रेल रहर

ब्रिटिस सरकारले महोत्तरीको बिजलपुरा जंगलबाट सालको काठ ढुवानी गरी भारत लैजाने उद्देश्यले विक्रम संवत् १९९२ मा जनकपुर–जयनगर रेल्वेका लागि बैदेही र खजुरीमा कारखाना स्थापना गरिएको कारखानामा रेल्वे इन्जन थन्किएको छ । जंगल सखाप भएपछि रेल्वेलाई राणाकालीन प्रधानमन्त्री जुद्धशमशेरले यात्रु सेवामा परिणत गरेका थिए ।

रेल्वे इन्जिन मर्मतका लागि स्थापना गरिएको कारखानामा देवीदेवताको नामबाट नामकरण गरिएको रेल्वे इन्जिन कबारमा परिणत भएको छ । डिजल र स्टिम इन्जिनहरू संरक्षणको अभावमा घामपानीले नासिँदैछ । वाष्पयुक्त इन्जिनहरूमा उल्लेख गरिएबमोजिम बेयेर, पिकक एन्ड कम्पनीले वर्ष १९४७ मा म्यान्चेस्टरमा निर्माण गरेको, जर्मनीको बर्लिनमा ओरैनस्टैन एन्ड कोर्पेलमा निर्मित सीतासहितका प्राचीन तथा दुर्लभ इन्जिनहरू संरक्षणको पर्खाइमा छ ।

विक्रम संवत् २०५१ सालमा उपलब्ध गराइएको जेडीएम ५, ५२४, ५३५ र ५३६ नम्बरको इन्जिनसमेत कबारमा परिणत भएको छ । भारत सरकारको सहयोगमा जनकपुर जयनगर रेल्वेलाई ब्रोडगेजमा विस्तार गर्ने कार्य अगाडि बढाए पनि पुराण रेल्वेलाई म्युजियममा राखेर पर्यटक तान्न सक्ने अवाज उठेपछि संरक्षण हुन सकेको छैन ।

नेपालमा निर्माणाधीन रहेको मेची–महाकाली विद्युतीय रेलमार्ग भारतको सीमावर्ती पाँचवटा ठूलो रेल्वे जक्सनसँग जोडिनेछ । नेपालका प्रथम राष्ट्रपति डा. रामवरण यादव भारत भ्रमणमा जाँदा उनका समकक्षी भारतीय राष्ट्रपति प्रणव मुखर्जीबीच नेपालका पाँचवटा रुटमा दक्षिण–उत्तर रेलमार्ग निर्माण गर्ने सहमति भएको थियो । त्यही सहमतिअनुसार भारत सरकारकै लगानीमा जयनगर–जनकपुर–बर्दिबास ६९ किलोमिटर दक्षिण–उत्तर रेलमार्गको निर्माण जारी छ । पूर्वमा बथनाहा–कटहरी रेलमार्गका लागि ट्रयाक, प्लेटफर्म र हल्ट निर्माण भइसकेको छ । न्युजलपाइगुडी–काकडभिट्टा, वीरगन्ज–पथलैया र सुनौली–बुटवल दक्षिण–उत्तर रेलमार्ग निर्माणका भारत पक्षले ढिलाइ गरेको छ ।

भारतको ५ वटा रेल्वेमार्गसँग जोडिने नेपालको मेची–महाकाली रेल्वे सञ्जालका लागि जयनगर–जनकपुर खण्डमा स्लिपर र ट्रयाक ओछ्याउन थालिएको छ । निर्माणाधीन उत्तर–दक्षिण रेल्वे मार्गको ट्रयाक बर्दिबाससम्म ओछ्याएपछि पूर्व–पश्चिम राजमार्ग भारतीय रेल्वे सञ्जालसँग जोडिनेछ ।

भारत सरकारले नै निर्माण गरिरहेको जयनगर–जनकपुर–बर्दिबास ६९ किलोमिटर रेल्वे मार्गको दुई खण्डको काम ८० प्रतिशत सकिएको छ । भारतीय रेल्वेको ठूलो जक्सन जयनगरसँग जोड्न नेपालमा निर्माण भइरहेको ६९ किलोमिटर रेल्वे मार्गअन्तर्गत ५२ किलोमिटरमा स्लिपर र ट्रयाक ओछ्याइँदै छ ।

३४ किलोमिटरको पहिलो खण्ड जयनगरदेखि कुर्थासम्मको रेलमार्गको सिभिल कन्स्ट्रक्सनको काम अक्टुबर (कात्तिक) सम्ममा सक्ने भारतीय निर्माण कम्पनीले जनाएको छ । रेल्वे विभागका इन्जिनियर विनोदकुमार ओझाका अनुसार १८ किलोमिटरको दोस्रो खण्ड कुर्थादेखि भंगहासम्म रेल्वे मार्गको सबै निर्माण सकिए पनि स्लिपर र ट्रयाक ओछ्याउन बाँकी छ ।
करिब ५२ किलोमिटर रेल्वेमार्गमा पुल, कल्भर्ट, स्टेसन भवन, प्लेटफर्म, स्टाफ क्वाटरको निर्माण भइसकेको छ । ६९ किलोमिटरको रेल्वे मार्गमा १ सय १२ वटा पुल र कल्भर्ट निर्माण गर्नुपर्छ । रेल्वे विभागले भंगहादेखि बर्दिबाससम्मको १७ किलोमिटर रेल्वे मार्गका लागि जग्गा अधिग्रहण गरेर भारतीय पक्षलाई हस्तान्तरण गर्न बाँकी छ । सन् २०१० मा भारत सरकारले ५ सय ४८ करोड भारतीय रुपैयाँमा जयनगर–बर्दिबास रेल्वेमार्ग निर्माणका लागि इरकान इन्टरनेसनललाई ठेक्का दिएको छ ।

शब्द : सन्तोष सिंह
तस्बिर : किरण पाण्डे