चोकचोकमा पहिचान

यहाँ घुम्न आउनेहरू हिलेको तोङ्बा र सुकुटी भनेपछि मरिहत्ते गर्छन् । खानेहरूले त रमाइलो गर्ने नै भए, नखानेहरू पनि ठूलो आकारको तोङ्बासहित सेल्फी लिइरहेका भेटिन्छन्, तस्बिर खिचिरहेका हुन्छन् । बजारको चोकमा रहेको तोङ्बाको सालिकले यो स्थानलाई थप आकर्षक बनाएको छ । हिलेको मौलिकपन तथा परम्परा झल्काउने उद्देश्यले स्थानीय युवाले तोङ्बाको आकर्षक भाँडाको सालिक बनाएका हुन् । कलात्मक तारघेराभित्र सजाइएको २२ फुट अग्लो र ४ मिटर गोलाइको

तोङ्बाको सालिकले त्यहाँ पुग्ने जोकोहीलाई लोभ्याउने गरेको वाणिज्य संघका अध्यक्ष उमेश घिमिरे बताउँछन् ।

सालिकबाटै स्वागत

पर्यटनमा अग्रणी धनकुटामा आगन्तुकको स्वागत गर्ने शैली फेरिएको छ । दैनिकजसो बाह्य तथा आन्तरिक पर्यटक भित्रने यहाँ स्वागत लेखिएका ठूला गेट र होर्डिङ बोर्ड कमै छन् । तर चोकैपिच्छे स्थान विशेष पहिचान दिलाउने सालिक बनाएर पर्यटक आकर्षण गर्ने चलन व्यापक बनेको छ । धनकुटा प्रवेश गर्ने दक्षिणी नाका भेडेटारदेखि उत्तरतर्फको सिधुवासम्म विभिन्नखाले सालिक बनाइएका छन् ।

पर्यटकीयस्थल भेडेटार चोकबाट पूर्वतर्फ सय मिटर दूरीमा शंखको ठूलो सालिक छ । यसलाई शंखेश्वर मन्दिर भनिन्छ । धरानबाट उकालिँदै गर्दा डाँडैमा सेतो शंख देख्न सकिन्छ । पर्यटकीय दृष्टिले महत्त्व रहेको शंख महाभारत पहाडको पौराणिक पक्षसँग समेत यसले महत्त्व राख्ने स्थानीयको दाबी छ । कलाकार रोजन राईको परिकल्पनामा २०७० सालमा शंखेश्वर मन्दिर निर्माण भएको हो । ४९ फिट अग्लो शंखको आकारको मन्दिर भारतको गुजरातपछिको अग्लो रहेको स्थानीय विष्णुराज श्रेष्ठको दाबी छ । शंखेश्वर मन्दिरमा दैनिक सयौं पर्यटकले पूजा गर्छन् र तस्बिर खिच्छन् ।

धनकुटाको एभोकाडो, खोकुको सुन्तला

झट्ट नियाल्दा काटेर खान तयार पारिएको फल राखिएको भान हुन्छ धनकुटा ६ स्थित एभोकाडो पार्कमा बनाइएको एभोकाडोकै प्रतिमा । पछिल्लो समय एभोकाडो खेतीमा धनकुटे कृषकको उत्साहप्रद सहभागिता देखेर नगरले पार्क बनाएर त्यसको सालिक राखेको छ । गत मंसिरमा एभोकाडो महोत्सव आयोजना गरेर पार्कमा कलात्मक सालिक राखिएको नगर प्रमुख चिन्तन तामाङले बताए । नगरभित्रका १ हजार ९ सय ६२ परिवारले एभोकाडोलाई मुख्य आम्दानीको स्रोत बनाउँदै आएकाले त्यसैको सम्मानमा सालिक बनाएको उनको भनाइ छ ।

मुलुकभरमै स्वादिष्ट सुन्तला उत्पादन हुने विश्वास गरिएको धनकुटाको खोकुमा सुन्तलाको आकर्षक सालिक बनाइएको छ । यसै वर्ष निर्माण गरिएको सालिक र पार्कले त्यहाँ पुग्ने आन्तरिक तथा बाह्य पर्यटकको ध्यान तान्छ । सहिदभूमि गाउँपालिकाको मुकामका रूपमा रहेको पिप्लेमा रहेको पार्कमा रमाउने र सालिकसँगै तस्बिर लिनेको घुइँचो हुन्छ ।

धनकुटाकै छथरजोरपाटी गाउँपालिकाको हात्तीखर्कमा ठाउँको नामअनुसारकै हात्तीको सालिक स्थापित छ । तीन वर्षअघि बनाइएको सालिक सजीवझैं लाग्छ । कुनै बेला हात्ती बस्ने स्थानका रूपमा रहेकाले उक्त स्थानलाई हात्तीखर्क भनिएको स्थानीय भीम खेवा लिम्बू बताउँछन् ।

गुराँस, लसुन, बिरालो, काउली र यलम्बर

पर्यटकीय क्षेत्रहरू वसन्तपुर, लसुने र मुढेशनिश्चरेको चिनारी पछिल्लो समय फेरिएको छ । यी स्थानमा गुराँसको बोट, लसुनको पोटी, बिरालो, काउली र यलम्बरको स्तम्भ बनाइएका छन् । स्थानीयले बजार क्षेत्रको आआफ्नो विशेषता र पहिचान झल्कने गरी स्तम्भ बनाएका हुन् ।

_{धनकुटाको सिंधुवा बजारमा निर्माण गरिएको काउली स्तम्भ ।}

बेमौसमी तरकारी खेतीले कहलिएको धनकुटाकै सिंधुवा बजारमा भर्खरै काउलीको स्तम्भ निर्माण गरिएको छ । बेमौसमी तरकारी खेतीको पहिचान दिन बजार बीचमै काउलीको बोटको स्तम्भ निर्माण गरिएको सिंधुवा कृषि भण्डारका प्रमुख बजार व्यवस्थापक मेघेन्द्र गुरुङले बताए ।

सिंधुवा बजारको यो चोक अहिले काउली चोकको नामले चर्चित छ । एकै स्थानमा २८ प्रजातिका गुराँस फुल्ने तीनजुरे मिल्के जलजले (टीएमजे) को प्रवेशद्वार वसन्तपुरमा निर्माण गरिएको फुलिरहेको गुराँस स्तम्भले पनि यस क्षेत्रमा पर्यटक लोभ्याइरहेको छ । स्तम्भ निर्माणपछि देश/विदेशका गुराँसप्रेमी वसन्तपुरमा आएर बाह्रै महिना फुलिरहेको गुराँसमा रमाउने

गरेको लालीगुराँस नगरपालिकाका मेयर अर्जुन माबोहाङले बताए ।

१० लाख रुपैयाँको लागतमा स्थानीयले रकम संकलन गरी स्तम्भ निर्माण गरेका हुन् । पहिले बसपार्क रहेको यो क्षेत्र अहिले गुराँस चोकको नामले चर्चित छ । गुराँस भूमि यहींबाट सुरु भएको झझल्को दिन गुराँस स्तम्भ निर्माण गरिएको स्तम्भ निर्माण समितिले जनाएको छ ।

पर्यटक आकर्षित गर्नकै लागि वसन्तपुरवासीले केही माथि रहेको तीनजुरे पहाड फेदीको ढुंगालाई कुँदेर बाघ, कछुवा, गोही, भ्यागुतो, छेपारो, मृग, सर्प, हिमाली याक, चौंरी गाई, हिमाल, जाँतोलगायतका वस्तु निर्माण गरेका छन् । २५ लाख रुपैयाँ बढी खर्च गरेर यी वस्तु निर्माण गर्नुको प्रमुख उद्देश्य पर्यटक आकर्षित गर्नु नै रहेको पर्यटन विकास तथा प्रवद्र्धन समिति तेह्रथुमका अध्यक्ष गोविन्द ढुंगानाले बताए ।

तेह्रथुमकै अर्को पर्यटकीय बजार लसुनेलाई पनि फरक पहिचान दिन स्थानीयले पोटीसहितको लसुनको स्तम्भ बनाएका छन् । लसुने बजार आसपास क्षेत्रमा लसुनको अत्यधिक खेती हुने गरेको र त्यसैको पहिचान दिन लसुन स्तम्भ निर्माण गरिएको स्थानीय धर्मराज खड्काले बताए । आन्तरिक पर्यटन प्रवद्र्धन गर्न लसुन स्तम्भले सहयोग पुर्‍याएको स्तम्भ निर्माण समिति संयोजकसमेत रहेका खड्काले बताए ।

सदरमुकाम म्याङलुङ बजारमा किराँत याक्थुङ चुम्लुङको अगुवाइमा बिरालोको स्तम्भ बनाइएको छ । म्याङलुङ बजार नामकरणसँग बिरालोको सम्बन्ध रहेको भन्दै किराँत समुदायले म्याङलुङ नगरपालिकासमेतको सहयोगमा १० लाख रुपैयाँ लागतमा स्तम्भ निर्माण गरिएको चुम्लुङ अध्यक्ष गणेश सेनेले बताए ।

बिरालो स्तम्भमा पर्यटकले फोटो खिचाएर सामाजिक सञ्जालमा पोस्ट गर्ने गरेका छन् । लिम्बू भाषामा म्याङको अर्थ बिरालो र लुङको अर्थ ढुंगा हुन्छ । म्याङलुङको पहिचान झल्काउने बिरालो भएको बसपार्कमा ढुंगासहितको बिरालो बनाइएको चुम्लुङका जिल्ला सचिव तेजमान कन्दङ्वाले बताए ।

टक्सारको करुवा

भोजपुरे करुवा भनेपछि धेरैको ध्यान तानिन्छ । देश/विदेशसम्म प्रसिद्ध यहाँको बुट्टेदार करुवा आफन्तलाई कोसेली दिने चलन छ । करुवामात्र होइन, भोजपुरको टक्सार बजारमा विभिन्न प्रकारका धातुका सामान बनाइँदै आएको छ । टक्सार बजार स्थापना भएको दुई शताब्दी पूरा भएको अवसरमा २०७२ सालमा टक्सार महोत्सव आयोजना गरिएको थियो । यही बेला यहाँको पहिचान झल्कने गरी बजारको बीच भागमा करुवाको स्तम्भ बनाइएको हो ।

करुवा करिब ३ सय ६० किलो झोरा काँसको प्रयोगबाट बनेको भोजपुर नगरपालिकाका पूर्वनिमित्त कार्यकारी प्रेम शाक्यले बताए । यहाँका कलात्मक टक्सारे करुवा, अम्खोरा, डाडु, खड्कुलो, थाल, कचौरा, गाग्रीलगायत धातुका सामान निकै प्रचलित छन् । कलात्मक टक्सारे करुवा देश/विदेशसम्म आफन्तजन र अतिथिलाई कोसेली, मायाको चिनो र सम्झनास्वरूप दिइने गरिन्छ ।

भोजपुरमै उत्पादित धातुका कलात्मक करुवाको मूल्य बजारमा ११ सय रुपैयाँदेखि ५ हजार रुपैयाँसम्म पर्छ । एउटा बुट्टे कलात्मक करुवा तयार गर्न एकदेखि ३ महिनासम्म लाग्छ । यहाँको करुवा अन्यत्रको भन्दा कलात्मक, आकर्षक र टिकाउ भएकाले ग्राहकको माग धेरै हुने गरेको ७० वर्षीया फूलमाया भुजेलले बताइन् ।

वि.सं. १८७२ मा राजा गीर्वाणयुद्धविक्रम शाहको पालामा टक्सार खानीअड्डा स्थापना भएपछि बजारका रूपमा बस्ती विकास भएको इतिहास छ । तत्कालीन समयमा यहाँ पाटनबाट ल्याइएका कालिगढद्वारा फलाम र तामाको डोली पैसा बनाइन्थ्यो । टक्सार क्षेत्रका ६५ घरपरिवार हाल काठमाडौंको बानेश्वरमा बस्छन् । तर धेरैले घर बेचेका छैनन् । गीर्वाणयुद्धविक्रम शाहकै पालामा टक्सार अड्डा पूर्वी नेपालको मुख्य व्यापारिक नाका थियो ।

_{रमेशचन्द्र अधिकारी (धनकुटा), एलिसा श्रेष्ठ (भोजपुर)}