामसहित पहाडी जिल्लामा उत्पादित अर्थोडक्स चियाको मूख्य वजार भारत हो । यहाँ उत्पादित वार्षिक ६० लाख किलो तयारी चियामध्ये १० प्रतिशत पश्चिमा मुलुक, १० प्रतिशत आन्तरिक खपत र बाँकी भारत निर्यात हुने गरेको छ । यसअघि समेत विभिन्न वहाना बनाएर भारतले नेपाली चिया निर्यातमा अंकुश लगाउने गरेको व्यवसायीको आरोप छ । पछिल्लो समय पश्चिम बंगाल सरकार र केन्द्र सरकारमा नेपाली चियालाई अंकुश लगाउनेगरी मस्यौदा पेश गरिएको छ ।
शत प्रतिशत कर छुटका साथ नेपालबाट निर्यात हुँदै गएको चियालाई करको दायरामा ल्याउने र विभिन्न मापदण्ड पूरा गर्न लगाएर निरुत्साहित पार्ने गरिको कानुन निर्माणका लागि संसदमा एजेन्डा पेश भएको एसोसिएसनको भनाइ छ । चिया क्षेत्रका सरोकारवालाहरुले नेपाली चियामा भारतमुखी बजारको विकल्प खोज्नु पर्ने बताउँदै आएका छन् । समग्र चियाको गुणस्तर वृद्धि गर्दै अन्तर्राष्ट्रिय बजार प्रवद्र्धनमा राष्ट्रिय चिया तथा कफी विकास बोर्ड क्रियाशील रहेको कार्यकारी निर्देशक विष्णुप्रसाद भट्टराईले बताए । ‘गुणस्तर सुधार गर्दै विश्व बजारमा नेपाली चिया पुऱ्याउन ट्रेडमार्क नै जारी गरेर पहल गरिरहेका छौं,’ उनले भने, ‘चियाको बोटदेखि ओठसम्मका सबै प्रकृयालाई सुधार गर्दै लाने क्रममा छौं ।’
१४ वर्षअघि काठमाडौं बूढानीलकण्ठका ३६ वर्षीय एक पुरुषलाई उनकी श्रीमतीले मिर्गौला दान गरेकी थिइन् ।
ट्रान्सप्लान्ट सर्जन तथा सह–प्राडा सुमन चापागाईंले पूर्वाधार विकास भएमा मिर्गौला प्रत्यारोपणको संख्यामा वृद्धि आउने बताए । उनले भने–‘जति संख्यामा मिर्गौला प्रत्यारोपण हुनुपर्ने हो त्यति हुन सकेको छैन। हामीले वर्ल्ड क्लास सेवा दिएका छौँ । सेवालाई देशभर विस्तार गरी अझ फराकिलो र सहज बनाउनुपर्ने छ । अझै १० पटक विकास गर्नुपर्ने आवश्यकता छ ।’
