हेलम्बु–मेलम्चीमा छैन चैन

०७८ असार १ मा हेलम्बुको शिरभेग भेमाथाङबाट उर्लिएर आएको कालो लेदोसहितको बाढीमा परी ५ जनाले ज्यान गुमाएका थिए । २० जना अझै भेटिएका छैनन् । बाढीले हेलम्बुमा ३ सय ८ र मेलम्चीमा २४ घर बगायो । १७ मत्स्य फार्म, ६ होटल र रिसोर्ट, १ विद्यालय, २ सरकारी कार्यालय, ६ झोलुंगे पुल, ६ मोटरेबल पुल, एक कल्भर्ट र एक बेलिब्रिज बगाएपछि ६ महिना हेलम्बुवासी आफ्नै गाउँभेगमा थुनिए । हेलम्बुको तटभेगका ६ गाउँको नामोनिसान मेटियो । मेलम्ची तटीय क्षेत्रका बासिन्दालाई पुनर्निर्माणको सुस्त गतिले समेत चिन्तित बनाएको छ ।

गत वर्ष बाढीलगत्तै तत्कालीन प्रधानमन्त्रीदेखि सांसद र नेताहरूले घटनास्थल पुगेर राहत प्याकेज र पुनर्वासको योजना सुनाए । तर बाढीले ध्वस्त हेलम्बु र मेलम्ची क्षेत्रमा एक वर्षसम्म पनि तटबन्ध निर्माणको काम अघि बढ्न सकेन । केही समयअघि मेलम्ची खानेपानी आयोजनाले हेलम्बु र मेलम्ची क्षेत्रमा तटबन्ध निर्माण गर्न जल उत्पन्न प्रकोप नियन्त्रण कार्यालयलाई ३० करोड रुपैयाँ दिएको थियो । हिउँदभर तटबन्ध बनाउन जल उत्पन्न प्रकोप काम गर्न इच्छुक देखिएन । यसअघिझैं बर्खा लागेपछि हतारमा टेन्डर आह्वान गरिएयो । मेलम्ची र हेलम्बुमा छुट्टाछुट्टै तटबन्ध बनाउने गरी टेन्डर भए पनि कोही आएनन् । अहिले फेरि सूचना निकालिएको छ । भौगर्भिक अध्ययन मूल प्रतिवेदन र केही भौतिक तयारी हुने आसमा कुरिरहेका जनप्रतिनिधि र स्थानीय अगुवा जल उत्पन्न प्रकोपको ढिलाइप्रति आक्रोशित छन् ।

स्थानीय र जनप्रतिनिधिको दबाबमा गृहमन्त्री बालकृष्ण खाँणले गत वर्ष मेलम्ची बाढीको उद्गमस्थल हेलम्बुको सेमिसिदाङ हिमालको काख भेमेथाङ चौरको भौगर्भिक अध्ययन गर्न तत्काल विज्ञ र भूगर्भविद्को टिम खटाएका थिए । विज्ञले अध्ययन सार्वजनिक गरे पनि पुनर्निर्माण र भौतिक तयारी केही भएको देखिँदैन । संघीय सरकारले बाढीपीडितलाई आवास बनाउन ५ लाख दिने र जग्गा नभएको प्रमाण भए ३ लाख दिने प्रक्रिया बल्ल सुरु भएको छ । हेलम्बुमा विस्थापितका लागि १ सय ३५ अस्थायी आवास बनाइएको छ । १ सय ९४ परिवारको स्थायी आवासका लागि सम्झौता भएर विपद् व्यवस्थापन प्राधिकरणले लाभग्राहीलाई पहिलो किस्ताबापतको १० प्रतिशत रकम पालिकाको खातामा पठाएको छ । जग्गा नभएका विस्थापित ६३ घरलाई जग्गा व्यवस्थापन गर्ने प्रक्रिया भर्खर अगाडि बढेको छ । सडक निर्माणको काम २५ करोड बजेटबाट सुरु भएको छ ।

मेलम्ची नगरपालिकाभरिका १ सय ८० बाढीपीडित आश्रयस्थल सामुदायिक विद्यालयबाट निस्किएपछि अरूको घरमा महँगो भाडा तिरेर बसिरहेका छन् । पालिकाले पूरै बेवास्ता गरेको उनीहरूको गुनासो छ । ‘संघीय सरकारले बाढीको क्षतिलाई गम्भीरतापूर्वक लिएन, बजेट अभावमा पुनर्निर्माण र अन्य भौतिक पूर्वाधारको कामले खासै गति लिन सकेको छैन,’ मेलम्चीका सागर श्रेष्ठले भने । मेलम्चीमा श्रेष्ठ र हेलम्बु इचोकमा हस्त पण्डितको अगुवाइमा तटबन्ध निर्माण समिति गठन भएको छ । आफ्नो बस्ती जोगाउन दुवै क्षेत्रका बासिन्दा सक्रियतापूर्वक सहयोग संकलनमा जुटेका छन् । सबै स्थानीय एक भएर बजारभर थुप्रिएका बालुवा, गेगर, कालो लेदो निकालेर फालिसकेको र बजारलाई सुरक्षित राख्न एक्स्काभेटर, दुई बुल्डोजरसहित दर्जन टिपर प्रयोग गरेर काम गरिरहेको श्रेष्ठको भनाइ छ । बाढीमा मेलम्ची बजारका ७० भन्दा बढी घरमा लेदो भरिएको थियो । हेलम्बुबाट पुनः बाढी आउन सक्ने विज्ञको चेतावनीपछि तटक्षेत्रका बासिन्दा झनै त्रसित देखिएका छन् ।

गएको हिउँदमा ६० लाख रुपैयाँ खर्चेर बनाइएको मेलम्ची चौतारा जाने इन्द्रावती नदीमा ह्युम पाइप राखेर बनाइएको अस्थायी बाटो केही दिनअघिको बाढीले बगाएपछि आउजाउ ठप्प भएको छ । आफ्नो स्रोतसाधनले मात्रै नभ्याउने उल्लेख गर्दै मेलम्चीका नगर प्रमुख आइतमान तामाङले नदी किनारको घरबस्ती संरक्षणका लागि भौतिक तयारी गरिरहेको जानकारी दिए । ‘दीर्घकालीन योजनाबिना काम गर्दा पैसा मात्र खर्च हुने अवस्था आउँछ । साबिक अवस्थामा खोला फर्किए पनि बाढीको जोखिम अझै छ, बाढीपूर्वको तयारीका लागि कस्सिरहेका छौं,’ उनले भने ।

यसअघि नगरले स्थापना गरेको उद्धार तथा पुनःस्थापना कोषमा चार करोड जम्मा भएको थियो । यसबाहेक नगरले आवास पूर्ण क्षति हुनेलाई ३० हजार र खोलाछेउ जोखिममा रहेकालाई २० हजार दिने नगरले निर्णय गरेको थियो । बाढीपीडितमा दीर्घरोगी, प्रसूतिलाई प्राथमिकतामा राखेर राहत प्याकेज दिने र अन्य सम्पूर्ण अवस्थाबारे सबै अपडेट राखेको उनले दाबी गरे ।

हेलम्बुको मुख्य बजार चनौटे जोड्ने रातो मोटरेबल पुल बाढीले बगाएपछि बेलिब्रिज जोडेयता जीवनशैली सहज भएको छ । मेलम्चीघ्याङ चोक्पु खोलामा तुइन हटाएर झोलुंगे पुल जोडिएको छ । हेलम्बुलाई पुरानै अवस्थामा फर्काउने जमर्कोमा रहेको अध्यक्ष निमाग्याल्जेन शेर्पाले बताए । ‘केही विस्थापितले अस्थायी आवास पाइसकेका छन्, अब सबैलाई सुरक्षित आवास बनाउने काम धमाधम थालिँदै छ,’ उनले भने ।