स्नातकसम्मको अध्ययन पूरा गरेपछि विदेश जान तम्तयार भइसकेका थिए काठमाडौंका नवीनराज केसी । परदेशमा भासिइहाल्न उनलाई खासै मन थिएन, तर पारिवारिक तथा आर्थिक कारणले भने दबाबमा परेका थिए उनी । देशभित्र टिकिरहन उनलाई चाहिएको थियो कुनै बहाना । चाहे त्यो रोजगारी होस् वा कुनै व्यवसाय ।
हेपाहा बालीका रूपमा चिनिएको कोदो उत्पादन बढ्दै गए पनि क्षेत्रफल घटिरहेको छ । कृषि विभागको तथ्यांकले पछिल्ला ८ वर्षमा उत्पादन र उत्पादकत्व बढ्दै गएको देखिएको छ । कोदोले ओगट्ने क्षेत्रफल भने बर्सेनि घटिरहेको छ ।
मुलुकमा कृषियोग्य भूमि घरघडेरीमा परिणत हुँदा र बाँझो राख्ने प्रचलन बढ्दा कृषि बाली (खाद्य तथा अन्य बाली, तरकारी एवम् फलफूल तथा मसला) ले ढाकेको भूक्षेत्र घट्दै गएको छ । गत आर्थिक वर्ष समग्रमा देशभर कृषि बालीले ढाकेको क्षेत्र ५० लाख ६७ हजार ७३५ हेक्टर थियो । जुन अघिल्लो वर्षको तुलनामा शून्य दशमलव ९ प्रतिशतले कम हो । अघिल्लो वर्ष यस्तो जग्गा ५१ लाख १४ हजार ७५९ हेक्टर थियो ।
मौसमी तापक्रम कम भएसँगै बालबालिका र ज्येष्ठ नागरिक बढी समस्यामा हुन्छन् । रुघाखोकी, इन्फ्लुएन्जा, श्वासप्रश्वासको समस्या धेरैजसो जाडो मौसममा देखिने गर्छ । चिसोबाट सिर्जित समस्या लिएर यतिबेला अस्पताल र स्वास्थ्य संस्था धाउनेहरू पनि बढेका छन् ।
भोजपुरस्थित हतुवागडी–२ रानीबासकी सुम्निमा राई कक्षा १० मा पुगिसकिन् । तर उनले बिजुली बत्तीको उज्यालोमा पढ्न पाएकी छैनन् । टुकी बत्ती हुँदै सोलारको उज्यालोमै उनको दैनिकी बित्दै छ । तर घाम नलागेका बेला न सोलार चार्ज हुन्छ, न त्यसको बत्ती बल्छ । अनि गाउँ नै अन्धकारमय बन्न पुग्छ ।
जेठ २७, २०७९ मा भूमि व्यवस्था, सहकारी तथा गरिबी निवारण मन्त्रालयको निर्णयअनुसार देशभर जग्गा कित्ताकाट फेरि रोकियो । मन्त्रालयले स्थानीय सरकारअन्तर्गतको भू–उपयोग परिषद्ले भू–उपयोग ऐन, २०७६ र भू–उपयोग नियमावली, २०७९ अनुसार कृषि क्षेत्र र गैरकृषि क्षेत्र वर्गीकरण गरेर सोहीबमोजिम मात्र कित्ताकाट प्रयोजनका लागि सिफारिस गर्नुपर्नेलगायत १२ बुँदे निर्णय गरेको थियो ।
गत पाँच वर्षको तथ्यांक देखाउँदै हरेक वर्ष जग्गा खण्डीकरण तीव्र हुँदै गएको भूमि व्यवस्थापन तथा अभिलेख विभागका प्रवक्ता कृष्ण भण्डारी बताउँछन् । ‘सालना बढेको कित्ताकाटको संख्या मालपोत र भूमि सुधार कार्यालयहरू अनलाइनमा जोडिँदै जाँदा प्रस्टिँदै गएको हो,’ उनले भने ।
प्यूठानका मधुकर केसीले ०७५ जेठमा आफ्नो आविष्कारको उद्योग विभागमा पेटेन्ट दर्ता गर्न सफल भए । केसीले ‘एअर सप्लाई डिस्क फर इम्प्रोसिभ मड स्टोभ’ का पेटेन्टका लागि दाबी गरेका थिए । फलस्वरूप दाबी गरिएको २ वर्षमा उनले आफ्नौ बौद्धिक सम्पत्तिको सुरक्षा गरे । माटोको चुलोमा दाउरा धेरै खर्चिनुपर्छ, धूवाँ पनि उत्तिकै हुन्छ । जसले मानिसको स्वास्थ्यमा गम्भीर असर पार्छ ।
भूमि व्यवस्था सहकारी तथा गरिबी निवारण मन्त्रालयले गत साउन ३१ मा प्रेस नोट जारी गर्दै मंसिर २३ सम्म मुलुकभरका बसै स्थानीय तहलाई कृषि र गैरकृषि क्षेत्र (जग्गा) छुट्याउन परिपत्र गरेको थियो । तर, काठमाडौं उपत्यकाकै महालक्ष्मी नगरपालिकाले समयमै उक्त वर्गीकरण गर्न सकेन । वडा तहबाटै कृषि र गैरकृषि क्षेत्र छुट्याई सिफारिस गर्न नसक्दा स्थानीय भूउपयोग परिषद्बाट काम हुन नसकेको नगर प्रमुख हरिगोविन्द श्रेष्ठ बताउँछन् ।
२०७९ साउनसम्म काम सक्ने लक्ष्य लिँदै नेपाल विद्युत् प्राधिकरणले ०७६ फागुनबाट काठमाडौं उपत्यकाका विद्युत् तार लाइन भूमिगत गर्ने काम सुरु गरेको थियो । समय सकिएको तीन महिना गुज्रिसक्दासमेत काम सकिनु परको कुरा, भएको प्रगतिसमेत सन्तोषजनक छैन ।
