पछिल्लो चोटि कालापानी मुद्दा सतहमा आएपछि डकुमेन्ट्री फिल्म ‘ग्रेटर नेपाल’ का निर्देशक मनोज पण्डितले एक ठाउँ लेखे– नेपालले पुरानो नक्सा हल्लाउँदैमा कालापानी क्षेत्र फिर्ता पाउन सकिन्न, जबसम्म ती प्रमाण स्विकार्ने बाध्यात्मक स्थिति बनाइँदैन । उनको भनाइ कति हदसम्म ठीक छ भन्ने भविष्यले बताउला, तर उनले वृत्तचित्र निर्माण गर्दा नक्सा नै हल्लाएको पाइन्छ, जसले नेपालको सिमानाबारे विद्यालय तहदेखि जनमानसमा जागरुकता पैदा गरायो ।
सर्भे अफ इन्डियाले हालै ‘पोलिटिकल म्याप अफ इन्डिया’ प्रकाशित गरेको छ । नक्सामा नेपाललाई लिपुलेक–कालापानी–लिम्पियाधुराविहीन तुल्याई ती भागलाई भारतको सीमारेखाभित्र गाभिएको छ । यसबाट नेपालको ३७२ वर्गकिलोमिटर भूभागमा धावा बोलिएको छ । यस नक्साले नेपालमा हल्लीखल्ली मच्चाएको छ । विद्यार्थी संगठन, राजनीतिक पार्टी, विद्वद्वर्ग, सञ्चार माध्यमले आपत्ति जनाएका छन् ।
गत ३० जुनमा अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्प र उत्तर कोरियाली नेता किम जोङ उनबीच दुई कोरियालाई छुट्याउने पानमुनजोमस्थित गैरसैनिक क्षेत्रमा भेट भयो । उत्तर र दक्षिण कोरिया बीचको सीमारेखा दक्षिणतर्फ ट्रम्प र उत्तरतर्फ किम उभिएर हात मिलाए ।
सरकारले सर्वोच्च शिखरको उचाइ मापन गर्न चैत २७ गते सगरमाथा आधार शिविरतर्फ प्राविधिक टोली पठाएको छ । टोली सदस्यहरू एक महिनादेखि त्यस क्षेत्रको वातावरणसँग अनुकूल हुन ‘अक्लामेटाइजेसन’ गर्दै छन् ।
नेपाल र अमेरिकाबीच १९४७ अप्रिल २५ मा कूटनीतिक सम्बन्ध स्थापना भएको थियो । दुई देशबीच आपसी सम्बन्धको ग्राफ नित्य बढिरहेको छ । अमेरिकाले ७२ वर्षयता नेपालसँगको सम्बन्धलाई महत्त्व दिँदै ३ दशमलव २ अर्ब अमेरिकी डलर अनुदान दिइसकेको छ । मिलेनियम च्यालेन्ज कर्पोरेसन (एमसीसी) का निम्ति ५० अर्ब रुपैयाँ सहायता घोषणा गरी कार्यान्वयन भइरहेको छ ।
नेपालको सम्प्रभुता भएको तर भारतले ओगटिरहेको लिम्पियाधुरा–कालापानी–लिपुलेक सीमा मामिलाबारे बेलाबखत चर्चा–परिचर्चा हुने गरेको छ । भारतका प्रधानमन्त्रीको चीन भ्रमणका बेला २०१५ मे १५ मा भारत र चीनबीच लिपुलेकबाट दुवै देशको व्यापार–वाणिज्य गतिविधि बढाउने सम्झौता भएपछि यो मामिला चर्केको थियो ।
नेपालको दक्षिणतर्फ भारतीय उपमहाद्वीपमा रहेका ५ सय ६५ भन्दा बढी राज्य–रजौटाको भूमिमा सत्रौं शताब्दीदेखि आधिपत्य जमाएर बेलायती इष्ट इन्डिया कम्पनी सरकारले शासन गरिरहेको थियो । कम्पनी सरकारको आँखा उत्तरतर्फको बाइसे, चौबिसे तथा सेन राज्यजस्ता सानातिना भुरेटाकुरे हिमाली राज्यप्रति पर्यो ।
सन् १९४७ मा इस्ट इन्डिया कम्पनीले भारत छाड्ने क्रममा उपमहाद्वीपलाई तीन टुक्रा पारियो– हिन्दुस्तान र पाकिस्तान (पूर्वी पाकिस्तान हाल बंगलादेश समेत) । विभाजित यी दुई देशबीच २ हजार ९ सय १२ किलोमिटर लामो र्याडक्लिफ सीमा लाइन खिचियो । यो सीमारेखामा दुवै देश स्थिर हुनसकेको पाइँदैन ।
केही दिनअघि सप्तरीको हनुमान नगर कंकालिनी नगरपालिका र तिलाठी गाउँपालिकाका ३ सय ३५ घर डुबानमा परे । त्यस अघि कपिलवस्तुको भगवानपुर गाउँका ७ सय बिगाहा धानखेत डुब्यो । प्रत्येक वर्षायाममा नेपालको सीमावर्ती क्षेत्रका गाउँबस्ती तथा हराभरा जमिन डुबानमा पर्छ ।
