वाग्मतीमा पानी बगाउन शिवपुरीमा बाँध

शिवपुरी नागार्जुन निकुञ्जको मध्यभाग धाप क्षेत्रमा वर्षा तथा जमिनबाट ८ लाख ५० हजार घनमिटर पानी बाँधमा संकलन गरिनेछ ।

सहरी विकास मन्त्रालयले दुई वर्षभित्र सुक्खायाममा प्रतिसेकेन्ड ४० र शिवरात्रिलगायत विशेष दिन प्रतिसेकेन्ड ४ सय लिटर पानी बगाउने गरी बाँध निर्माण गर्न लागेको हो । बाँधको निर्माण भने आउँदो वैशाखमा सम्पन्न हुनेछ । ‘७५ प्रतिशत काम सम्पन्न भइसकेको छ,’ वाग्मती सिँचाइ युनिटका प्रमुख नारायणप्रसाद सुवेदीले भने, ‘साउन–भदौमा पानी जम्मा हुन्छ, अर्को वैशाखमा वाग्मतीमा बाँधमा जम्मा भएको पानीसमेत बगाउँछौं ।’

यहाँ सिमसार क्षेत्र र पानीका स्रोत धेरै भएकाले बाँध निर्माण हुनेबित्तिकै पानीको बहाव बढ्ने अधिकार सम्पन्न वाग्मती एकीकृत विकासका आयोजना प्रमुख लीला ढकालले बताए ।

ग्वान्जाउ–लामा–रमण ठेकेदार कम्पनीले करिब ५२ करोड रुपैयाँको लागतमा बाँध निर्माण गरिरहेको छ । मुहानमा दुईवटा बाँध निर्माण हुनेछन् । सुक्खायाममा माथिल्लो बाँधबाट प्रतिसेकेन्ड ४० लिटर र नागमती बाँधबाट प्रतिसेकेन्ड ४ सय लिटर पानी बगाइने योजना छ । धाप क्षेत्रमा निर्माणाधीन बाँधले १४ हेक्टर जमिन ओगटेको छ । ५० हेक्टर जमिन ओगटेको नागमतीमा ९० मिटर उचाइको बाँध निर्माण हुनेछ । यसले ८० लाख घनमिटर पानी जम्मा गर्ने क्षमता राख्नेछ ।

उक्त बाँध क्षेत्रमा पर्ने रूखबिरुवा कटान गर्न वन मन्त्रालयमा अन्तिम स्वीकृतका लागि प्रतिवेदन पेस भएको छ । माथिल्लो धापदेखि कटवाल दहसम्म अधिकार सम्पन्न वाग्मती एकीकृत विकास समितिले स्वच्छता कायम राख्न विभिन्न भौतिक पूर्वाधार निर्माणसमेत गर्दै आएको छ । उक्त बाँध स्थलको एन्टुरा र टीएमएस नेपालले सम्भाव्यता र विस्तृत अध्ययन गरेका हुन् ।

आयोजना प्रमुख ढकालले दुइटै बाँध निर्माण भएपछि यो क्षेत्र पर्यटकीय गन्तव्यका रूपमा निकै महत्त्वपूर्ण हुने बताए । यो स्थान नुवाकोट, काठमाडौं र सिन्धुपाल्चोकको सीमामा पर्छ । ‘यति उचाइमा ताल निर्माण हुनु निकै ठूलो कुरा हो,’ ढकालले भने, ‘उत्तरतिर हिमशृंखला देखिन्छन्, नजिकै चिसापानी बजार छ । यो ट्रेकिङ रुट पनि भएकाले निकै आकर्षक गन्तव्य हुन्छ ।’

बूढानीलकण्ठ–चिसापानी–झुले–जरसिंहपौवा–कात्तिके भन्ज्याङ हुँदै नगरकोटसम्मको यो ट्रेकिङ रुट हो । यहाँबाट सुन्दरीजल–मूलखर्क–झुले हुँदै नगरकोट जान र चिसापानी हुँदै बूढानीलकण्ठ भएर आउन सकिन्छ ।

बागद्वारबाट उत्पत्ति भएर कटवाल दहसम्मको नदीको लम्बाइ ४४ किलोमिटर छ । वाग्मतीको पानी शुद्ध र सफा बनाउन त्यसै किसिमले पूर्वाधार विकास भइरहेको ढकाल बताउँछन् । अधिकांश क्षेत्रमा हरित उद्यानलगायत विभिन्न भौतिक संरचना निर्माणको प्रक्रिया तीव्र रूपमा बढेको उनले जानकारी गराए ।

समितिकी सदस्य माला खरेल दुवै बाँध निर्माण भए वाग्मती नदीको शुद्धता आफंै कायम हुनेमा विश्वस्त छिन् । ‘पानी नदीको मुख्य विशेषता हो, त्यसकारण बहाव बढ्नेबित्तिकै नदी सफा हुन्छ,’ बाँध निर्माणस्थल धापमा भेटिएकी खरेलले भनिन्, ‘वाग्मतीको स्वरूप चाँडै फेरिन्छ ।’

भूकम्पीय जोखिमका हिसाबले पनि निर्माणाधीन र प्रस्तावित नागमती बाँध बलियो भएको आयोजनाका सिँचाइ युनिट प्रमुख सुवेदीले बताए । ‘कुलेखानी बाँधजस्तै ढुंगा र चट्टानको बेसमा रक बाँध बनिरहेको छ,’ उनले भने । सुवेदीका अनुसार निर्माण क्रममा निकुञ्जका २८ सय रूख काटिएका छन् । काटिएका रूखको सट्टा ७० हजार नयाँ बिरुवा रोप्ने तयारी छ ।

४० लिटर प्रतिसेकेन्ड पानीको बहाव बढाउन सके वाग्मती सरसफाइ अभियानले समेत सार्थकता पाउने उनको भनाइ छ । वाग्मती सरसफाइ अभियन्ता कञ्चन रावतले दुवै बाँध निर्माण भए नदीमा शुद्ध पानी पाइने र पर्यटकीय हिसाबले धाप निकै आकर्षक बन्ने बताइन् ।

आयोजनाले गोकर्ण ब्यारेजदेखि सिनामंगल क्षेत्रको करिब १४ किमि क्षेत्रमा ‘हरित उद्यान’ बनाउन सुरु गरेको छ । एसियाली विकास बैंक (एडीबी) को सहयोगमा परम्परागत शैलीको हरित उद्यान प्रक्रिया थालिएको हो । नदी र सडकबीचको खाली १० मिटर भागमा हरित उद्यान निर्माण गरिनेछ ।