प्यूठानको कम्युनिस्ट राजनीतिको इतिहास खोतल्दा यसको थालनी मोहनविक्रम सिंहले गरेको पाइन्छ । यहाँबाट सुरु भई रोल्पा, रुकुम हुँदै मुलुकभर विस्तार भएको दाबी गरिन्छ । प्यूठानको कम्युनिष्ट राजनीतिबाटै उदाएका सिंह, मोहन वैद्य, वामदेव गौतम, लीलामणि पोखरेल, मणि थापा, सूर्य थापा, नवराज सुवेदी लगायत नेता अहिले राष्ट्रिय राजनीतिमा सक्रिय छन् । तर नेपालको वामपन्थी राजनीति अहिले विभिन्न चिरामा विभाजित छ ।
सशस्त्र द्वन्द्वको उद्गम थलो मानिन्छ होलेरीलाई । गत वर्ष यस थलोमा साहित्यकारहरू द्वन्द्व साहित्य खोतल्दै पुगेका थिए । यसपटक भने लेखक तथा पत्रकारहरूको मेला सुरु भएको छ । स्थानीय उत्पादन, संस्कृति, पर्यटकीय सम्भावना र पूर्वाधार खोतल्न दक्षिण रोल्पास्थित रुन्टीगढी गाउँपालिकाले राष्ट्रिय मिडिया सम्मेलन गरेको हो ।
सरकारले माडीखोला थुनेर विद्युत् उत्पादनका लागि सर्भे थालेको छ । जलाशय बनाएर १५६ मेगावाट विद्युत् उत्पादन गर्ने योजनाका साथ सर्भे थालिएको हो । माडी जलाशययुक्त जलविद्युत् आयोजनामा नेपाल सरकार र चिनियाँ लगानी हुनेछ । आयोजना थाल्न जलविद्युत् उत्पादन लगानी कम्पनी र पावर चाइनाबीच गत साउन ५ मा सहमति भएको थियो । पावर चाइनाले मुलुकका अन्य जलविद्युत् आयोजनामा समेत लगानी र प्राविधिक सहयोग गर्दै आएको छ ।
पश्चिमी रोल्पास्थित त्रिवेणी गाउँपालिकाकी ७० वर्षीया एक वृद्धा नागरिकता लिन जिल्ला प्रशासन कार्यालय पुगिन् । वंशजका आधारमा नागरिकता पाउन स्थानीय तहले सिफारिस गरेका कागजपत्र लिएर उनी कार्यालय पुगेकी थिइन् । तर, उनले नागरिकता पाइनन् ।
दाङदेखि रोल्पा आउँदै गरेको जीप दुर्घटना हुँदा एक यात्रुको ज्यान गएको छ । आइतबार तुलसीपुरदेखि माडीको घोर्नेटी आउँदै गरेको मे १ ज १९१५ नम्बरको जीप त्रिवेणी गाउँपालिका–४ हृवापखोलामा दुर्घटनाग्रस्त भएको थियो ।
कोइलाबास कुनै बेला दाङ, रोल्पा, प्यूठान, रुकुम, सल्यानलगायत जिल्लाको नुन किन्ने एकमात्र बजार थियो । रोल्पाबाट २२ दिनदेखि एक महिनासम्म एकतर्फी हिँडेर हटारु (भारी बोकेर नुन ल्याउने समूह) बनेर नुन किन्न जान्थे । पश्चिमी रोल्पाको घर्तीगाउँको झिनुवाबाट कोइलाबास पुग्न २८ दिन लाग्थ्यो ।
पश्चिमी रोल्पास्थित त्रिवेणी गाउँपालिका–५, खानीखोर्रेका देउराज डाँगी ७३ वर्षका भए । पछिल्ला २२ वर्ष उनको दिनरात छोराको पर्खाइमा बितिरहेको छ । तत्कालीन सशस्त्र द्वन्द्वका बेला गाउँमा त्रास थियो । डरबाट जोगिन उनका छोरा काठमाडौं हिँडेका थिए । जेठा छोरा हस्तराम ०५४ सालदेखि सम्पर्कमा छैनन् ।
१० वर्षे सशस्त्र द्वन्द्वपीडित रोल्पाली अझै अलपत्र छन् । यहाँबाट सुरु भएको तत्कालीन माओवादी द्वन्द्वको सबैभन्दा बढी मार रोल्पाले भोगेको थियो । यहाँका सशस्त्र द्वन्द्वपीडित सत्य निरूपण तथा मेलमिलाप र बेपत्ता पारिएका व्यक्तिको छानबिन आयोगले न्याय दिन नसक्दा र नजिकका स्थानीय तहबाट सहयोग नहुँदा अलपत्र परेका हुन् ।
नेत्रविक्रम चन्द समूहका २१ नेता–कार्यकर्ता अदालतको आदेशपछि पनि थुनामुक्त हुन मानेनन् । जिल्ला अदालतका न्यायाधीश रितेन्द्र थापाले सोमबार जनही १५ हजार रुपैयाँ धरौटीमा छाड्न आदेश दिएका थिए । तर, प्रहरीले फेरि पक्राउ गर्ने डरले उनीहरू कारागार जान तयार भए । अदालतले तोकेको धरौटी नबुझाएपछि उनीहरूलाई प्रहरीले जिल्ला कारागार घोराही चलान गरेको छ ।
पुराना कम्युनिस्ट कार्यकर्ता थबाङ गाउँपालिका–१ का गोरे दाइ भनिने ७० वर्षीय पूर्णबहादुर रोकामगर बिरामी परेर थलिएपछि उपचारका लागि काठमाडौंसम्म पुगे । फर्किएपछि गत उपनिर्वाचनमा थबाङका गतिविधि नियाले । ‘अहिलेको तौरतरिकाले विकास हुँदैन,’ उनले भने । अहिले गाउँपालिकाको केन्द्र रहेको ठूलोगाउँमा उनको घर छ ।
