मान्छेको मनोवृत्ति निर्माण गर्ने समय हो– बाल्यकाल । यो बेला मस्तिष्कमा परेको छाप स्मृतिबाट हत्तपत्त हट्दैन । तर, बालबालिकामा कस्तो मनोवृत्ति निर्माण गर्ने ? हाम्रा घरहरूमा यस्तो प्रयास भएका छन् ? मेरो किताब ‘घरको शिक्षा : संस्कारयुक्त मनोवैज्ञानिक सिकाइ’ यो प्रश्नवरिपरि घुमेको छ ।
सुन्धारामा पानी झर्ने परम्परागत पाइप भाँचिएपछि धरहरा पुनर्निर्माणमा विवाद भएको छ । धरहराका नयाँ संरचना बनाउने क्रममा सुन्धाराछेउमा डोजरले खन्दा काठको पुरानो पाइप भाँचिएको थियो । स्थानीयवासीले ऐतिहासिक ठाउँमा नयाँ संरचना बनाउँदा ध्यान दिनुपर्छ भनेर खबरदारी गरेका थिए ।
काठमाडौं महानगरपालिकाले खुलामञ्चमुनि तीनतले पार्किङ बनाउने भएपछि विरोध सुरु भएको छ । महानगरको गत साता बसेको १० औं कार्यपालिका बैठकले डीपीआर बनाउने निर्णय गरेपछि स्थानीय र सम्पदा संरक्षणकर्मीले खुलामञ्चको जमिन बिगार्न नहुने भन्दै निर्णय फिर्ता लिन माग गरेका छन् ।
ललितपुर मंगलबजारस्थित सानो कृष्ण मन्दिर (च्यासेन देगः) मा हरेक दिन बिहान नित्य पूजा हुन्छ । जसको जिम्मेवारी ८२ वर्षीय गुरुदत्त मिश्रलाई छ । नित्य पूजा गरेबापत उनले पाउने पारिश्रमिक कति होला ? सुन्दा अचम्म लागे पनि गुठी संस्थानबाट उनले पाउने मासिक पारिश्रमिक तीन मोहर अर्थात् १ रुपैयाँ ५० पैसा मात्रै हो ।
सर्वोच्च अदालतको आदेशको अवज्ञा गर्दै महाकवि लक्ष्मीप्रसाद देवकोटाको निवास (कविकुञ्ज) पुनर्निर्माण गरिएको छ । २०७८ भदौ १३ मा सर्वोच्चको संयुक्त इजलासले काठमाडौं मैतिदेवीस्थित देवकोटाको घर भत्काउने कार्य प्राचीन स्मारक संरक्षण ऐनविपरीत भएको ठहर गरेको थियो ।
हनुमानढोका दरबार क्षेत्रको अब घरमै बसेर पनि ‘टुर’ गर्न सकिने भएको छ । त्यसका साथै दरबार क्षेत्रका विषयमा केही जानकारी चाहिएको खण्डमा पनि दिने व्यवस्थासमेत गर्न लागिएको हनुमानढोका दरबार संग्रहालयले जनाएको छ । ‘काम अन्तिम चरणमा पुगेको छ,’ संग्रहालयका कार्यकारी निर्देशक सन्दीप खनालले भने, ‘अब घरमा बसेरै हनुमानढोका दरबारको भर्चुअल टुर गर्न पाइनेछ ।’
प्राप्तिका वज्राचार्यले धा बाजा सिक्न लागेको ९ महिना भयो । बाजा सिकिसकेर गुरुसँग बिदा भइसकेको पनि चार दिन बित्यो । प्रशिक्षण सकिए पनि पाटन कोबहाको भगवती फल्चामा अभ्यास गर्न भने आइरहेकी छन् । १८ वर्षीया वज्राचार्यले आउँदो आइतबार हुने मत याः यात्रामा धा बाजा बजाएर ललितपुरको प्राचीन बस्ती परिक्रमा गर्नेछिन् ।
भक्तपुरको प्राचीन बस्ती चित्रपुरको पोखरीको बीचमा पुल निर्माण गरिएको छ । प्राचीन स्मारक संरक्षण ऐनविपरीत ‘वाफे पुखु’ मा पुल राख्दा पोखरी कुरूप देखिएको छ । सूर्यविनायक नगरपालिका–४ मा पर्ने यो पोखरीको गत वर्षदेखि जीर्णोद्धार सुरु गरिएको थियो ।
विश्व सम्पदा क्षेत्रमा सूचीकृत पाटन दरबार क्षेत्रमा ढल पसेर दुर्गन्धित भएको छ । वर्षा हुनासाथ बस्तीपरिपरिको ढल मिसिएको भल आएर दरबार क्षेत्रमै जम्मा हुने गरेको छ ।
हनुमानढोका दरबार क्षेत्रको विष्णु मन्दिर जगैसम्म भत्काएर पुनर्निर्माण भइरहेको छ । यो मन्दिर निर्माण गर्दा जुन शैलीमा भएको थियो, त्यही शैलीमा पुरातत्त्व विभागले पुनर्निर्माण गरिरहेको हो । १९९० सालको भूकम्पअघि खिचिएको तस्बिरका आधारमा पुनर्निर्माण हुन लागेको हनुमानढोका दरबार संग्रहालय विकास समितिका कार्यकारी निर्देशक सन्दीप खनालले बताए ।
