१०३ वर्षीयाको अनुभव–'जमाना फेरियो, म भने उस्तै’

ललिता विसं १९७३ मा अरेसमा जन्मिएकी हुन् । त्यति बेला देशमा राणा शासन थियो । पञ्चायती व्यवस्थामा प्यूठान गौंडाभित्र पर्थ्यो अरेस, चिन्ने । ०१८ सालमा रोल्पा जिल्ला भएपछि अरेस गाविस बन्यो । बहुदलीय व्यवस्था हुँदै संघीयतामा आइपुग्दा उनको गाउँ सुनील स्मृति गाउँपालिकाको वडा नं ८ भित्र परेको छ । थुप्रै व्यवस्था भोगेकी ललितासँग अनगिन्ती अनुभव छन् ।

मगर समुदायको बाक्लो बसोबास रहेको चिन्ने गाउँमा उनका दौंतरी छैनन् । माइती र घरतिरका सबै दौंतरीको मृत्यु भइसकेको छ । उनीसँग दौंतरीसँगका याद भने बाँकी छन् । उनले भांग्राको कपडा बुनेर लगाउने चलन सम्झिइन् । ‘मेरो बाल्यकालमा खान लाउनै समस्या थियो । तरकारी पाउनै मुस्किल थियो । नुनमा ढिँडो चोपेर खान्थ्यौं,’ उनले भनिन्, ‘अहिले त जमानै फेरियो । पैसा हुनुपर्‍यो जे पनि किनेर लगाउन र खान पाइन्छ । म भने उस्तै पुरानै जमानाकी छु ।’

१७ वर्षको उमेरमा उनको विवाह भयो । तर विवाह सुखद हुन सकेन । त्यसपछि आफ्नै उमेरका चिन्ने गाउँका हुमबहादुर घर्तीसँग २१ वर्षको उमेरमा दोस्रो विवाह गरिन् । घर्ती दम्पतीबाट चार सन्तान जन्मिए ।

तीमध्ये जेठो खमे र साहिँलो छोरा होचुको मृत्यु भएको दुई दशक नाघ्यो । कान्छो छोरा कर्ण गर्भमै रहेका बेला पतिको मृत्यु भयो । अहिले कर्ण ६० वर्षका भए । ‘पति परलोक गएको पनि जुगौं भयो,’ भावुक हुँदै उनले भनिन् । उनले एकल भएको वर्षौंपछि मात्र विधवा भत्ता पाएको सुनाइन् ।

उनी ज्येष्ठ नागरिक भत्ताबापत मासिक ३ हजार रुपैयाँ पाउँछिन् । ‘कान्छो छोरासँग बस्छु । आक्कलझुक्कल भारतमा गएर उसले कमाएर ल्याउँछ । त्यही पैसा र मेरो भत्ताले परिवारको घर खर्च चलेको छ,’ उनले भनिन् ।

उमेरमा कमाउनका लागि सुर्खेतसम्म सडक मजदुरी गर्न गएको सम्झना उनीसँग ताजै छ । दाङको भालुबाङसम्म नुन बोक्न गएको पनि सुनाइन् । अहिले त गाउँमै सडक पुगेको छ । नुन, चामल र कपडा गाउँमै किन्न पाइन्छ । उनी उमेर ढल्किएपछि भने टाढाटाढा जान सकेकी छैनन् ।

केही वर्षअघि पूर्वी रोल्पाको सुलिचौर बजार झरेकी थिइन् । बजारको चहलपहल देखेर अचम्ममा परेको उनले सुनाइन् । फोनमा कुरा गर्ने जमाना आएकामा उनले आश्चर्य मानिन् । ‘म त हाक हालेर (कराएर) खबर पुर्‍याउने जमानामा हुर्किएँ,’ उनले भनिन्, ‘अहिलेको पुस्तालाई धेरै सजिलो भएको छ ।’

चिन्ने मात्र होइन, वरपरका गाउँलेले समेत उनलाई हजुरआमा भनेर बोलाउँछन् । उनलाई हेर्न र भेट्न अन्य गाउँबाट मानिस आइरहन्छन् । ‘आफैं खाना खान, हातमुख धुन, शौचालय जान र आफन्तसँग घन्टौंसम्म बसेर गफिन उहाँलाई कुनै समस्या छैन,’ बुहारी तिलसरीले भनिन्, ‘धेरैजसो समय पुराना कुरा सम्झना गरेरै बस्नुहुन्छ ।’

ललिता कुप्रो शरीर ढल्काउँदै घरछेउकै चौतारोसम्म पुग्छिन् बेलाबेला । घरबाहिर निस्केर हिँडडुल गर्दा कुप्रिएको देखेपछि नाति–पनाति उनकै सिको गर्छन् । त्यति बेला उनलाई बालापनको याद आउँछ । बुहारी तिलसरीले आँगन छेउमा नक्कल गर्दा ललिता बेस्सरी हाँसिन् । उनको शरीर झन्डै २५ वर्षदेखि कुप्रो परेको हो । बुहारी नाताकी रामसरीले ललिता पहिले निकै मिहिनेती र कामकाजी रहेको सुनाइन् । उनले भनिन्, ‘हामी त यो उमेरसम्म के बाँचौंला र !’

घरमै पाकेको सुखोरुखो खाँदै आएकी ललितालाई अहिलेसम्म रोगले थलिएको सम्झना छैन । बाँच्ने लालसा भने उनमा अधिक छ । ‘रोग नलागोस्,’ उनले भनिन्, ‘ढुक्कले अझ धेरै वर्ष बाँच्न सकियोस् ।’