मान्छे र मखुण्डोलेखकको काम सत्य देखाउनु हो । सत्य देखाउन मान्छेको मखुण्डो खोल्नैपर्छ । मोपासाँका कथाको खास विशेषता नै मान्छेको मखुण्डो खोल्नु हो । ‘अधिकांश मान्छे मखुण्डोधारी छन्, मखुण्डो नभिर्ने वेश्या र किसान मात्र हुन्,’ उनी भन्थे । लामो कथा ‘द बल अफ फ्याट’ मा उनले एक युवती एलिजाबेथ रोजेटको वर्णनातीन दुःख अनि ठालुहरूको चरम पाखण्ड र कृतघ्नताको जीवन्त चित्रण गरेका छन् ।
प्रेमको महानतामोपासाँको ‘द नेकलेस’ वा ‘द बल अफ फ्याट’, चेखबको ‘अ केमलिन’ वा ‘वार्ड नं सिक्स’ जस्तै ओ हेनरीको सबैभन्दा प्रख्यात कथा हो, ‘द गिफ्ट अफ मेजाई ।’ कहिलेकाहीँ सामान्य पृष्ठभूमिमै असाधारण कृति जन्मिन्छ । हेनरीका एक जना गरिब साथीको दम्पतीबीच अद्भुत प्रेम थियो । कथाको प्लटबारे घोरिँदै गर्दा तिनै साथी आइपुगे र उनलाई त्यो प्लट फुर्यो । तीन घण्टाभित्रै उनले लेखेको त्यो अद्भुत कथा विश्वसाहित्यमा प्रेमको महान् दस्तावेज बन्न पुग्यो ।
आधारभूत रूपले हाम्रो युग त्रासदीपूर्ण छ, त्यसैले हामी यसलाई त्रासद रूपमा स्विकार्न अस्वीकार गर्छौं ।’ यी दार्शनिक शब्द हुन् उन्नाइसौं शताब्दीका महान् बेलायती उपन्यासकार डीएच लरेन्सका । बहुचर्चित र बीसौं शताब्दीको सबैभन्दा विवादास्पद उपन्यास ‘लेडी च्याटर्लिज लभर’ को पहिलो वाक्यबाटै उनी यसरी सिंगो युगको अनुदारतातर्फ संकेत गर्छन् ।
मानिसहरुको अभिलेखमा म प्रतिकूल प्रेमीझैँ विस्मृत हुन सक्छु पुस्तकबाट च्याति जाने पानाजस्तैहराउन सक्छ मेरो कविताइतिहासमै सबभन्दा बढी उच्चारित हुनेछसबभन्दा क्रूर शासकहरुको नामआफ्नै सपनाको बधपर्व मनाइरहेका पात्रहरुको हातमा देश यति सानदार तरिकाले चलिरहेछ मानौँ निदाएको चालकले हााकेको गाडी हो यो देश कृष्णपक्षको जूनझैँ खिइँदै गएको जनजनको बोलीमा नित्य मन्त्रझैँफेरि पनि गुन्जिरहेछ तिनीहरुकै नाम लेखिनेछ तिनीहरुकै इतिहास ।
लियो तोल्सतोयको अमर पात्र अन्ना कारेनिनाबारे मनीष आजादको नाममा ह्यासट्याग गरिएको एउटा कविता फेसबुकमा निकै चर्चित छ । कविताअनुसार, समाजमा फेरि कोही अन्ना बन्ने कोसिस नगरून् भनेर तोल्सतोय लेख्न बस्छन् । तीस पृष्ठ लेख्दा–नलेख्दै अक्षरबाट फुत्त प्रकट भएर अन्ना उनको सामु उभिन्छे ।
लेखक जगदीश घिमिरेले ‘अन्तर्मनको यात्रा’ किताबमा भर्तृहरिको जीवन–प्रसंगसँग रुसका महान् कथाकार आन्तोन चेखब (१८६०–१९०४) को एउटा कथा हुबहु मिलेको उल्लेख गरेका छन् । एक जना प्रजाले राजा भर्तृहरिलाई अजम्मरी हुने फल दिन्छन् । राजाले त्यो फल नगरवधू प्रेमिकालाई दिन्छन् । नगरवधूले सिपाही प्रेमी अश्वपाललाई, अश्वपालले दरबारकी नर्तकीलाई र नर्तकीले राजालाई नै दिन्छिन् । स्वार्थको यो गोलचक्कर थाहा पाएपछि भर्तृहरि दिक्दार हुन्छन् र भाइ विक्रमादित्यलाई राजपाठ सुम्पी संन्यासी भएर वनवास जान्छन् । पुस्तकका अनुसार, चेखबको कथामा एक बिरामीले डाक्टरलाई एउटा उपहार दिन्छ । डाक्टरले त्यो उपहार प्रेमिकालाई, प्रेमिकाले अर्कै प्रेमीलाई र प्रेमीले डाक्टर पत्नीलाई अनि पत्नीले फेरि डाक्टरलाई नै दिन्छे (अन्तर्मनको यात्रा, पृष्ठ. १४३, बुकहिल संस्करण) ।
१. राउटे समुदायबारे थुप्रै गैरआख्यान लेखिएका छन्, वृत्तचित्रहरू बनेका छन् । तिनले राउटे समाजको आवरणमाथि एकसरो दृष्टि लगाउँछन् । अनन्त वाग्लेको पहिचान पुरस्कार विजेता उपन्यास ‘कदम’ ले भने तिनको अन्तर्यलाई छाम्छ । यसकारण उपन्यासले पाठकलाई तिनको हृदयसँगै साक्षात्कार गराउँछ । पाठक पनि आफ्नो हृदयले नै तिनको आन्तरिक संसारमा प्रवेश गर्दै जान्छ ।
एउटी युवती कपडा खोलेर स्तन देखाउँदै सोध्छे, ‘कसैलाई दूध चाहिन्छ ?’ झट्ट हेर्दा यस्तो दृश्य, जो कसैलाई अश्लील लाग्छ । तर, जब ऊ आफ्नो मर्मभेदी कथा सुनाउँछे, एकाएक त्यो दृश्यमाथि करुणाको सागर उर्लेर आउँछ । त्यसभित्र मानवतालाई पिर्ने एउटा हृदयविदारक कथा हुन्छ ।
हरेक सिर्जनाको आफ्नै खालको राजनीति हुन्छ । कतिपयले आफ्नो सिर्जनामा कुनै राजनीति नभएको दाबी गर्छन् । तथापि तिनको अराजनीतिकताले आफैंमा अर्को खालको राजनीति गरिरहेको हुन्छ । भक्तपुरमा प्रत्येक वर्ष हुँदै आएको नेपालभाषा साहित्य तः मुंज्याका आयोजकहरूले भने हाकाहाकी आफ्नो सम्मेलनलाई साहित्य र सांस्कृतिक कार्यक्रममार्फत किसान र मजदुरबीच जागरण ल्याउने अभियान भनेका छन् ।
