बाजुराका दर्जनौं बस्ती पहिरोको धरापमा 

लालीदेवीको जस्तै बाढीपहिरोबाट बाजुरामा हरेक वर्ष दर्जनौं परिवारको बिचल्ली हुने गरेको छ । नेपाल रेडक्रस सोसाइटी बाजुरा शाखाका अनुसार बाढीपहिरोकै कारण यस वर्ष विभिन्न गाउँमा ४१ परिवारको घर भत्केको छ । जिल्ला प्रशासन कार्यालयको अभिलेखअनुसार गत आर्थिक वर्षमा ६० घर पूर्ण रूपमा भत्किएका थिए ।

बूढीगंगा नगरपालिका–२ बजेडी गाउँका बासिन्दाले बस्ती सार्नुपर्ने माग गर्न थालेको वर्षौं भइसक्यो । तर सुनुवाइ नभएकोमा उनीहरू निराश छन् । १ सय २६ परिवारको बसोबास रहेको यस गाउँका बासिन्दा वर्षात्मा घर छाडेर नजिकको जंगल र बजेडी आधारभूत विद्यालयमा बस्छन् । ‘यसपालि पनि एक महिनासम्म पहिरोको डरले घर छाडेर विद्यालयमा बस्यौं,’ स्थानीय जंग नेपालीले भने । ०३४ सालमा सुरु भएको गुइगाडको पहिरोले पुरै बस्ती जोखिममा परेको उनले बताए । ‘मान्छे नमर्दासम्म कसैले वास्ता गर्दैनन् । हामी मरेपछि हल्लाखल्ला गरेको के काम ?,’ बजेडीका अर्का स्थानीय रंगलाल जैशीले भने, ‘वडा तहदेखि प्रधानमन्त्रीसम्मलाई बस्ती सार्नुपर्ने माग गर्दै आएका छौं ।’

खप्तड छेडेदह गाउँपालिकामा पर्ने गुम्लागाउँ पनि गुइगाडकै पहिरोको चपेटामा छ । ‘हाम्रो गाउँका ४७ परिवार वर्षात्मा सधैं अनिँदो बस्छौं,’ स्थानीय वीरबहादुर रावतले भने, ‘गाउँ छाडेर जाने अरू ठाउँ छैन ।’ बस्ती सार्नुको विकल्प नभएको वडाध्यक्ष खगेन्द्र रावत बताउँछन् । गुइबन गाउँको अवस्था पनि उस्तै छ । ‘जग्गा सबै पहिरोमा बगिसक्यो,’ स्थानीय बिर्ख रावलले भने, ‘बाह्रै महिना पहिरो बग्छ । कुन दिन हाम्रा घर पनि बग्छन् ।’

पहिरोकै कारण साँफे–मार्तडीको बाजुरा सडक खण्डको दर्जनौं ठाउँमा क्षतविक्षत भएको छ । असार पहिलो सातादेखि सदरमुकाम मार्तडीको सडक आवागमन ठप्प छ । बार्जुगाडदेखि जडांगासम्म ठाउँठाउँमा सडकको तलमाथिबाट पहिरो गएर भत्किएको छ । बाढीपहिरोकै कारण बूढीगंगा नदीको बेलिब्रिज र ताप्रिसेराको पक्की पुल पनि बगेको छ । अम्कोटमा गएको सबैभन्दा ठूलो पहिरोका कारण सडक मर्मत कार्य असहज छ ।

_{गदखाटीको पहिरो}

निर्माण सम्पन्न भएको तीन वर्ष नपुग्दै बाजुरा सडक क्षतविक्षत भएको हो । ‘कतिपय ठाउँमा सडकको निसान पनि मेटिएको छ,’ साँफे–मार्तडी सडक डिभिजन कार्यालय अछामका इन्जिनियर दमनकुमार बिष्टले भने । प्रमुख जिल्ला अधिकारी कृष्ण गैरेले सडक खोल्ने प्रयास भइरहेको बताए । ‘जताततै ठूलाठूला पहिरा छन् । कतिपय बस्तीहरू त सार्नै पर्ने अवस्था छ,’ उनले भने ।

६ वर्षअघि विज्ञ टोलीले अध्ययन गरेर साबिकका बिच्छया, रुगीन, गोत्री, साप्पाटा, दहकोट र मानाकोट गाविसका बस्ती पहिरोको जोखिममा रहेकाले सार्नैपर्ने सुझाव दिएको थियो । प्रतिवेदनले बाजुराको ५१ प्रतिशत भूभाग बस्ती बस्न उपयुक्त नभएको र ९० वर्ग किलोमिटर क्षेत्रफल पहिरोबाट प्रभावित देखाएको थियो ।

जोखिममा परेका बस्तीलाई स्थानान्तरण गर्ने योजना पनि आयोगले अघि सारेको थियो । ०७१ देखि सरकारले एकीकृत बस्ती विकासको अवधारणा अघि सार्दै बाजुरालाई प्राथमिकतामा राखेको थियो । सरकारले ०७२/७३ को बजेटमा एकीकृत बस्ती विकासका लागि २५ करोड विनियोजन गरेको थियो । उक्त योजनाले ०७३/७४ को बजेटमा पनि निरन्तरता पाएको थियो, जुन बेला बाजुराका लागि ७१ करोड विनियोजन गरिएको थियो । तर रकम फ्रिज भयो ।

त्यसबेला एकीकृत बस्ती विकास गर्न भू–उपयोग नीतिको पुनरावलोकन, जग्गा खरिद तथा अधिग्रहण र मुआब्जालगायत कानुनी प्रक्रियाबारे तयारीसमेत गरिएको थियो । ‘बाजुराको विकास र सुरक्षाका लागि एकीकृत बस्ती विकास योजना कार्यान्वयनको विकल्प छैन,’ बडिमालिका नगरपालिकाका प्रमुख पदमबहादुर बडुवालले भने ।’