सकियो कोदो रोपाइँ

क्व्होलासोंथर गाउँपालिका–४ भुजुङकी पूर्णकुमारी गुरुङले कोदो रोपाइँ सकिएर अब धान गोड्ने बेला भएको बताइन् । ‘कोदो रोपेर सकियो । अब धान गोड्ने बेला भयो । त्यसपछि कोदो गोडिन्छ,’ उनले भनिन् । मस्र्याङ्दी गाउँपालिका–४, ताघ्रिङका बेंसबहादुर गुरुङले पनि कोदो रोपेर सकिएको बताए । गाउँघरमा अर्मपर्म गर्दै कोदो रोप्ने गरिएको छ ।

‘एकअर्कालाई सघाउने पर्मको चलन अझै चलेकाले खेती गर्न सजिलो छ,’ उनले भने, ‘मिलेर धान गोड्छौं, अनि कोदो गोड्ने बेला पनि एकअर्कालाई सघाउने हो ।’ किसानका अनुसार ग्रामीण भेगमा मकैबाली भित्र्याउनै लाग्दा मकै लगाएका बारीभित्रै कोदो रोप्ने गरिन्छ । मकै भित्र्याइसकेपछि नल तथा डाँठको व्यवस्थापन गरी कोदो रोप्ने चलन छ ।

सुन्दरबजार नगरपालिका ११, सिन्दुरे तुर्लुङकोटकी कमला दुराले बताइन् । तुलुङकोटमा मकै भाँचेपछि नल उखेली गोरु जोतेर कोदो रोप्ने गरिएको स्थानीय कमला दुराले बताइन् । ‘हामीले मकै भाँचेर गोरु जोती कोदो रोपाइँ गरिसक्यौं । अब बिस्तारै हुर्कन्छ र गोड्ने बेला हुन्छ,’ उनले भनिन् । उनका अनुसार कोदोलाई पिठो बनाएर ढिँडो, रोटी बनाएर खान सकिन्छ । यस्तै ग्रामीण भेगमा मदिरा बनाउन पनि कोदो प्रयोग हुन्छ । उनका अनुसार गाउँले अधिकांशले कोदो रोप्छन् । पहिले मकै रोप्ने खेतमा पछि कोदो रोप्ने गरिएको उनले बताइन् ।

कृषि ज्ञान केन्द्रका वरिष्ठ कृषि विकास अधिकृत कृष्णभद्र अधिकारीका अनुसार जिल्लाका पहाडी तथा ग्रामीण भेगमा बढी मात्रामा कोदो रोपाइँ हुन्छ । सिँचाइ हुने ठाउँमा धान र नहुने जग्गामा कोदो रोप्ने गरिन्छ । ‘हाम्रोमा कोदो २ तरिकाले रोपिन्छ । एउटा मकै उत्पादन हुने बेला मकैबारीभित्रै रोपिन्छ भने मकै भित्र्याइसकेपछि खनजोत गरेर कोदो रोप्ने गरिन्छ,’ उनले भने ।

माथिल्लो ग्रामीण भेगमा मकैबारी भित्रै कोदो रोप्ने र तल्लो ग्रामीण क्षेत्रमा मकैबाली भित्र्याएर नल उखेलेपछि कोदो रोप्ने गरेको कृषिका नायव प्राविधिक सहायक सुमन पण्डितले बताए । कृषिका अनुसार क्व्होलासोंथर, मस्र्याङ्दी, दूधपोखरी र दोर्दी गाउँपालिकाका धेरै गाउँमा कोदो रोपाइँ गरिएको छ । नगरपालिका क्षेत्रको ग्रामीण भेगबाहेक सहरबजारमा भने कोदो रोपाइँ प्राय: गरिएको छैन ।

लमजुङमा ४५ हजार ५० हेक्टर क्षेत्रफलमा खेती गरिएकोमा कोदोमात्रै ७ हजार ९ सय १९ हेक्टर क्षेत्रफलमा रोप्ने गरिएको छ । यसअघिका वर्षमा ६ हजार एकसय ६० मेट्रिकटन कोदो उत्पादन हुने गरेको कार्यालयले जनाएको छ । ‘कोदो उत्पादन बढेको पनि छैन, खासै घटेको पनि छैन । युवाशक्ति बिदेसिएपछि खेत बाँझो रहेकाले उत्पादन भने केही घट्दो छ,’ उनले भने ।