कोभिड महामारीले प्रविधि सचेतना बढाउन असाध्यै ठूलो भूमिका खेल्यो

सार्क ट्यांकमा जानुअघि ब्रेल शिक्षाबारे सीमित संख्याका मानिसले मात्रै चासो राख्थे । विश्वभरि नै ब्रेल शिक्षा एकल अंक प्रतिशतमा छ । अमेरिका जस्तो विकसित देशमा समेत दृष्टिविहीनको साक्षरता दर १० प्रतिशतभन्दा कम छ । बेलायमा ४ प्रतिशतभन्दा कम छ । अन्य देशको त तथ्यांक नै छैन । त्यहाँको हालत के होला, अनुमान लगाउन सकिन्छ । रोजगारी, आत्मनिर्भरता सबैथोकका लागि शिक्षा अपरिहार्य भएकाले एनिको प्रभाव निकै ठूलो छ ।

एनी डिभाइसबाटै ब्रेल भाषा पढेका ११ वर्षका प्रथमेस सिन्हा, जो अहिले हाम्रो ब्रान्ड एम्बासडर छन्, उनले समावेशिताको बहसलाई अहिले मूलधारमा ल्याउन भूमिका खेलिरहेका छन् । कोभिड महामारीपछिको अहिलेको बृहत् डिजिटल रूपान्तरणको युगमा समाजका सबै मानिसलाई समेट्ने किसिमको मूल्यमान्यताप्रति हामी सचेत हुनुपर्छ किनभने हामीले बनाएको डिजिटल प्रणालीको समाजको कुनै वर्ग वा समुदायले लाभ उठाउन पाएन भने पछि गएर त्यो हाम्रा लागि ठूलो ग्लानीको विषय हुनेछ । प्रणाली निर्माण र डिजाइन गर्दा नै यस विषयमा ध्यान पुर्‍याउन आवश्यक छ ।

हाम्रो कम्पनी जम्मा ६ वर्ष पुरानो हो । तर, यसले सिर्जना गरेको समावेशिताको मुद्दा मूलधारमा आउन सकेको छ । शिक्षा क्षेत्रकै कुरा गर्दा भारत सरकारले ल्याएको राष्ट्रिय शिक्षा नीतिले समावेशी शिक्षालाई अनिवार्य गरेको छ । कुनै पनि बच्चाले कुनै पनि विद्यालयमा भर्ना हुन पाउनुपर्छ । यस्तो खालको नीति निर्माण भइरहँदा समाजमा एक तहको सचेतना पनि आवश्यक छ । त्यसले नीति कार्यान्वयनमा मद्दत पुर्‍याउँछ । र, यसलाई व्यावहारिक बनाउन प्रविधिको बरोबर आवश्यकता पर्छ । अपांगता भएका बालबालिकाको सिकाइसम्बन्धी आवश्यकता पूरा गर्न, रिमोट लर्निङ वा विशेष शिक्षाका लागि प्रविधिको खाँचो पर्छ ।

तालिम वा मानव संशाधनको प्रयोगले मात्रै कतिपय समस्या समाधान हुँदैनन् । तर, भारत र नेपालजस्ता देशमा प्रविधिहरू एक–अर्कासँग सञ्चार नगर्ने किसिमले बनाइएका हुँदैनन् भन्ने कुराको सुनिश्चितता आवश्यकता पर्छ । हामीले सरोकारवाला सबैसँग मिलेर प्रविधि विकास गर्नुपर्छ । प्रविधि असाध्यै आवश्यक हुन्छ । तर यो मात्रैले पनि समस्या समाधान हुँदैन । तसर्थ, समावेशितालाई लिएर सामाजिक सचेतना महत्त्वपूर्ण हुन्छ । कोभिड महामारीले यो प्रविधि सचेतना बढाउन असाध्यै ठूलो भूमिका खेल्यो भन्ने लाग्छ । हाम्रा प्रविधिले कसलाई सेवा दिइरहेका छन् र कसलाई दिइरहेका छैनन् भन्नेबारे हामीले त्यो बेला देख्यौं । कुनै समुदायलाई हामीले बहस वा प्रणालीबाट बाहिर राख्यौं भने हामी सबैले त्यसको क्षति बेहोर्नुपर्छ । जसरी कोभिडमा कुनै देश, ठाउँ वा कुनै समुदायमा भाइरस फैलिँदा अर्को ठाउँलाई पनि समस्या भयो, समाजको कुनै वर्ग वा समुदायलाई प्रणालीमा समावेश गरिएन भने हामी त्यसबाट प्रताडित हुन्छौं । एउटालाई प्रभाव पार्ने चिजले हामी सबैलाई प्रभाव पार्छ ।

- थिंकरबेल ल्याब्सकी डबलेले कान्तिपुर कन्क्लेभ-२०२२ को 'डिजिटल रूपान्तरणको लाभ' सत्रमा व्यक्त गरेको विचारको सम्पादित अंश ।