फोहोर अब चिम्नीमा

काठमाडौंको गोकर्णेश्वर नगरपालिकाको घर–घरबाट संकलित ती फोहोरका पोका त्रिभुवन विमानस्थलको उत्तरतर्फको जस्ताले बारबेरा गरेको टहरामा लगिनेछ । जहाँ फोहोर जलाउने जापानबाट ल्याएको अत्याधुनिक प्रविधिको मेसिन जडान गरिएको छ । इँटा पोल्न बनाइएको भट्टी जस्तै आगोको रापमा ती फोहोर हालिन्छ ।

‘फोहोर जलाउने ठाउँमा न दुर्गन्ध आउँछ न त धूवाँ नै । आगो बालेको बाफ मात्रै निस्कन्छ,’ गोकर्णेश्वर नगर प्रमुख सन्तोष चालिसेले भने, ‘अब नगरमा प्लास्टिकलगायत जल्ने फोहोर थुप्रिएको हेर्नु पर्दैन । व्यवस्थापन गर्न जापानी प्रविधिको मेसिनबाट फोहोर जलाउन सुरु गरिसकेका छौं ।’ यो मेसिनबाट बिहीबारदेखि फोहोर जलाउन परीक्षणका रूपमा सुरु भएको हो ।

नकुहिने र नगल्ने सिसाबाहेकको फोहोर जलाउन नगरपालिकाले निजी क्षेत्रसँग सहकार्यमा जापानबाट अत्याधुनिक मेसिन ल्याएको हो । त्रिभुवन विमानस्थलको उत्तरतर्फ वाग्मती किनारको २३ आना जग्गामा बनेको टहराभित्र जलाएर नष्ट गर्न संरचना बनाइएको छ । जग्गासहित १४ करोड लागतमा फोहोर व्यवस्थापन सुरु भएको हो ।

मेसिनलाई मात्रै ४ करोड लगानी गरेको हिटा हेवी मेसिनरी एन्ड रिसाइकल प्रालिका सञ्चालक दर्शन पुडासैनीले बताए । नगरको फोहोर व्यवस्थापनको चासो दिँदै नगर प्रमुख चालिसे जापान गएका थिए । १५ दिन विभिन्न स्थानमा अवलोकन गरेलगत्तै त्यही प्रविधि नेपालमा भित्र्याएको उनले बताए । यो मेसिनबाट दैनिक आठ हजार किलोसम्म फोहोर जलाउन सकिने प्रविधि जडान गरेर काम सुरु भइसकेको पुडासैनीले बताए ।

‘अहिले परीक्षण भइरहेको छ । नयाँ वर्षदेखि नियमित गर्छौं,’ उनले भने । नगरको फोहोर संकलन गरी प्रदूषणबिना अन्त्य गर्ने प्रविधि सुरु गर्ने गोकर्णेश्वर उपत्यकाकै पहिलो नगरपालिका बनेको छ । नगरपालिकाले हरेक घरमा प्लास्टिक दिएर नकुहिने फोहोर संकलन गरिन्छ । संकलित फोहोर चिम्नीभित्र हालेर जलाइन्छ । ‘फोहोर जलाए पनि धूवाँ बाहिर निस्कँदैन,’ पुडासैनीले भने, ‘फोहोर जलाउँदाको बाफ मात्रै बाहिर निस्कन्छ ।’ इँटाभट्टामा काँचो इँटा राखेपछि भित्रभित्रै पकाएजस्तै यहाँ पनि चिम्नीमा फोहोर हालेपछि ढक्कन बन्द गरिन्छ । बारम्बार घोचेर भने चलाइरहन्छन् ।

‘एक हजार डिग्री तापक्रमसम्म बनाएर फोहोर जलाउन मिल्छ,’ पुडासैनीले भने, ‘चिम्नीभित्र आगो बाल्दा हावा फ्याँक्ने फोकाहरू छन् । त्यसबाट निस्केन हावाको वेगले फोहोर जलाउन सघाउँछ ।’ फोहोर जलाएर बन्ने खरानीलाई पनि आगो बाल्न मिल्न ‘ब्रिकेट’ बनाउने प्रविधि भित्र्याउन लागेको उनले बताए । नगरको फोहोर हिटा हेवी मेसिनरी एन्ड रिसाइकल प्रालिले संकलन गर्नेछ । यसरी फोहोर उठाएबापत एक घरबाट कम्तीमा ३ सय ५० रुपैयाँ संकलन गर्ने र यसको १० प्रतिशत नगरपालिकालाई दिने सहमति भएको पुडासैनीले बताए ।

पछिल्लो समय काठमाडौं उपत्यकाको फोहोर नुवाकोटको सिसडोलमा लैजाने गरिन्छ । सडक पिच गरिदिनुपर्नेलगायतका माग राखेर स्थानीयवासीले विरोध जनाएपछि सहरको फोहोर उठ्न सकेको छैन । ‘अहिले उपत्यकाको फोहोर सयौं गाडीले लाइन लगाएर सिसडोल लैजान्छन् । फोहोर फ्याँकेको ठाउँमा स्थानीयको समस्या छ,’ नगर प्रमुख चालिसेले भने, ‘नगरपालिकाबाट निस्कने फोहोर आफैंले व्यवस्थापन गर्नुपर्छ भनेर सिक्न जापान गएँ । सय किलो फोहोरलाई १ किलो खरानी बनाउने प्रविधि देखें । त्यसलाई नेपालमा भित्र्याएको हुँ ।’

नगर क्षेत्रभित्रबाट ६ टिपर फोहोर संकलन भए पनि मेसिनमा २ ट्रक मात्रै चलाउन सकिने उनले बताए । ‘अर्को दुईवटा यस्तै मेसिन थप्नेबित्तिकै नगरपालिकाको सबै फोहोर जलाएर व्यवस्थापन गर्न सकिन्छ,’ उनले भने, ‘यो मेसिन राख्न विरोध भएपछि केही समय ढिलाइ पनि भयो । फोहोर जलाएर व्यवस्थापन हुन थालेपछि अहिले त सबै छक्क परेका छन् । स्थानीय तहका प्रमुखहरू पनि हेर्न आउन थाल्नुभएको छ ।’