टप्पुमा घटे जलपन्छी

आरक्ष र आसपासका क्षेत्रमा पाइने चराको तथ्यांक लिन २२ जनाको टोली खटिएको थियो । ‘चराको संख्या घट्नु चिन्ताको विषय हो,’ आरक्षका संरक्षण अधिकृत रामदेव चौधरीले भने, ‘पर्यटक टप्पु आउने नै चरा हेर्नका लागि हो । चरा नै नभए के हेर्छन् ।’ उनका अनुसार घाँसे मैदान, सिमसार र वनक्षेत्रमा गरी तीन भागमा गणना गरिएको थियो । आहाराको कमी, बासस्थान विनाश र खेतबारीमा विषादी प्रयोग गरिँदा चराको संख्या घट्दै गएको देखिएको उनले बताए । आरक्ष आसपासका बासिन्दालाई संरक्षित क्षेत्रभित्र माछा मार्न दिने गरिएको छ । धेरैजसो चराका मुख्य आहारा नै माछा हो । भित्र माछा मार्न दिने प्रावधानका कारण चराको आहारा दुर्लभ भएको चौधरीको भनाइ छ ।

‘बाह्रै महिना माछा मार्नमा दिइने इजाजतमा संशोधन जरुरी छ,’ उनले भने, ‘माछा मार्ने निश्चित स्थान र समय दिनुपर्छ ।’ पछिल्लो समय विद्युतीय करेन्टबाट माछा मारिने हुँदा पनि चराको आहारा मासिँदै गएको उनले बताए । सिमसार क्षेत्र संरक्षणका लागि गत वर्ष आरक्षले १० वटा पोखरी खनाएको थियो । यो वर्ष चारवटा थपिएका छन् । ‘पोखरी खनेर मात्र हुँदैन । आरक्ष आसपासका बासिन्दाको आर्थिक स्रोतको दायरा वृद्धि गर्नुपर्छ,’ उनी भन्छन्, ‘त्यति नभएसम्म चरा र वन्यजन्तुको सुरक्षा गर्न गाह्रो छ ।’ बजेट न्यून भएका कारण आरक्षले उपलब्धिमूलक काम गर्न नसकेको उनले बताए ।

सप्तकोसीको बाढीले आरक्ष र आसपासका कतिपय सिमसार क्षेत्र मासिएका थिए । भएका सिमसार क्षेत्र पनि झारले ढाकिएको अवस्था छ । आरक्षले सफाइमा ध्यान नदिँदा चराका लागि बासस्थान घटेको सरोकारवाला बताउँछन् । कोसी पन्छी समाजका सदस्य अजित तिम्सिनाले ठूलो झुन्डमा आउने चरा पछिल्लो समय देख्नै नपाइएको बताए । ‘यो पटकको गणनामा निकै थोरै चरा देखिए,’ उनले भने, ‘ठूला बथान देख्न पाइएन ।’ चराको संख्या घटेपछि दुर्लभ प्रजातिको अवलोकन र अनुसन्धान गर्न आउनेको संख्या पनि घटेको छ ।

गणनामा खटिएकाले बितेका वर्ष जसरी हिउँदे चराका बथान यस पटक नदेखिएको बताए । गणनामा खटिएका सञ्जीव आचार्यले भने, ‘जाडो छल्न आउने चराका प्रजाति निकै घटेछन् ।’ चराको संख्या घटेपछि आरक्षमा घुम्न आउनेको संख्यामा असर पर्ने अवस्था देखिएको उनले बताए । आरक्ष क्षेत्रमा ५ सय २६ प्रजातिका चरा पाइएको रेकर्ड छ । यस पटकको गणनामा करिब ३० प्रतिशत चरा घटेको पाइएको गणनामा खटिएकाहरूले बताएका छन् ।