नेपालभित्र र बाहिरका हिन्दु नेपालीहरूले उल्लासपूर्ण रूपमा दसैं पर्व मनाइरहँदा जैविक विविधता महासन्धिका पक्षराष्ट्रहरूको विश्व सम्मेलनको पन्ध्रौं संस्करण अर्थात् कोप–१५ चुपचाप चलिरहेको थियो ।
नासा भनेर चिनिने अमेरिकी राष्ट्रिय हवाई यातायात तथा अन्तरिक्ष प्रशासनअन्तर्गतको गोडार्ड इन्स्टिच्युट फर स्पेस स्टडिज (जीआईएसएस) ले सन् १८८० यताको पृथ्वीको औसत वार्षिक तापमानको रेखाचित्रलाई आफ्नो वेबसाइटमा राखेको छ । उक्त रेखाचित्रमा सन् ’६० को दशकयता पृथ्वीको तापमानमा निरन्तर वृद्घि भइरहेको, सन् १९८० देखि २००० सम्ममा वृद्घिदरमा तीव्रता आउन थालेको र सन् २००० पछिकाबीस वर्षमा अत्यधिकतीव्रता आएको देखिन्छ । उक्त रेखाचित्रलाई आफ्नो उमेरको झ्यालभित्र कैद गर्दा मेरै जीवनकालमा पृथ्वी लगभग १ डिग्री सेल्सियसले तातेछ ।
१९०६ माघ ४ गते प्रधानमन्त्री जंगबहादुर राणा दलबलसहित काठमाडौं उपत्यकाबाट चिसापानी भन्ज्याङको बाटो हुँदै बेलायत यात्रामा निस्किए । यात्राको सातौं दिन उनी पटना पुगे । र, पटनाबाट गंगा नदीमा चल्ने स्टिमरमा चढेर सुन्दरवनको बाटो हुँदै ११ दिन लगाएर कलकत्ता ।
जुलाई १९५६ मा अमेरिकाको हवाईस्थित माउना लोवा पहाडको ३,४०० मिटरको उचाइमा मौसम मापन केन्द्र स्थापना गरियो । उक्त दुर्गम ठाउँ पृथ्वीकै विशिष्ट भूभागमध्ये पर्छ । प्रशान्त महासागरको लगभग केन्द्रमा पर्ने उक्त स्थान मानवसृजित प्रदूषणको स्रोतबाट टाढा रहेकाले त्यहाँको वायु हमेसा शुद्घ रहन्छ । त्यसैले उक्त ठाउँ पृथ्वीको वायु अध्ययनका लागि उपयुक्त मानियो । उक्त केन्द्र स्थापनापश्चात् वैज्ञानिकहरूले पृथ्वीको वायुमण्डलमा थुप्रिएका कार्बन डाइअक्साइड (कार्बन), मिथेन, नाइट्रस अक्साइड, सल्फर डाइअक्साइडजस्ता ग्यासहरूको मात्रा नापिरहेका छन् ।
२०७८ साउन १४ को कान्तिपुर दैनिकको यसै स्तम्भमा पंक्तिकारले नेपालको अनुसन्धान वातावरणको वर्तमान अवस्थाको चित्रण गरेको थियो । ‘हाम्रो अनुसन्धान वातावरण’ शीर्षक उक्त लेखमा अनुसन्धान वातावरणका चार अवयव वैज्ञानिक संस्कार, मानव संसाधन, आर्थिक स्रोत र ज्ञान उत्पादन, संश्लेषण र प्रसारमा अन्य देश र हाम्रो अवस्थाका तुलनात्मक विवरणहरू थिए ।
१३ जुन २००८ को अंक (पूर्णांक ३२०) मा विश्वकै अग्रणी वैज्ञानिक जर्नल ‘साइन्स’ ले नेपालसम्बन्धी एउटा खबर छाप्यो । जर्नलको ‘न्युज अफ द विक’ स्तम्भमा छापिएको आधा पृष्ठको उक्त समाचारमा तत्कालीन प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ को तस्बिर पनि थियो ।
सन् १८७८ ताका अमेरिकी अन्वेषक, वैज्ञानिक र उद्यमी थोमस एल्वा एडिसन एउटा नयाँ वस्तुको आविष्कार गर्ने क्रममा थिए । संसारमा विद्युत्को आविष्कार भइसके पनि करेन्टलाई प्रकाशमा बदल्ने वस्तु चिम (लाइट बल्व) बनिसकेको थिएन । त्यसैले भरपर्दो चिमको निर्माणमा त्यतिबेला एडिसनलगायतका २२ जना अध्येता विश्वभर अनुसन्धानरत थिए । चिमको विकासपछि आममानिसको दैनिक क्रियाकलापमा आमूल फेरबदल भयो; चिम बन्नुभन्दा पहिले कृत्रिम उज्यालोमा खाना खानु ‘लक्जरी’ थियो ।
१३ फेब्रुअरी २००८ । क्यानबेरास्थित अस्ट्रेलियाली संसद्भवन । प्रधानमन्त्री केभिड रडले क्षमायाचना गर्दै भने, ‘विगतदेखि वर्तमानसम्मका सरकारहरूद्वारा निर्मित नीतिनियम र कानुनहरूका कारण अगाध दुःख, कष्ट र क्षति बेहोरेका तपाईं आदिवासी अस्ट्रेलियनहरूसमक्ष म सरकारका तर्फबाट माफी माग्दछु ।’ उनले थपे, ‘यतिखेर इतिहासमा तपाईंहरूमाथि हामीबाट भएका अत्याचार र दुर्व्यवहार सम्झन्छौं । इतिहासको एउटा कालखण्डको त्यो दागलाई सम्झेर ती गल्तीहरूलाई सच्याउँदै अगाडि बढ्न चाहन्छौं । विगतमा हामीबाट भएका अन्यायहरूको स्वीकारोक्तिसँगैको यो क्षमायाचना अस्ट्रेलियाको भविष्यतर्फको पहिलो पाइला हो । त्यस्तो भविष्य जहाँ अस्ट्रेलियाका आदिवासी र गैरआदिवासीबीच विद्यमान आयु, शैक्षिक स्थिति र आर्थिक अवसरहरूको असमान खाडल पुरिनेछ । त्यस्तो भविष्य जहाँ हामी पारस्परिक सम्मान, साझा संकल्प र समान जिम्मेवारी लिएर बाँच्नेछौं ।’
२०७८ जेठ १५ मा अर्थमन्त्री विष्णु पौडेलले आर्थिक वर्ष २०७८–७९ को बजेट प्रस्तुत गरे । बजेटको बुँदा नं. १९९ — ‘वातावरणीय प्रभाव मूल्यांकनको आधारमा खानीजन्य ढुंगा, गिट्टी, बालुवा निकासी गरी व्यापार घाटा न्यूनीकरण गरिनेछ । निकासी गरिने खानीजन्य निर्माण सामग्रीको परिवहनका लागि उद्योगदेखि निकासी विन्दुसम्म रोपवे निर्माण गर्न र आयातमा लाग्ने भन्सार महसुलमा छुट दिने व्यवस्था मिलाएको छु’ — यतिखेर चर्चाको शिखरमा छ ।
