नेपाली रैथाने बीउमा भारतीय आकर्षण

बाँकेको खजुरास्थित कृषि अनुसन्धान निर्देशनालय (नार्क) ले रैथाने धानको मूल बीउ उत्पादन गरी सहकारी र विभिन्न बीउबिजन कम्पनीलाई उपलब्ध गराउँदै आएको छ । सहकारी र कम्पनीले मूल बीउबाट उत्पादन गरेको बीउ भारतीयमाझ लोकप्रिय बन्दै आएको हो । नार्कले राधा–४, राम धान, साँवा मन्सुरी, सुक्खा–३, राधा–१४, बहुगुणी–२ लगायत रैथाने धानको मूल बीउ उत्पादन गरी प्रतिकिलो ७५ रुपैयाँमा बिक्री गर्दै आएको छ । तर, सहकारी र बीउ उत्पादक कम्पनीले मूल बीउबाट धेरै उत्पादन गरी प्रतिकिलो ६० देखि सय रुपैयाँसम्म बिक्री गर्दै आएका छन् । ‘हामीले मूल बीउ कम्पनी र सहकारीलाई दिन्छौं । उनीहरूले मूल बीउबाट धेरै उत्पादन गरेर हामीसँग प्रमाणित गराउँछन्,’ नार्कका बाली वैज्ञानिक रामदास चौधरीले भने, ‘खासगरी किसानले गुणस्तरीय, सस्तो मूल्यमा र रैथाने बीउ पाऊन् भन्ने हाम्रो उद्देश्य हो । कम्पनीका आफ्नै मूल्य हुन्छन् ।’

नेपाली किसानहरूले धेरै उत्पादन हुने भन्दै नेपालमा खेती गर्न सिफारिस नगरिएका भारतीय धानको बीउ किनेर ल्याउने गरेका छन् । प्रमाणित नगरिएका बीउ लगाउँदा नउम्रिने र फसल नलाग्ने समस्या बाँकेका किसानहरूले झेल्दै आएका छन् । भारतीय धानको मूल्य प्रतिकिलो ५ सयदेखि ८ सय रुपैयाँसम्म पर्ने गरेको छ । नार्कले प्रमाणित गरेका धान सुक्खा र कम पानीमा पनि राम्रो उत्पादन दिने र सस्तोमै पाइने भएकाले पनि भारतीय किसान बीउ किन्न नेपाली बजार आउने गरेका हुन् । बीउ खोज्दै सीमापारिका किसानहरू आउने गरेका खजुरा उढरापुरका हरिराम बर्माले बताए । ‘हामी हाइब्रिड धान खोज्दै भारत जान्छौं तर त्यहाँका किसानहरू बीउ किन्न यता आउने गरेका छन्,’ उनले भने, ‘नेपाली बीउप्रति भारतीय किसान निकै विश्वास गर्छन् ।’

नार्कले यस वर्ष राधा–४, राम धान, साँवा मन्सुली, सुक्खा धान–३, राधा–१४ र बहुगुणी–२ धानको बीउ प्रतिकिलो क्रमशः २००, ९०, ६०, २०, ५० र ४० रुपैयाँका दरले २५ क्विन्टल बिक्री गरेको जनाएको छ । हाइब्रिड धान रोपेको जग्गामा हिउँदे बालीको उत्पादन राम्रो नभएपछि भारतीय किसान राधा–४ धानतर्फ आकर्षण भएको जानकारी पाएको एक कृषि प्राविधकले बताए । तर, त्यसबारे जानकारी नभएका कारण नेपाली किसानले भने हाइब्रिड धान लगाउन छोडेका छन् ।

भारतबाट अवैध रूपमा ल्याएर किसानले बीउ प्रयोग गर्ने परम्परालाई तोड्न क्षेत्रीय कृषि अनुसन्धान केन्द्र खजुराले लुम्बिनी, कर्णाली र सुदूरपश्चिम प्रदेशको वातावरण अनुकूल हुने गरी धानको बीउ उत्पादन गर्दै आएको छ । कृषि वैज्ञानिक तथा प्राविधिकहरूले कर्णाली तथा सुदूरपश्चिमका किसानका लागि राधा–४, जानकी, मन्सुली, सावित्री र मकवानपुर जातका धानको मूल बीउ सिफारिस गरेका छन् । केन्द्रले किसानलाई सिफारिस गरी बिक्री गरिरहेको धानको बीउको उमार शक्ति ८२–९२ प्रतिशतसम्म रहेको दाबी गरेको छ । बाँकेमा ३५ हजार ५ सय हेक्टर जग्गामा धान खेती हुने गरेको छ ।