प्रहरी चौकीमा ५ मूर्ति

पाँच वर्षअघि कनकासुन्दरी मन्दिरको छेउमा कर्णाली क्षेत्र पर्यटन प्रवर्द्धन विकास समितिको लगानीमा धर्मशाला निर्माणका लागि जग खन्दा तीन सेतो र दुई हरियो धातुको गरी पाँचवटा मूर्ति भेटिएका थिए । निकाल्ने क्रममा केही टुटफुट भएका ती मूर्ति विष्णु भगवान, इन्द्र भगवान, जालपा देवी, शिवको आसन, साँढेको टाउको लगायतका हुन् । जसमध्ये तीनवटा ठूला र २ वटा साना छन् । यो खस राजाको दरबार क्षेत्र भएकाले यी मूर्तिहरू झन्डै १३ औं शताब्दी पुराना भएको स्थानीय बताउँछन् ।

कनकासुन्दरी मन्दिरको दक्षिणमा लामा विष्णु भगवान, पूर्वको कोठामा जालपा देवीको पूजा गरिन्छ । उत्तर तर्फको कोठामा रहेको भैरव मन्दिरमा बलि चढाइन्छ । मूर्तिर् भेटिएपछि त्यसलाई मन्दिरभित्रै राख्ने कि के गर्ने भन्ने विषयमा स्थानीयको मत बाझियो । धेरैले भेटिएका मूर्तिहरू सयौं वर्ष पुराना भएकाले चोरी हुन सक्ने बताए । २०३४ सालमा कनकासुन्दरी मन्दिरबाट कनकासुन्दरी देवीको ऐतिहासिक मूर्तिर् चोरी भएको इतिहासले धेरैलाई झस्कायो । हराएको ती मूर्तिहरू अहिलेसम्म नभेटिएको भन्दै स्थानीयले मूर्तिर्को सुरक्षाको जिम्मा कसले लिने भन्ने प्रश्न गरे ।

मन्दिरमा नियमित पूजाका लागि द्यारपाटा गाउँका काफ्ले र सिमपाटीका देवकोटालाई पुस्तेनी जिम्मेवारी तोकिएको छ । त्यसका अलावा मन्दिरमा एकजना चौकदार नियमित बस्छन् । मन्दिरको ढोका निकै जीर्ण थियो । झ्याल पनि भरपर्दो थिएन । यस्तो संरचनामा चौकीदार र पुजारीको भरमा मूर्तिर्को सुरक्षा गर्न नसकिने भएपछि तत्कालका लागि चौकीमा नै मूर्तिर् राख्ने सर्वसम्मति जुट्यो ।

सबै मूर्तिका तौल झन्डै ४० केजी बराबरको छ । जसलाई सईको कमान्डमा ११ प्रहरीको दरबन्दी भएको थानाको एक कोठामा बाकसभित्र राखिएको छ । जुन कोठाको साँचो प्रहरी चौकीसँग छ । मूर्ति राखिएको बाकसको साँचो भने मन्दिरका पुजारीले राखेका छन । कोठाको सुरक्षा भने हवल्दारको नेतृत्वमा हुने गरेको छ ।

वर्षको दुई पटक मात्रै यी मूर्तिको सर्वसाधारणले दर्शन पाउँछन् । दसैंको फूलपातीदेखि नवमीसम्म र चैते दसैंको एक दिन बिहानदेखि बेलुकासम्म । यी दुई बेला बिहान चौकीबाट बाजागाजासहित मूर्ति मन्दिरमा लगिन्छ । अनि साँझ उसैगरी बाजागाजासहित मूर्तिलाई चौकीभित्र हुलिन्छ । त्यतिबेला भक्तजनहरू भगवान जेल परेको झैं मानेर दुःखी देखिन्छन् । तर उच्चपदस्थ सरकारी कर्मचारीदेखि नेता, मन्त्री र सांसदलाई यी मूर्तिको दर्शन गर्न साइत कुर्नु पर्दैन । उनीहरू चाहेको बखत चौकीमा पुग्छन, पुजारीलाई डाक्छन् अनि मूर्तिर्को दर्शन र पूजा गरेर फर्किन्छन् ।

धर्मशाला निर्माण समितिका सचिव ताराजङ्ग हमाल भगवानलाई थुनेर राखिएकोमा खुसी छैनन् । उनले भने, ‘हामीले भेटेको भगवानलाई हामीले पूजा गर्न पाएका छैनौं । मनको बिलौना र बह पोख्न पाइरहेका छैनौं । कसरी हाम्रो आत्म शान्ति होला ?’

कनकासुन्दरी ५ का स्थानीय ६९ वर्षीया लालप्रसाद उपाध्याय चौकीभित्र मूर्ति थुनेर राख्नुभन्दा मन्दिरकै छेउमा प्रहरी बिट राख्न सुझाउँछन् । लालप्रसादले भने, ‘मन्दिरमै प्रहरी बिट राखिदिएको भए सहज हुने थियो । सबै नागरिकको माग यही हो । तर राज्य सुन्दैन । हामी क्या गरौं ।’ उनले प्रत्येक पटक कनकासुन्दरी मन्दिरको दर्शन गर्न जाँदा ती मूर्तिको पनि दर्शन गर्न पाए हुन्थ्यो भनेर सोधीखोजी हुने गरेको बताए । चौकीभित्र मूर्तिलाई वर्षौंसम्म थुनेर राख्नु भक्तजनको भावनामा चोट पुर्‍याउने काम भएको उनले बताए ।

कनकासुन्दरी ४ का वडाध्यक्ष धनमानसिंह हमालले थानाबाट ल्याएर मूर्ति मन्दिरमा राख्दा पनि चोरी हुने डर भएको बताए । उनले मन्दिरको रेखदेख गर्न प्रहरीको पहरा मिलाउन आफूहरूले पटक पटक प्रदेश तथा संघीय सरकारसमक्ष माग गरेको बताए । मूर्तिको ऐतिहासिक महत्त्व पहिल्याउन काठमाडौं २०७६ मा स्थानीय पुरातत्त्व विभाग पुगे पनि विभागका कर्मचारीहरूले महत्त्व नदिएको उनले सुनाए ।

‘कही सीप नलागेपछि हामी रित्तो हात फर्कियौं,’ उनले भने । इलाका प्रहरीचौकी हाडसिँजाका प्रहरी हवलदार रामबहादुर रानाले जनशक्ति अभावका कारण मन्दिरमै राखेर मूर्तिको सुरक्षा नसकिने बताए । उनले भने, ‘मूर्ति मन्दिरमै राखेर पूजा गर्न पाउनुपर्ने भन्दै नागरिक दबाब दिन्छन् । चौकीमा जनशक्ति अभाव छ ।’