ठमेलमा चिनियाँ

दशकअघिसम्म ठमेलका होर्डिङ बोर्डमा नेपाली र अंग्रेजी अक्षर मात्रै देखिन्थे । एकाध चिनियाँ बोर्ड भए पनि भीडमा ती कतै हराएजस्तो लाग्थ्यो । तर अहिले दृश्य फेरिएको छ । केही वर्षअघिसम्म ज्याठा क्षेत्रमा केन्द्रित चिनियाँ लगानी अहिले सातघुम्ती र क्षेत्रपाटी, जेपी मार्ग, नरसिंह चोकसम्मै फैलिसकेको छ । जहाँ–जहाँ चिनियाँहरूको उपस्थिति छ, त्यहाँ त्यहाँका होर्डिङबोर्डमा चिनियाँ अक्षर थपिँदै गएको छ । साजसज्जामा चिनियाँहरूले अधिक प्रयोग गर्ने रातो रंगको मात्रा बढ्दै गएको छ । कतिसम्म भने चिनियाँहरूले ज्याठा क्षेत्रको प्रवेशद्वारमा गेट नै बनाई ‘चाइना टाउन’ नाम राख्ने प्रयाससमेत गरेका थिए । व्यवसायी सुदीप प्रधानले स्थानीयले विरोध गरेपछि उनीहरू पछि हटेको बताए ।

ठमेलका पुराना व्यवसायी राजुमान डंगोल पछिल्ला ६/७ वर्षयता चिनियाँहरू व्यापारीहरूले व्यवसाय बढाउँदै लगिरहेको अनुभव सुनाए । उनले चिनियाँहरूको लगानी मुख्य गरी होटल तथा रेस्टुरेन्टमै धेरै रहे पनि पछिल्ला वर्षहरूमा स–साना पसल, रेडिमेड गार्मेन्ट पसल, गरगहना, ग्रोसरी शप, मनी चेन्जरदेखि अक्युपन्चर पद्धतिबाट उपचार गरिने हेल्थ सेन्टरमा पनि देखिन्छन् ।

चिनियाँहरूले उद्योग विभागबाट होटल तथा रेस्टुरेन्टका लागि विदेशी लगानी स्वीकृति लिने गरे पनि ठमेल क्षेत्रमा कार्गोलगायत व्यवसाय सञ्चालन गरिरहेका छन् । ठमेलस्थित ज्याठा क्षेत्रमा चिनियाँ लगानीकर्ताहरू संगठित रूपमै अगाडि बढेको कार्गो व्यवसायी अर्जुन पाण्डे सुनाउँछन् । ‘ठमेलमा चिनियाँ व्यवसायीले गर्न बाँकी कुनै व्यवसाय छैन,’ उनले भने, ‘लोकल रक्सी उत्पादनदेखि अवैध कारोबारसम्म गर्छन् ।’ चिनियाँहरू अन्यको तुलनामा बढी भाडा तिर्ने भएपछि बिस्तारै स्वदेशी व्यवसायीसमेत विस्थापित हुनुपर्ने अवस्था सिर्जना हुन थालेको उनले सुनाए । ‘स्वदेशीले ५० हजार भाडा तिर्छन् भने उनीहरू डेढ लाखदेखि २ लाखसम्म भाडा तिरेर कब्जा गर्छन्,’ उनले भने, ‘बढी भाडा पाएपछि घरधनीहरू हामीलाई लक्षित गर्दै भाडा बढाउन थाल्छन् ।’

चिनियाँहरूको बढ्दो लगानीप्रति ठमेलका पुराना व्यवसायीहरू भने सन्तुष्ट छैनन् । ‘चिनियाँहरू नेपाल भित्रिँदा अध्यागमनमा पर्यटकको संख्या मात्रै थपिन्छ, उनीहरू आउँछन्, चिनियाँकै होटलमा बस्छन्, त्यहीं खान्छन्, उनीहरूलाई आवश्यक सबै त्यहींबाट हुन्छ,’ उनले भने, ‘केही नेपालीले रोजगारी पाएका छन्, घरधनीले भाडा पाएका छन्, अलिअलि कर तिरेका होलान् ।’

चिनियाँ लगानी भित्रिरहँदा नेपालीहरूसमेत त्यसमा फस्न थालेको उनले सुनाए । ‘केही नेपाली यस्ता छन् कि बसीबसी खान पाए नामसमेत बेच्छन्,’ उनले भने, ‘चिनियाँहरूलाई कानुनी काम गर्न गाह्रो भएपछि नेपाली खोज्छन्, उनीहरूको नाममा दर्ता गर्छन् । नेपालीलाई वार्षिक वा मासिक पैसा दिन्छन् । कर नतिरेको, यताउता भएपछि चिनियाँ फरार हुन्छन्, नेपाली जेल पुग्छन् ।’

सरकारी नीति खुकुलो हुँदा चिनियाँ व्यवसायहरू बढ्न थालेको ठमेल पर्यटन विकास परिषद्का अध्यक्ष भविश्वर शर्माले बताए । ‘केही वर्षदेखि चिनियाँहरूको गतिविधि अस्वाभाविक रूपमा बढ्न थालेको छ,’ उनले भने, ‘सरकारले यसलाई नियन्त्रण गर्न ध्यान दिन जरुरी छ ।’ स्वदेशी व्यवसायीलाई कर तिर्न ताकेता गर्ने, व्यावसायिक कर लिने, घरबहाल कर उठाउने भए पनि अन्य मुलुकका व्यवसायीलाई भने छुट दिएको उनको भनाइ छ ।

चिनियाँले गर्ने कारोबार सबै ‘वी च्याट’ मोबाइल एप्समार्फत मात्रै गर्ने भएकाले त्यस्ता कारोबार कानुनी दायरामा समेत नआएको स्थानीय व्यापारीहरूको गुनासो छ ।

‘राज्यले त्यसतर्फ पनि ध्यान दिन जरुरी छ, वी च्याट एप्सलाई कानुनी दायरामा ल्याउनुपर्छ वा नेपालमा निषेध नै गर्नुपर्छ,’ शर्माले भने, ‘वी च्याट मोबाइल एप्समार्फत कारोबार गर्दा उनीहरूले न कर तिर्छ न भ्याट बिल काट्छ ।’

उद्योग विभागको तथ्यांकले आर्थिक वर्ष ०५२/५३ देखि मात्रै चिनियाँ लगानी भित्र्याएको देखिन्छ । त्यसपछि ०५८/५९ देखि क्रमशः बढ्दै गएको छ । हालसम्म सबैभन्दा बढी अघिल्लो वर्ष ७९ वटा परियोजनामा काठमाडौं जिल्लामा लगानी भित्र्याएका छन् । आर्थिक वर्ष ०५२/५३ देखि

०५८/५९ सम्म बर्सेनि एउटा मात्र परियोजनामा लगानी प्रतिबद्धता गरेको विभागको तथ्यांक छ । त्यसपछि लगानी स्वीकृति लिनेको संख्या बढ्दै आर्थिक वर्ष ०७७/७८ मा ७९ वटा परियोजनामा प्रतिबद्धता छ । गत आर्थिक वर्ष ७८ वटा परियोजनामा १३ अर्ब ८९ लाख रुपैयाँ प्रतिबद्धता गरेको विभागको तथ्यांक छ । चालु आर्थिक वर्षमा १५ करोड रुपैयाँको लगानी प्रतिबद्धता गरेको छ ।