भीटीएम सकिँदै, स्वाब संकलन सुस्त

स्वाब संकलन भएकाको पनि पीसीआर रिपोर्ट आउन ढिलाइ भएको छ । किटजन्य रोग अनुसन्धान तालिम केन्द्र हेटौंडामा पीसीआर परीक्षण गराउनेको चाप छ । आइसोलेसन र क्वारेन्टाइनमा रहेकालाई प्राथमिकतामा राखेर पीसीआर परीक्षण गर्नुपर्नेमा पद र पहुँच भएकाको गरिएको एक स्वास्थ्यकर्मीले बताए ।

वाग्मती प्रदेशको आपूर्ति निर्देशनालयलाई हालसम्म २ हजार ३ सय भीटीएम आएकामा १ हजार ९ सय १८ खपत भइसकेको छ । निर्देशनालयका प्रमुख वसन्त अधिकारीले हेटौंडास्थित तालिम केन्द्रले ४ सय थान भीटीएम माग गरे पनि दिन नसकेको बताए ।

वाग्मती प्रदेशका उपत्यकाबाहेक हेटौंडा, चितवन र काभ्रेमा पीसीआर परीक्षण केन्द्र छन् । प्रदेश सरकारले ५ हजार थान भीटीएम खरिद गर्ने तयारी गरिरहेको जनाएको छ ।

गण्डकीमा किन्ने तयारी

गण्डकी प्रदेशमा हाल रहेको भीटीएमले एक सातालाई मात्रै पुग्छ । हाल १ हजार ५ सय मात्रै भीटीएम बाँकी रहेको प्रदेश स्वास्थ्य आपूर्ति व्यवस्थापन केन्द्रले जनाएको छ ।

प्रदेश जनस्वास्थ्य प्रयोगशालाकी निमित्त निर्देशक सपना सुवेदीले भीटीएम धेरै चाहिएको बताइन् । ‘भारतबाट धेरै मानिस प्रदेशमा प्रवेश गरिरहेकाले परीक्षण बढाउनुपर्ने भएको छ,’ उनले भनिन् । प्रदेशका विभिन्न जिल्लाबाट ५ सय/एक हजारको संख्यामा भीटीएमको माग आएको उनले बताइन् ।

उनका अनुसार पोखरा स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठानमा रहेको प्रदेश ल्याबमा हाल दुईवटा पीसीआर मेसिन छन् । एउटा मेसिन पहिलेदेखि नै अस्पतालमा थियो । अर्को हालै गण्डकी प्रदेश सरकारले ३० लाख ८० हजार रुपैयाँमा खरिद गरेको हो । संघ सरकारले चीनबाट खरिद गरेर पठाएको पीसीआर मेसिन भने काम नलाग्ने भएको छ । हाल दुई मेसिनबाट दिनमा अधिकतम २ सय स्वाबको परीक्षण हुन्छ ।

पीसीआर मेसिन सेटअपको अभावले पूर्ण क्षमतामा चल्न नसकेका हुन् । पूर्ण क्षमतामा चल्दा दोब्बर परीक्षण हुने स्वास्थ्यकर्मीले जनाएका छन् । ‘संकलन गरिएको स्वाब दुई दिनभित्र परीक्षण गरिसक्नुपर्छ,’ सुवेदीले भनिन्, ‘हाम्रोमा अहिले अधिकतम २ सयभन्दा बढी परीक्षण गर्ने क्षमता छैन । धेरै भीटीएम पठाउँदा थेग्न नसक्ने गरी स्वाब संकलन हुन्छ । एकैपल्ट धेरै स्वाब ल्याएर राख्न सक्ने अवस्था छैन ।’

प्रदेश स्वास्थ्य आपूर्ति व्यवस्थापन केन्द्रका प्रमुख खिमबहादुर खड्काले भीटीएम खरिदको प्रक्रियामा रहेको बताए । उनका अनुसार यसअघि संघबाट ३ हजार भीटीएम आएको थियो । प्रदेशले ३ हजार ५ सय खरिद गर्‍यो । हाल प्रदेश ५ र २ मा धेरै संक्रमित भेटिएकाले त्यता बढी पठाउँदा संघले गण्डकीमा कम भीटीएम पठाएको उनले जनाए । ‘भारतबाट अनपेक्षित मानिस आए भने अहिलेको भीटीएमले पुग्दैन,’ उनले भने ।

खड्काले नयाँ पीसीआर मेसिनले पूर्ण क्षमतामा काम गर्न झन्डै एक महिना लाग्ने उनले बताए । उनका अनुसार हाल प्रदेश ल्याबको एकै सेटअपमा दुई पीसीआर मेसिन राख्नुपरेकाले पूर्ण क्षमतामा परीक्षण नभएको हो । छुट्टै सेटअपका लागि सामग्री खरिद गर्न झन्डै २ करोड रुपैयाँ खर्च हुन्छ । ‘त्यसका लागि खरिद प्रक्रियामै एक महिना लाग्छ,’ खड्काले भने ।

सामाजिक विकास मन्त्री नरदेवी पुनले नयाँ पीसीआर मेसिन राख्ने स्थानको खोजी भइरहेको बताइन् । नयाँ मेसिनबाट काम सुरु भएपछि परीक्षणको दायरा बढ्ने उनी बताउँछिन् । भारतबाट धमाधम घर फर्किरहेकाहरूको परीक्षण यथाशीघ्र गर्नुपर्ने भएकाले मेसिन थप गरिएको उनले जनाइन् ।

तीन जिल्लामा छैन

प्रदेश ५ मा भारतबाट स्वदेश फर्केकाको संख्या २३ हजार ६ सय ९६ पुगेको छ । उनीहरू १२ वटै जिल्लाका वडा तहसम्मका ९ सय ७४ क्वारेन्टाइनमा छन् । ती सबैको स्वाब संकलन गरेर परीक्षण गर्ने सरकारको तयारी छ । तर त्यसका लागि भीटीएम पर्याप्त छैन ।

प्रदेशको सामाजिक विकास मन्त्रालय आपूर्ति महाशाखा प्रमुख दिनेश चापागाईंले मंगलबारसम्म ३ हजार ३ सय थान भीटीएम स्टकमा रहेको बताए । जेठ ७ गते तराईमा प्रतिजिल्ला ३ सय र पहाडमा एक सयका दरले वितरण गरिएको थियो । ‘त्यसले पुग्ने अवस्था छैन,’ उनले भने, ‘खरिद प्रक्रिया अघि बढेको छ ।’

प्रदेश सरकारसँग पहाडका जिल्ला जनस्वास्थ्य कार्यालयले तत्कालका लागि कम्तीमा एक हजार थान र तराईका जिल्लाले १५ सयका दरले भीटीएम माग गरिरहेका छन् । तर उपलब्ध हुन नसकेको गुल्मीका जनस्वास्थ्य प्रमुख डा. भवानी शर्माले बताए ।

दाङ, कपिलवस्तु, बाँकेमा भीटीएमको चर्को अभाव छ । पहाडी जिल्लामा अर्घाखाँची, प्यूठान र गुल्मीमा भीटीएम नै छैन । गुल्मीमा तीन र अर्घाखाँचीमा दुई जना संक्रमित देखिएका छन् । गुल्मीमा क्वारेन्टाइनभन्दा बाहिर रहेकामा संक्रमण देखिएकाले तत्काल पाँच सयभन्दा बढी भीटीएम आवश्यक छ । सोमबार गुल्मीका एक गाउँपालिका प्रमुखमै संक्रमण देखिएपछि ४४ जनाको थ्रोट स्वाब संकलन गरिएको छ । बुधबार उनको कन्ट्याक्ट ट्रेसिङ गर्ने तयारी छ । त्यसका लागि थप पाँच सय थान भीटीएम आवश्यक रहेको उनले बताए ।

प्रदेश सरकारले झन्डै एक करोड मूल्यका स्वास्थ्य सामान खरिद गर्ने प्रक्रिया सुरु गरेको छ । मन्त्रालयका अस्पताल विकास तथा चिकित्सा महाशाखा प्रमुख डा. उमाशंकर चौधरीले प्रदेश जनस्वास्थ्य प्रयोगशालाका लागि ५० लाख, प्रदेशका चारवटै कोरोना अस्पताल, आपूर्ति महाशाखा, निर्देशनालयका लागि पाँच/पाँच लाखका दरले रकम उपलब्ध गराएको बताए । ‘भीटीएम पर्याप्त छ भन्न सकिन्न,’ उनले भने, ‘तर हुँदै नभएको पनि होइन ।’

मंगलबारसम्म प्रदेशका कुनै पनि जिल्लामा भीटीएम अभावमा स्वाब संकलन रोकिने अवस्था नरहेको उनले बताए । बढी प्रभावित तराईका कपिलवस्तु र बाँकेमा स्वास्थ्य मन्त्रालयले पनि स्वास्थ्य सामग्री पठाइरहेको छ । दाङ र कपिलवस्तुमै अभाव भएपछि स्थानीय तहले आफैं खरिद गरेर पनि स्वाब संकलन गरिरहेका छन् । दाङमा भीटीएम कम भएकैले स्वाब संकलन धेरै हुन नसकेको जनस्वास्थ्य प्रमुख सुनिता पौडेलले बताइन् ।

कर्णालीमा एक सय बाँकी

कर्णालीमा संक्रमितको संख्या बढ्दै जाँदा भीटीएमको भने अभाव खड्किएको छ । कर्णाली प्रदेश सरकार र कर्णाली स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठानमा मंगलबारसम्म करिब १ सयवटा मात्र भीटीएम स्टक छन् ।

प्रतिष्ठानले आपैंm खरिद गरेका २ हजार थान भीटीएम बाटोमा रहेका र बुधबारसम्म आइपुग्ने रजिस्ट्रार विश्वराज काफ्लेले बताए । प्रतिष्ठानले कर्णालीका हुम्ला, जुम्ला, मुगु, कालीकोट र डोल्पाका तल्लो क्षेत्रमा स्वाब संकलन गरी परीक्षण गरिरहेको उनले बताए ।

प्रदेश सरकार मातहतको स्वास्थ्य सेवा निर्देशनालयमा भीटीएम करिब ४० वटामात्र छ । निर्देशक रीता भण्डारी काठमाडौं गएकी र उनी भीटीएमलगायत स्वास्थ्य सामग्री लिएर आउने निर्देशनालयका अधिकृत श्याम आचार्यले बताए । उनका अनुसार भीटीएम अभाव भए पनि भारतबाट आएकाहरूको आरडीटी किटबाट परीक्षण भइरहेको छ ।

यस प्रदेशमा भारतबाट आउने व्यक्तिको संख्या थेगिनसक्नु छ । जेठ १ गतेयता करिब ८ हजार व्यक्ति प्रवेश गरेको बबईस्थित हेल्थ डेस्कले जनाएको छ । डेस्कका संयोजक अशोक भण्डारीले सुरुमा आएका व्यक्तिको आरडीटी गरिए पनि सोमबारदेखि किट अभावमा काम रोकिएको बताए ।

१५ सय मौज्दात

प्रदेश १ मा १ हजार ५ सय भीटीएम मौज्दात छ । संघीय सरकारले ६ हजार २५ पठाएको र १ सय २५ वटा यतै खरिद गरिएको प्रदेश १ जनस्वास्थ्य प्रयोगशालाका निर्देशक जयवेन्द्र यादवले बताए । ‘हालसम्म प्राप्त भीटीएममध्ये ४ हजार ७ सय वितरण गरिएको छ,’ उनले भने, ‘तर स्वाब परीक्षणको दायरा बढाउन भीटीएम अझै आवश्यक छ ।’

प्रदेशभरी २ प्रतिशत जनसंख्याको स्वाब परीक्षण गर्नुपरे थप ९३ हजार ८ सय भीटीएम आवश्यक रहेको यादवको भनाइ छ । प्रदेश १ का सामाजिक विकास मन्त्रालयका जनस्वास्थ्य महाशाखा प्रमुख सुरेश मेहताले सरकारले स्वाब परीक्षणको दायरा बढाएर दैनिक एक हजार जनाको परीक्षण गर्ने तयारी गरिरहेको बताए ।

उदयपुरमा स्थानीय तहले खरिद गरेपछि तत्कालका लागि भीटीएम अभाव टरेको छ । जिल्लाका ८ स्थानीय तहमध्ये बेलका, चौदण्डीगढी, त्रियुगा र कटारी नगरपालिका तथा रौतामाई, उदयपुरगढी, ताप्ली गाउँपालिकाले १ हजार ५० थानका दरले र लिम्चुवुङ गाउँपालिकाले ५ सय ५० थान भीटीएम किनेका हुन् । जिल्ला स्वास्थ्य कार्यालयमा एक सय भीटीएम रहेको स्वास्थ्य कार्यालय प्रमुख मोहनप्रसाद सुवेदीले बताए । सुवेदीले भने, ‘अब भीटीएमको होइन, परीक्षणका लागि प्रयोगशालाको खाँचो भयो ।’ त्रियुगा नगरपालिका– ३ भुल्केमा बैशाख ५ गते पहिलो पटक कोरोना सक्रमण पुष्टि भएको थियो । त्यसयताका समेत गरेर ३३ जना संक्रमित भएकामा २३ जना उपचारपछि फकिएका छन् । भुल्केसहित अन्य ठाउमा कन्ट्याक्ट ट्रेसिङका आधारमा परीक्षण जारी छ ।

झापामा पनि पालिकाहरूले आफ्नै बजेटबाट भीटीएम खरिद प्रक्रिया बढाएका छन् । जिल्ला कोरोना संक्रमण, रोकथाम, उपचार समन्वय तथा अनुगमन समिति संयोजक सोमनाथ पोर्तेलका अनुसार मंगलबारसम्म जिल्लामा तीन हजार ५ सय थान बढी भीटीएम मौज्दात छ । उक्त अनुगमन समितिले एक हजार र जिससले दुई सय थान भीटीएम खरिद गरेका छन् । गत शुक्रबार संघीय स्वास्थ्य मन्त्रालयले एक हजार थान पठाएको थियो ।

कनकाई, अर्जुनधारा र शिवसताक्षी नगरपालिकाले पाँच/पाँच सय थान र मेचीनगर नगरपालिकाले तीन सय थान भीटीएम खरिद गरेका छन् । जिल्लाका लागि थप दुई हजार २ सय थान भीटीएम सप्लायर्स कम्पनीले काठमाडौं ल्याइसकेको जिल्ला रेडक्रस सोसाइटीका सभापति लोकराज ढकालले जानकारी दिए । जिल्लामा सञ्चालित ‘एकका लागि एक’ अभियानको ७ सय, भद्रपुर नगरपालिका तथा कचनकवल र झापा गाउँपालिकाको ५/५ सय थान गरि २२ सय थान भीटीएम बुधबारसम्म जिल्ला पुर्‍याउने ढकालले बताए ।

‘एकका लागि एक’ अभियानले चार दिनअघि प्रमुख जिल्ला अधिकारीलाई ३ सय ४० थान भीटीएम सहयोग स्वरूप उपलब्ध गराएको थियो । बिर्तामोड, दमक र गौरादह नगरपालिका तथा गौरीगञ्ज र बुद्धशान्ति गाउँपालिकाले पनि ५/५ सय थान भीटीएम खरिद गर्ने प्रक्रिया अघि बढाइसकेको पोर्तेलले जानकारी दिए ।

जिल्लामा पछिल्लो एक सातामा भारतबाट लुकीछिपी एक हजार ४ सय नेपाली झापा प्रवेश गरेका छन् । उनीहरूलाई जिल्लाका विभिन्न क्वारेन्टाइन र होल्डिङ एरियामा राखिएको छ ।

‘मौज्दातले धान्दैन’

सुदूरपश्चिमका ९ जिल्लामा ४ सय ९ थान भिटिएम मौज्दात थियो । सोमवार नै २ हजार १ सय ५० थान आइपुगेको प्रदेश स्वास्थ्य निर्देशक डा. गुणराज अवस्थीले बताए । ‘अहिलको मौज्दात आवश्यकताको ५ प्रतिशत पनि होइन,’ उनले भने, ‘सोमबार प्राप्त किट बाडीचुंडी गरी जिल्लामा पठाएका छौ ।’ पछिल्लो चरणमा भारतबाट आउनेको संख्या ह्वात्तै बढेकाले अहिलको मौज्दात भीटीएमले माग धान्न नसकिने डा. अवस्थीले बताए ।

सुदूरपश्चिममा कैलालीको गौरीफन्टा र कञ्चनपुरको गड्डाचौकी नाकामा भारतबाट घर फर्कनेको लर्को लागेको छ । प्रदेश स्वास्थ्य निर्देशनालयका अनुसार ९ जिल्लाका ६ सय ६० क्वारेन्टाइनमा १९ हजार ९ सय ५८ जना बसेका छन् । मंगलबार भित्रिएका समेत गरेर यो संख्या करिब २३ हजार पुग्ने देखिन्छ ।

-प्रताप विष्ट (हेटौंडा), दीपक परियार (पोखरा), घनश्याम गौतम (रूपन्देही), कलेन्द्र सेजुवाल (सुर्खेत), डिल्लीराम खतिवडा (उदयपुर), अर्जुन राजवंशी (बिर्तामोड), देवनारायण साह (मोरङ) र चित्रांग थापा (धनगढी)