दसैंमा डेंगी अझ फैलिने जोखिम

‘देशभरि नै डेंगु सार्ने भेक्टर (एडिस लामखुट्टे) पाइन्छ । दसैंमा उपत्यकाबाट मान्छे घर फर्कंदा डेंगी भाइरस पनि देशव्यापी बन्ने सम्भावना छ,’ स्वास्थ्य सेवा विभागको किटजन्य रोग नियन्त्रण शाखाका प्रमुख डा. गोकर्ण दाहालले भने ।

आइतबारसम्म देशभरमा २४ हजार ४ सय ९२ जनामा डेंगी संक्रमण पुष्टि भएको छ जसमध्ये १५ हजार १ सय २१ जना काठमाडौं उपत्यकाका छन् । काठमाडौं जिल्लामा हालसम्म ८ हजार १ सय ३६ डेंगी देखिएको छ, जसमध्ये संक्रमणको ९०.६० प्रतिशत अर्थात् ७ हजार ३ सय ७२ केस पछिल्ला २४ दिनमा देखिएको हो । यस्तै ललितपुरमा हालसम्म देखिएको ५ हजार ९ सय ३५ संक्रमणमध्ये ७२.०६ प्रतिशत अर्थात् ४ हजार २ सय ७७ संक्रमण पछिल्ला २४ दिनको हो । भक्तपुरमा हालसम्म पुष्टि भएकामध्ये ९१.२३ प्रतिशत अर्थात् ९ सय ५८ संक्रमण पछिल्ला २४ दिनको हो ।

दसैंमा एकैपटक ठूलो संख्यामा मानिस बाहिरिँदा उपत्यकामा संक्रमणमा कमी आउने भए पनि डेंगी सार्ने लामखुट्टेको जनघनत्व बढी भएको ठाउँमा संक्रमण बढ्न सक्ने जोखिम रहेको स्वास्थ्य मन्त्रालयका प्रवक्ता डा.सञ्जयकुमार ठाकुर बताउँछन् । उनले यस्तो जोखिमलाई ध्यानमा राख्दै संघीय मामिला मन्त्रालयमार्फत सबै पालिकामा डेंगी नियन्त्रण अभियान चलाउन भनिएको बताए । ‘दसैंमा व्यापक रूपमा उपत्यकाको जनसंख्या बाहिरिने यथार्थलाई दृष्टिगत गर्दै स्थानीय तहमा सर्च एन्ड डिस्ट्रोय अभियान सञ्चालन गर्न भनिएको छ,’ डा ठाकुरले भने ।

विज्ञहरू डेंगीको विस्तार अझ पाँच साता जान सक्ने भएकाले हरेक घर र बाहिर लामखुट्टेको फुल, लार्भा र प्युपालाई ‘सर्च एनड डिस्ट्र्रोय’ (खोजी र नष्ट) गर्नुको विकल्प नरहेको बताउँछन् । केही वर्षयता अक्टोबर (असोज–कात्तिक) महिनाभरि डेंगी संक्रमण बढ्ने गरेको पाइएको ईडीसीडीका निर्देशक डा.चुमनलाल दासले बताए । ‘प्रत्येक घरमा हरेक साता लामखुट्टेको बासस्थान राम्ररी खोजेर नष्ट गरिए मात्र यो संक्रमण नियन्त्रण हुन्छ,’ उनले भने, ‘एउटा वयस्क लामखुट्टेले आठ सय वटासम्म फुल पार्ने र फुल, प्युपा र लार्भा सफा पानीमा रहने भएकाले संक्रमित लामखुट्टेको टोकाइबाट बच्न फुल, प्युपा, लार्भा खोजेर नष्ट गर्नुपर्छ । संक्रमित लामखुट्टेले पारेको फुल नष्ट हुनबाट जोगियो भने यो ८–९ महिनासम्म पानीको सम्पर्कमा आउँदा डेंगु सार्ने लामखुट्टेमा परिणत हुन सक्छ ।’

विज्ञहरू लामखुट्टेको प्रजनन स्थल नष्ट नगरिए अर्को वर्षसमेत डेंगी संक्रमण थप भयावह बन्न सक्ने चेतावनी दिन्छन् । ‘काठमाडौं उपत्यकामा सरकारी उदासीनताले प्रभावकारी रूपमा नियन्त्रण गरिएको छैन । यसले डेंगी संक्रमणको स्थानीयकरण (इन्डिमिक) हुनेछ,’ ईडीसीडीका पूर्वनिर्देशक डा. जीडी ठाकुरले भने, ‘सिंगापुर, दिल्ली जस्तै अब काठमाडौं उपत्यकामा बर्सेनि डेंगु प्रकोप देखिनसक्ने कुरालाई अस्वीकार गर्न सकिन्न । उनी दसैंमा काठमाडौंबाट घर जानेहरूलाई डेंगीसँग मिल्दोजुल्दो लक्षण देखिए झुलभित्र सुत्न, लामखुट्टेको टोकाइबाट बच्न र डेंगी परीक्षण गराउन सल्लाह दिन्छन् ।

उपत्यकाबाहिर सबैभन्दा बढी मकवानपुरमा १ हजार ७ सय १७ जना डेंगी संक्रमित भएका छन् । यस्तै, दाङमा १ हजार २ सय ५२, चितवनमा ५ सय ४४, धादिङमा ३ सय ३९, रूपन्देहीमा २ सय ८३, कैलालीमा २ सय ७८ र गुल्मीमा २ सय ९९ मा डेंगी संक्रमण देखिएको छ । नेपालमा पहिलो पटक सन् २००४ मा डेंगी संक्रमण देखिएको थियो । सन् २०१९ मा सबैभन्दा बढी १७ हजार ९ सय ९२ जनामा संक्रमण देखिएको थियो भने ६ जनाको मृत्यु भएको थियो । उक्त वर्ष ६८ जिल्लामा संक्रमण फैलिएको थियो ।

डेंगी संक्रमित लामखुट्टेको टोकाइबाट मानिसमा सर्ने भाइरल संक्रमण हो । डेंगी एडिस एजेप्टाई नामको पोथी लामखुट्टेले टोक्दा संक्रमण हुन्छ । संक्रमित व्यक्तिलाई टोकेको लामखुट्टेले स्वस्थ व्यक्तिलाई पनि टोक्दा डेंगीको संक्रमण हुन्छ । संक्रमित लामखुट्टेले टोकेको ३ देखि १० दिनभित्र शरीरमा लक्षण देखा पर्न थाल्छ । डेंगीको संक्रमण वयस्कको दाँजोमा बालबालिका र बूढापाकामा बढी देखिन्छ । चिकित्सकहरूका अनुसार हाल संक्रमितमध्ये अधिकांशमा १०४–१०५ डिग्रीसम्म कडा ज्वरो आउने, बेस्सरी टाउको दुख्ने, जीउ दुख्ने, खान मन नलाग्ने, वाकवाकी, बान्ता हुने, पेट दुख्ने र एकदमै कमजोरी अनुभव हुने जस्ता लक्षण देखिन्छन् ।

विश्व स्वास्थ्य संगठन (डब्लूएचओ) ले डेंगी संक्रमणको कुनै निश्चित उपचार नभएको जनाएको छ । चिकित्सकहरूका अनुसार डेंगी संक्रमित बिरामीले ज्वरो कम गर्न सिटामोल खानुपर्छ र आराम गर्नुका साथै झोलिलो पदार्थ बढी खानुपर्छ ।

डब्लूएचओका अनुसार डेंगीमा ज्वरो, दुखाइ जस्ता लक्षणका लागि ‘एसिटामिनोफेन’, वा ‘पारासिटामोल’ खानुपर्छ । उनीहरू बु्रफिन र एस्पिरिनजस्ता औषधिको सेवन नगर्न पनि सचेत गराउँछन् । जाडो मौसम सुरु नभएसम्म डेंगीको संक्रमण कायम रहने भएकाले विशेषगरी बिहान र बेलुका लामखुट्टेबाट बच्न चिकित्सकहरू सुझाव दिन्छन् । डब्लूएचओका अनुसार विश्वका आधा जनसंख्या डेंगुको जोखिममा छन् ।