१ सय २८ मुलुकसँग व्यापार घाटा

आयातभन्दा निर्यात बढी भएका मुलुकहरू २८ मात्रै छन् । तर, त्यस्तो निर्यात रकम भने निकै सानो अंकमा छ । सबैभन्दा बढी आयात र व्यापार घाटा भारत र चीनसँगको हो । भारतबाट मात्रै ८ खर्ब १० अर्ब ९० करोड ४८ लाख ६१ हजार रुपैयाँको आयात भयो । निर्यात ४६ अर्ब ६० करोड ४९ लाख ५६ हजार मात्रै भएपछि भारतसँगको व्यापार घाटा ७ खर्ब ६४ अर्ब ३० करोड ५ हजार रुपैयाँ पुगेको छ ।

चीनबाट गत वर्ष नेपालमा १ खर्ब ५९ अर्ब ९८ करोड ३ लाख १६ हजार रुपैयाँका सामग्री आयात भए । त्यसतर्फ २ अर्ब ४३ करोड ७७ लाख ४४ हजार रुपैयाँका नेपाली सामग्री निर्यात भए । जसले गर्दा चीनसँगको व्यापार घाटा १ खर्ब ५७ अर्ब ५४ करोड २५ लाख ७२ हजार रुपैयाँ पुगेको छ । १ अर्बभन्दा बढी व्यापार घाटा हुने मुलुकहरूको संख्या ३४ छ । स्वदेशी उत्पादन वृद्धि तथा प्रवद्र्धनात्मक कार्यक्रम हुन नसक्नु, उत्पादन भएका सामग्रीहरू निर्यात हुन नसक्नु र आयातित सामग्रीहरूमा परनिर्भरता बढिरहेकाले बर्सेनि व्यापार घाटा चुलिँदै गएको छ । अघिल्लो वर्षको तुलनामा २७ दशमलव ५३ प्रतिशतले व्यापार घाटा वृद्धि भई ११ खर्ब ६२ अर्ब १० करोड ४ लाख ६६ हजार रुपैयाँ पुगेको छ ।

अघिल्लो वर्ष ९ खर्ब ११ अर्ब २६ करोड ६७ लाख ४ हजार रुपैयाँ मात्रै व्यापार घाटा थियो । आयातमा निरन्तर वृद्धि र निर्यातमा निरन्तर ओरालोका कारण घाटा बढ्दै छ । गत वर्ष पनि आयातको तुलनामा निर्यात वृद्धि निकै न्यून रहयो ।नेपालबाट सबैभन्दा बढी निर्यात भएको सामग्री कफी हो । ९ अर्ब २० करोडको कफी निर्यात भएको छ । त्यसपछि क्रमश: ८ अर्ब ४३ करोडको तयारी धागो, ७ अर्ब ३८ करोडको कार्पेट, ६ अर्ब २८ करोडको तयारी कपडा र ५ अर्ब १६ करोडको फलाम तथा स्टिल निर्यात भएको छ । यी प्रमुख पाँच सामग्रीबाहेक अन्यको निर्यात रकम नगन्य छ ।

विभागका अनुसार २६ दशमलव ३१ प्रतिशतले आयात वृद्धि भएको छ भने निर्यात ११ दशमलव १७ प्रतिशतले वृद्धि हो । यो तथ्यांकअनुसार सरकारको निर्यात वृद्धिको प्रयासले सार्थकता पाउन सकेको छैन भने मुलुक आयातमा निर्भर रहेको देखिन्छ । गत वर्ष सबैभन्दा बढी १ खर्ब ९७ अर्ब ५ करोड रुपैयाँको इन्धन आयात भएको छ । दोस्रो बढी आयात हुने सामग्रीमा फलाम तथा स्टिल हो ।

जसमा नेपालले १ खर्ब ८५ अर्ब ८८ करोड रुपैयाँ रकम बिदेसियो । १ खर्ब २४ अर्ब रुपैयाँका मेसिनरी उपकरणका पाटपुर्जाहरू आयात भए । ८६ अर्ब ३० करोड रुपैयाँ बराबरका सवारी साधन आयात भएका छन् । ७८ अर्ब २८ करोड रुपैयाँका टेलिभिजन, साउन्ड रेकर्डर्स तथा अन्य विद्युतीय सामग्रीहरू आयात भएका छन् । गत वर्ष सरकारले ३ खर्ब १० अर्ब २८ करोड २४ लाख रुपैयाँ आयातित सामग्रीहरूबाट राजस्व संकलन गरेको छ । ८१ अर्ब १९ लाख १६ हजार ५२ करोड रुपैयाँ निर्यात भएका सामग्रीहरूबाट राजस्व संकलन भएको विभागले जनाएको छ ।

गत वर्षको व्यापार घाटाअनुसार सरकारले निर्यात प्रर्वद्धन तथा आयात प्रतिस्थापनका लागि गरेको कार्यक्रम बिफल हुँदै गएको देखिन्छ ।सरकारले व्यापार घाटा कम गर्न समयसमयमा थुप्रै नीतिगत प्रयास गरे पनि उपलब्धि भने हासिल हुन सकेको छैन । सरकारले हरेक वर्ष आयात प्रतिस्थापनका कार्यक्रमहरू सार्वजनिक गर्ने गरेको छ । यस वर्षको बजेटमा पनि निर्यात प्रवद्र्धन र आयात प्रतिस्थापनका लागि थुप्रै सुधारका योजनाहरू अघि सारिएको छ ।

यसबाहेक वार्षिक विकास कार्यक्रम, बजेट, नीति तथा कार्यक्रम तथा अन्य सरोकारवाला मन्त्रालयहरूले घाटा कम गर्ने उपाय भन्दै वर्षैपिच्छे नयाँनयाँ कार्यक्रम सार्वजनिक गर्छन् । ती कार्यक्रमको सम्भाव्यता, प्रभावकारिता र अनुगमन भने सधैं फितलो हुने गरेको छ । व्यापार घाटा कम र निर्यात प्रवद्र्धनका लागि सरकारले व्यापार तथा निकासी प्रवद्र्धन केन्द्र स्थापना पनि गरेको छ ।

मुलुकको निर्यात सम्भावना भएका उत्कृष्ट वस्तुहरूको सूची तयार पारी निर्यात र प्रवद्र्धनात्मक कार्यक्रमसमेत भइरहेका छन् । हालसम्म तुलनात्मक लाभका १२ सहित निर्यात सम्भावनाका नेपाली सामग्री २४ वटा हुन् । तर, तथ्यांकअनुसार तुलनात्मक लाभका वस्तुको निर्यातको अवस्थासमेत निराशाजनक छ ।