कान्तिपुर वेबसाईट
AdvertisementAdvertisement
२२.१२°C काठमाडौं
काठमाडौंमा वायुको गुणस्तर: २११

तातोपानी नाकाको तात्पर्य

बेइजिङ डायरी
रातारात पहाड छेडेर सुरुङ निकाल्ने, समुद्रमाथि विमानस्थल र चन्द्रमा नक्कली बनाउने क्षमता राख्ने चीनका लागि तातोपानी नाका खुलाउन चार वर्ष लाग्नु आश्चर्यको विषय हो ।
चेतनाथ आचार्य

काठमाडौँ — कार्यकाल सकेर चीन फर्कनु अगाडि गृहमन्त्री रामबहादुर थापासँगको बिदाइ भेटमा तत्कालीन चिनियाँ राजदूत यु होङले वैशाखदेखि चीन सरकारले तातोपानी नाका सञ्चालनमा ल्याउने जानकारी दिइन् ।

तातोपानी नाकाको तात्पर्य

त्यससँगै चीनले सिन्धुपाल्चोकमा निर्माण गरिरहेको बन्दरगाह निर्माणको कामलाई अन्तिम चरणमा पुर्‍याएको समाचारले नेपालीलाई खुसी बनायो ।

भूकम्पपछि तातोपानी नाका बन्द भएपछि त्यस क्षेत्रका हजारौँ मानिस अलपत्र बनेका थिए । वैशाखदेखि नाका खोल्ने समाचारले ऊर्जा थपे पनि मितेरी पुलदेखि नेपालपट्टिको अरनिको राजमार्गको अवस्थाले पनि चिन्ता जगाएको छ । चीनले आफ्नो क्षेत्रमा धमाधम निर्माण काम गरिरहे पनि नेपालको तयारी छैन । हरेक चिनियाँ नेतालाई तातोपानी नाका खोल्नुपर्छ भन्ने अनि चीनले समयसीमा तोकेरै तयारी गरिरहँदा नेपालले आफ्नो क्षेत्रको सडक सुधार कहिले गर्ने हो, कुनै आँकलन छैन ।

रातारात पहाड छेडेर सुरुङ निकाल्ने, समुद्रमाथि विमानस्थल बनाउने, चन्द्रमा नक्कली बनाउने क्षमता राख्ने चीनका लागि तातोपानी नाका खुलाउन चार वर्ष लाग्नु आश्चर्यको विषय थियो । किन बन्द भयो त यो नाका ? चिनियाँ सहयोगमा बनाइएको अरनिको राजमार्ग २०२३ सालदेखि सञ्चालनमा आएको हो । यही यही मार्गकै कारण चीनले ल्हासादेखि खासासम्मको ८०६ किलोमिटर लामो राजमार्गको नाम चीन–नेपाल मैत्री राजमार्ग राखेको छ । बन्द समाजमा रहेको चीनलाई पाँच दशक अगाडि अरनिको राजमार्गले नै दक्षिण एसियामा प्रवेश गराएको थियो । यो राजमार्ग नेपाल र चीनलाई जोड्ने सबैभन्दा द‍ह्रो कडीका रूपमा छ । भारत र पश्चिमा मुलुकको दबाब सहँदै तत्कालीन राजा महेन्द्रले अरनिको राजमार्ग बनाउन चीनसँग सहमति गरेका थिए ।

त्यसयता दुई देशबीचको सम्बन्ध अझ झाँगिएको छ । तर केही नेपाली नेताका स्वार्थ र गलत कार्यले चीनलाई झस्का दिने काम पनि गर्न थाल्यो । बहुदल आएपछि नेपाल आएका तत्कालीन भारतीय रक्षामन्त्री जर्जफर्नान्डिज अनधिकृत रूपमा तातोपानी नाकाबाट चीनको भूभागमा छिरे । २०५६ सालमा सत्रौँ कर्मापा लामा तिब्बतबाट भागेर नेपाल हुँदै भारत पुगे । यी काममा पक्कै पनि नेपालीको सहयोग थियो । तिब्बतबाट भागेर मुस्ताङ पुगेका कर्मापालाई २०५६ पुस १६ गते मनाङबाट हेलिकप्टरमा नगरकोट लगी त्यहाँबाट जिपमा राखेर रक्सौल हुँदै भारत प्रवेश गराइएको कर्मापाले एउटा अन्तर्वार्तामा भनेका छन् ।

यस प्रकारका गतिविधिलाई चीनले गम्भीर रूपमा लियो । चीनले नेपाललाई अवैध रूपमा तिब्बतबाट नेपाल प्रवेशलाई नियन्त्रण गर्न बारम्बार अनुरोध गरिरह्यो । सन् २००५ भन्दा अगाडि तिब्बतबाट अवैध रूपमा नेपाल प्रवेश गर्ने तिब्बतीको संख्या वार्षिक सरदर २ हजार थियो । यस्ता तिब्बती केही नेपालमा शरणार्थीको रूपमा बसेर चीन विरोधी गतिविधिमा संलग्न हुने गरेका छन् भने केही भारत जाने गरेका छन् । नेपालले सीमानाका कडाइ नगरेकाले त्यसरी अवैध रूपमा तिब्बती नेपाल प्रवेश चिनियाँ बुझाइ थियो । चीनले नेपाललाई सीमा क्षेत्रमा कडाइ गर्न बारम्बार आग्रह गर्‍यो । नेपालको सशस्त्र प्रहरीको क्षमता वृद्धि कार्यक्रममा सघाउन हात अगाडि बढायो ।

चीनले आफ्नो सीमा क्षेत्रमा सशस्त्र प्रहरीका सुरक्षा चौकी स्थापनार्थ पूर्वाधार निर्माण गरेपछि अवैध रूपमा नेपाल प्रवेश गर्ने तिब्बतीको संख्यामा कटौती भयो । चीन–नेपाल सम्बन्धमा अध्येताहरूका अनुसार सन् २००५ पछि अवैध रूपमा नेपाल प्रवेश गर्ने तिब्बतीको संख्या २ सयमा झ‍र्‍यो । क्रमश: यो संख्या घट्दै अहिले वार्षिक सयभन्दा तल झरिसकेको छ । नेपालले सीमा सुरक्षा व्यवस्थालाई अझै कडाइ गरी कुनै पनि तिब्बतीलाई अवैध रूपमा नेपाल प्रवेश गर्न नदिओस् भन्ने चीनको चाहना छ ।

चीनले नेपालसँग मात्र हैन, सबै अन्तर्राष्ट्रिय जगतसँग तिब्बतको सुरक्षा संवेदनशीलतालाई गम्भीर रूपमा उठाउँदै आएको छ । केही समय अगाडि अमेरिकी सिनेट र प्रतिनिधिसभाले पारित गरेको ‘रेसिप्रोकल एक्सेस टु तिब्बत एक्ट’ ऐनले चीनमाथि हस्तक्षेप भएको भन्दै चीनले कडा प्रतिवाद गरेको छ । अमेरिकी कंग्रेसले पारित गरेको ‘रेसिप्रोकल एक्सेस टु तिब्बत एक्ट’लाई ‘तिब्बत यात्रा सम्बन्धी पारस्पारिक पहुँच’ पनि भनिन्छ । चिनियाँ कूटनीतिक कार्यालयमा कार्यरत अधिकारीले अमेरिकीलाई तिब्बत भ्रमणमा भिसा दिएनन् भने ती चिनियाँ अधिकारीलाई अमेरिकाको भिसा नदिने कानुनी प्रावधान यो ऐनमा छ । चीनको स्वायत्त प्रदेश तिब्बत भ्रमण गर्न चीनको भिसाले मात्र पुग्दैन । छुट्टै अनुमति लिनुपर्छ ।

त्यसकारण चीनको भिसा लिएर भ्रमण गर्ने जोसुकैले स्वायत्त प्रदेश तिब्बत भ्रमण गर्न पाउँदैन । विभिन्न मुलुकले आफ्ना विशेष स्थानमा विशेष प्रकारका सुरक्षा समस्याका कारण यात्रा सीमित गराउने गरेका छन् । अमेरिकाकै सिलिकन भ्यालीमा सबै चिनियाँले प्रवेश पाउँदैनन् । अमेरिकाले अन्तर्राष्ट्रिय कानुनभन्दा आफ्नो कानुन बढी शक्तिशाली मान्दै प्रभुत्व लाद्न खोजेको र चीनको आन्तरिक मामिलामा हस्तक्षेप गरेको आरोप चीनले लगाएको छ ।

सन् २०१६ मा तिब्बत भ्रमण गर्ने विदेशी पर्यटकको संख्या ३ लाख २१ हजार ९ सय पुगेको थियो भने सन् २०१७ मा ३ लाख ४३ हजार ५ सय विदेशी पर्यटकले तिब्बत भ्रमण गरेका थिए । सन् २०१८ मा ३ लाख ८१ हजार ४ सय विदेशी पर्यटकले तिब्बत भ्रमण गरेका छन् । अहिलेसम्म अमेरिकाबाट तिब्बत भ्रमण गर्नेको संख्या ९५ हजारभन्दा बढी पुगेको छ ।

एकातिर चीनले तिब्बतलाई अन्तर्राष्ट्रिय जगतमा खुला गर्दै आएको छ भने अर्कोतर्फ यसको सुरक्षा संवेदनशीलतामा चीन अत्यन्त गम्भीर छ । तसर्थ एउटा असल छिमेकी मुलुकका नाताले नेपालले चीनको सुरक्षा चासोलाई गम्भीर रूपमा लिनुपर्छ । भूकम्प त कारक तत्त्वमात्र हो । तातोपानी नाका बन्दका पछाडि चीनका गुनासा धेरै छन् ।


लेखक चिनियाँ अन्तर्राष्ट्रिय रेडियो, नेपाली सेवा, बेइजिङमा विदेशी विशेषज्ञका रूपमा कार्यरत छन् ।

प्रकाशित : माघ १२, २०७५ ०८:२१
प्रतिक्रिया
पठाउनुहोस्
जनताको राय

पूर्वउपराष्ट्रपतिका छोरा तथा अखिल क्रान्तिकारीका महासचिव दिपेश पुनपछि सत्तारूढ माओवादीका उपाध्यक्ष तथा पूर्वसभामुख कृष्णबहादुर महरा सुन तस्करी अनुसन्धानमा पक्राउ परेका छन् । के सरकारले भ्रष्टाचारविरुद्ध शून्य सहनशीलता अपनाएकै हो त ?