दैनिक ३ मोहरमा पूजा
ललितपुर — ललितपुर मंगलबजारस्थित सानो कृष्ण मन्दिर (च्यासेन देगः) मा हरेक दिन बिहान नित्य पूजा हुन्छ । जसको जिम्मेवारी ८२ वर्षीय गुरुदत्त मिश्रलाई छ । नित्य पूजा गरेबापत उनले पाउने पारिश्रमिक कति होला ? सुन्दा अचम्म लागे पनि गुठी संस्थानबाट उनले पाउने मासिक पारिश्रमिक तीन मोहर अर्थात् १ रुपैयाँ ५० पैसा मात्रै हो ।
‘अचेल तीन मोहोरमा के आउँछ ?,’ मन्दिरका पुरोहित मिश्रले भने, ‘एक छाक खान पुग्ने त परको कुरा, एउटा चकलेट पनि आउँदैन । यहीअनुसार सय रुपैयाँ जुटाउन पनि तीन महिना लाग्छ ।’
गुठी संस्थानले मन्दिरको पूजा खर्च भन्दै दिनको १७ रुपैयाँ दिने गरेको छ । नित्य पूजाका लागि चाहिने चामल, जौ, तिल, श्रीखण्ड, सिन्दुर, केसरी, धूप, कातेको बत्ती, घिउ, फूल, फलफूल, नैवेद्य, भेटी गरी १६ प्रकारका सामान चाहिन्छ । यी सबै सामान आफैं किनेर जुटाउँदै आएको मिश्रको भनाइ छ । पूजा सामग्री खरिदका लागि मात्रै महिनामा ६ हजार ६ सय ४० रुपैयाँ खर्च हुने विवरण मिश्रले ३ वर्षअघि नै संस्थानमा पेस गरेका थिए ।
‘अहिले त बजार भाउ त्यतिबेलाको भन्दा तेब्बर बढेको छ,’ मिश्रले प्रश्न गरे, ‘अहिले कति पर्छ हिसाबै निकालेको छैन । गुठीले महिनाभरिका लागि दिने खर्चले एक दिनलाई पनि पुग्दैन । अनि कसरी गर्नु पूजा ? कसरी जोगाउनु परम्परा ?’
ज्वाला नरसिंह मन्दिरको पुजारी पनि उनै मिश्र हुन् । त्यहाँको पूजा खर्च र पुरोहितको पारिश्रमिकबापतको रकम कौशीतोषाखाना (हाल निवृत्तीभरण शाखा) ले दिन्छ । शाखाले पूजाका सामग्री किन्ने ठेक्का न्युरोडका एक पुस्तक व्यापारीलाई दिएको छ । तर, सामग्री लिन जान टाढा र खर्च पनि निकै कम दिने गरेको उनले गुनासो गरे । यसबाहेक हरिशंकर मन्दिरको पूजा पनि मिश्रले नै गर्नुपर्छ । संस्थानले यो मन्दिरको पनि पूजा खर्च १७ रुपैयाँ र पारिश्रमिक ३ मोहर नै दिने गरेको छ । ‘यी तीनै मन्दिरमा आफ्नै बुँताले खर्च गरेर पूजा गर्दै आएको छु,’ मिश्रले भने ।
पूजा खर्च बढाउन ३ वर्षअघि मिश्रले संस्थानको ललितपुर शाखामा निवेदन दिएका थिए । त्यहाँबाट सिफारिश भएर केन्द्रमा पुग्यो । केन्द्रमा पनि धाए मिश्र । ‘हामी गर्दिन्छौं, जानूस् बाजे भने,’ मिश्रले भने, ‘तर केही प्रगति भएन ।’ पितापुर्खादेखि चल्दै आएको परम्परालाई अहिले निरन्तरता मात्रै दिएको उनको भनाइ छ । यसअघि उनका बुबा गुरुदत्त तीनै मन्दिरका पुरोहित थिए । २०२६ सालमा बुबाको मृत्यु भएपछि मिश्रले आफूलाई पुरोहित नियुक्त गर्न संस्थानमा निवेदन दिएका हुन् । मिश्रका अनुसार बुबाको पालामा झन् दैनिक ४ पैसा थियो पूजा खर्च । खर्च बढाउन गुरुदत्तले राजा महेन्द्रसामु विन्तीपत्र पेश गरेका थिए । महेन्द्रले बढाएर ३ मोहर पुर्याइदिएपछि अहिलेसम्म वृद्धि भएको छैन ।
गुठी संस्थानले पूजा खर्चवापतको रकम कम भएको स्विकारेको छ । ‘कोही ठाउँमा जग्गा दिएर खान्की (खाने कुरा वा तलब) को व्यवस्था गरिएको छ, ती पुरोहितलाई मर्का परेको छैन,’ गुठी संस्थानका अध्यक्ष पुण्यप्रसाद भुसालले भने, ‘कतै संकलन हुने भेटीबाटै राम्रो आम्दानी हुन्छ । भेटी पनि नहुने, जग्गा, खान्की पनि नहुने मन्दिरका पुरोहितलाई समस्या भएको छ । त्यसलाई के गर्ने भनेर अध्ययन गर्न समिति नै बनाएका छौं ।’
मिश्रले पूजाको जिम्मा लिएका मन्दिरमा न जग्गाको आम्दानी आउँछ, न त भेटी नै उठ्छ । यस्ता मन्दिर थुप्रै छन् काठमाडौंमा । त्यसैमध्येमा पर्छन् विश्वेश्वर, महालक्ष्मी, लगगनखेल, भस्मेश्वर मन्दिरलगायत । ‘हामीले परम्परा जोगाउन मात्र पूजा गरिराखका छौं,’ तिनै मन्दिरका पुरोहित कृष्ण बोधनीले भने, ‘राज्यले नै मठमन्दिरलाई हेला गरेको छ ।’
मिश्र अहिले आफूलाई धर्म संकटको अवस्था आइलागेको बताउँछन् । ‘परम्परा छोड्न पनि भएन । निरन्तरता दिन पनि कठिन छ । यसरी कहाँ जोगिन्छ संस्कृति ?,’ उनले भने, ‘एक छान खान पुग्ने आम्दानी त होस् । बाँच्नै नसक्ने आम्दानी भएपछि संस्कृति भनेर को बस्न सक्छ ? राज्यको नीतिले गर्दा नै धर्म संस्कृति मासिएर जाने भयो ।’
प्रकाशित : भाद्र २७, २०७९ ०८:३६
