न काम पाउँछन् न फर्कन सक्छन्

‘हामीलाई बिरालोले बच्चा सारेजसरी कम्पनीले सारेको सार्‍यै गर्छ, आज एउटा ठाउँमा पुर्‍याउँछ, भोलि झोला बोकेर कता पुर्‍याउँछ पत्तै हुँदैन,’ महतोले कान्तिपुरसँग फोनमा भने, ‘अहिले एउटा मजरामा ल्याएर राखेको छ ।’

त्यो मजरा जेद्दा जाने हाइवे रोडबाट मरुभूमितर्फ पर्छ । ‘एउटा सानो पुरानो गाउँ छ, चारैतिर रमल (बालुवा) बाहेक केही देखिँदैन, अलि ठूलो सहर पुग्न दुई घण्टा गाडीमा जानुपर्छ,’ उनले भने, ‘यहाँ ल्याएर हामीलाई सडक बढार्न लगायो । सडकको दायाँबायाँ रूख रोप्ने र काट्ने काम लगायो ।’

५० डिग्रीको तापक्रममा दिनभर सडकमा काम गर्नुपर्दा उनी गलिसकेका छन् । ‘नेपालमा हामीलाई ठूलो सपना देखाए, काम निकै सजिलो छ भन्थे, यहाँ आएपछि बाँच्नै कठिन भयो,’ उनले भने, ‘सडक बढार्नका लागि दुई लाख रुपैयाँ तिरेर साउदी आएको होइन ।’ उनीहरू एक हजार रियाद न्यूनतम तलब पाउने, खानाबापत ३ सय रियाल पाउने गरी साधारण क्लिनरको काम गर्न साउदी आएका थिए । ‘हामीलाई सुपरमार्केट वा अफिसको क्लिनर भनेर पठाइयो, यहाँ आएपछि ८ सय रियाल तलब पाउने गरी अर्को करारपत्र थमाइयो,’ उनले भने, ‘भित्रको काम नभएर सडकमा कुदाइरहेको छ ।’

आगोको रापजस्तो गर्मीमा काम गर्न नसक्ने भएपछि महतोसहित १४ जना पुरानो घरमा बसिरहेका छन् । ५ महिनामा उनीहरूले एक पैसा पनि घर पठाउन सकेका छैनन् । ‘काम छोडेर बसेको एक महिना भयो, भुइँमै सुत्छौं, अहिलेसम्म कम्पनीले तलबबापत भनेर एक पैसा दिएको छैन, सुरु–सुरुमा त खानाबापत भनेर महिनाको दुई सय रियाल दिएको थियो, काम छाडेर बसेपछि खाना पनि बन्द गरेको छ,’ उनले भने, ‘एउटा खबुज (रोटी) को भरमा ज्यान जोगिएको छ । घरमा खानेपानी आउँदैन । शौचालयको पानी पिइराख्नुपरेको छ ।’

ब्लु ग्यालेक्सी ओभरसिजले उनीसहित १ सय ४५ जनालाई साउदी अरब पठाएको थियो । ती सबैलाई कम्पनीले जहाँ काम भेटिन्छ, त्यहीं पठाउने गरेको पीडित कामदारको भनाइ छ । ‘हामी १४ जना भने बुमफिदामा आइपुगेका छौं, हामीसँगै आएका केही साथीहरू नेपाल फर्किसकेको सूचना आएको छ,’ कैलालीका दीपक महतोले भने, ‘घरमा पैसा नपठाएको ५ महिना भयो । हामीले लिएको ऋणको ब्याज बढेर कहाँ पुग्यो होला ? यता हामीले खाना खान पाएको छैन । गाउँमा हाम्रा बुबाआमा र श्रीमतीले के खाएर बाँचिरहेका होलान् ?’

कम्पनीले उनीहरूको के–कस्तो अवस्था छ, त्यस विषयमा कुनै चासो देखाएको छैन । ‘हामीले के खाइरहेका छौं, खाएका छौं कि छैनौं भनेर कम्पनीलाई मतलब छैन,’ उनले भने, ‘हामीलाई म्यानपावर र कम्पनीले साथ दिएका छैनन् । कसैले हाम्रो फोन उठाउँदैनन् ।’

बर्दियाका सुरज थारू ७ जना नेपालीसहित साउदीको पूर्वी सहर दमाम क्षेत्रको अलिस्कनमा छन् । गत फेब्रुअरी ४ मा साउदी पुगेका उनले काम पाएको साढे दुई महिनामात्र भयो । करिब तीन महिना उनी खाली बस्नुपर्‍यो । उनलाई अलजब्बर इन्टरनेसनल म्यानपावरले फिप्टी रियाद कम्पनी लिमिटेडमा लेबर काममा पठाएको थियो । ‘कम्पनी निकै ठूलो भन्थ्यो, यो त सप्लाई कम्पनी रहेछ, उसले काम खोज्दै पठाउँदो रहेछ, काम भएको दिनको पैसा छ, नभएको दिनको छैन,’ उनले भने, ‘यो ५ महिनामा एक महिनाको मात्रै तलब थापेको छु । घरमा एक सुका पैसा पठाएको छैन ।’

म्यानपावर कम्पनीलाई १ लाख ५५ हजार रुपैयाँ बुझाएर उनी साउदी पुगेका हुन् । ‘अहिले काम नभएको २० दिन भयो, एउटा पुरानो घर छ, यसलाई क्याम्प बनाइएको छ, काम पायो भने अन्यन्त्र पठाउँछ नत्र काम नभएको कामदारलाई यही ठाउँमा राख्छ, के काम गर्ने निश्चित छैन, जे पाइन्छ, त्यही गर्ने हो,’ उनले भने, ‘बाँकी पैसा माग्दा दिन्छु मात्रै भन्छ ।’

उनकै गाउँका बहादुर खान, राजु थारू, विजयकिशोर दास, ओम हरी, सर्वस्वलाल चौधरी, लोकबहादुर बुढामगर र नन्दकिशोर दासको अवस्था पनि त्यस्तै छ । काम र तलब दिन नसक्ने भए घर पठाइदिन आग्रह गर्दा पनि सुनुवाइ हुन सकेको छैन । ‘म्यानपावरले हाम्रो नम्बर ब्लक हानिदिएको छ, म्यासेजको रिप्लाई आउँदैन,’ उनले भने, ‘कम्पनीलाई घर जान्छु भन्दा अकामा (साउदीको आवासीय कार्ड) बनाएको ५ हजार देऊ र टिकट काटेर जाऊ भन्छ ।’

काम नगरेको भन्दै रोजगारदाता कम्पनीले खानासमेत नदिएको थारूले बताए । उनीहरू चाँडोभन्दा चाँडो स्वदेश फिर्न चाहन्छन् तर टिकट काट्ने पैसासमेत छैन । ‘नेपाल जान पाए हुन्थ्यो,’ उनले भने, ‘यहाँ बसेर ऋण तिर्न सकिन्न ।’

साउदीमा नेपाली कामदारहरू अलपत्र परेको यो पहिलो घटना होइन, अलपत्र पर्नेको संख्या दिनहुँ थपिँदो छ । कोरोनाको कहरपछि सबैभन्दा बढी नेपाली कामदार साउदी अरब गएका थिए । गत आर्थिक वर्षमा २३ हजार ३ सय ३ जना मात्र नयाँ कामदार साउदी गएकामा चालु आर्थिक वर्षको जेठ मसान्तसम्म म्यानपावर कम्पनीले मात्रै १ लाख १८ हजार ९ सय २३ जना नयाँ कामदार पठाइसकेका छन् । साउदीले कोभिडको समयमा करिब दुई वर्ष भिसा बन्द गरेको थियो । धेरै कामदार फर्केपछि थुप्रै कम्पनी कामदारविहीन जस्तै भएका थिए । कामदार फर्किने स्थिति देखेपछि सप्लाई कम्पनीहरूले आवश्यकताभन्दा बढी कामदार ल्याउन थालेको गैरआवासीय नेपाली संघ (एनआरएन) मध्यपूर्व संयोजक जोन अर्यालको भनाइ छ । ‘एक जना कामदारको श्रम अनुमति, परिचयपत्र, मेडिकल र बिमा गराउँदा झन्डै ११ हजार रियालसम्म लाग्छ, धेरैजसो कम्पनीले आफैं कामदार ल्याउनुको सट्टा सप्लाई कम्पनीमार्फत कामदार ल्याउन थाले तर सप्लाई कम्पनीले आईडी नलगाइदिएसम्म कम्पनीहरूले काममा राख्न नपाउने नीति साउदी सरकारले ल्याइदियो ।

रियादस्थित दूतावासले मात्रै झन्डै तीन हजार नेपालीलाई उद्धार गरी पठाइसकेको छ । ‘एउटा कामदारको समस्या सुनेर फोन राख्न पाएको छैन, अर्को फोन आइसक्छ,’ जेद्दास्थित श्रम सहचारी प्रेम उपाध्यायले कान्तिपुरलाई भने, ‘काम र तलब नपाउने उजुरी सबैभन्दा बढी आउन थालेको छ । त्यसपछि अकामा नपाउनेहरूको उजुरी आइरहेका छन् । हामीले समस्या समाधानका लागि सक्दो समन्वय गरिरहेका छौं ।’

हालै आफ्नो कार्यकाल समाप्त गरी फर्केका साउदीका लागि श्रम काउन्सलर जीवन राईले एकै पटक ठूलो संख्यामा कामदार आउँदा समस्या देखिएको बताए । ‘एकै पटक ठूलो संख्यामा कामदार आए । म्यानपावर कम्पनीले पनि जथाभावी कामदार पठाए,’ राईले भने, ‘कतिपय म्यानपावरले प्रत्यक्ष रोजगारदातासम्म सम्पर्क र समन्वय नगरी पठाएका कारण समस्या देखिएको छ । वित्तीय रूपमा धराशायी भएर टाट पल्टेका कम्पनीहरूले पनि तलब दिन सकेन ।’ उनले सप्लाई कम्पनीले काम खोजेर पठाएपछि मात्रै तलब दिने प्रवृत्ति देखिएको बताए ।

काम नपाएपछि अलपत्र परेका मध्ये झन्डै ६६ जनालाई भने गैरआवासीय नेपाली संघ (एनआरएन) ले आफ्नो सेल्टरमा राखेको छ । जसमा रियादमा २७, दमाममा २४ र जेद्दामा १५ जना छन् । ‘नेपाली कामदार गर्मीका बेला बाटोमा भोकै बस्नु नपरोस् भनेर सेल्टर खोलिएको हो, अहिले सेल्टरमा ६६ जना छन्,’ अर्यालले भने ।

साउदीले १४ मार्च २०२१ देखि श्रम कानुनलाई खुकुलो बनाएर नयाँ नीति लागू गरे पनि रोजगारदाता कम्पनीले कार्यान्वयन गरेका छैनन् । साउदी सरकारले तलब संरक्षण प्रणाली, श्रम विवाद समाधान र श्रमिकलाई सचेतना गर्ने कार्यक्रमसहित करार अवधि समाप्त हुनासाथ कम्पनी परिवर्तन गर्न पाइने नीति ल्याएको थियो तर नयाँ नीति कार्यान्वयनका सम्बन्धमा साउदी सरकारबाट प्रभावकारी अनुगमन नभएको भन्दै अन्तर्राष्ट्रिय संस्थाहरूले चासो प्रकट गर्दै आएका छन् । ह्युमन राइट्स वाचले साउदीले कफला प्रणाली नहटाउँदा कामदार अझै बन्धनमा परिरहेको जनाएको छ ।