भास्कर गौतम

स्वतन्त्र समाजमा जीवन जिउनु भनेको के हो ? यो प्रश्नबारे घोत्लिँदा कम्तीमा एउटा कुरा निर्धक्कसँग भन्न सकिन्छ । मुलुकको शासकीय थितिमा हालीमुहाली गरिरहेको नेतातन्त्र र कर्मचारीतन्त्रले कुनै योजना तथा नीति बनाउँदा आफूलाई यो प्रश्न सोध्दैन । यसको ठीक विपरीत समाजलाई कसरी नियन्त्रण गर्नेबारे दाउपेच रच्छ । शासकीय मानसिकतामा नियन्त्रणको दाउपेच बलियो बनाउने राजनीतिक खेल सामान्य बनिसकेको छ । त्यसैले मुलुकको लोकतन्त्र झन्–झन् नियन्त्रित थितितर्फ उन्मुख छ ।

ढ्दो असमानताका कारण थप असुरक्षित र झन् गरिब बन्दै गएका किसानहरूले केही दिनअघि जनकपुरमा प्रदर्शन गरे । बर्दिबासमा सार्वजनिक विमर्श चलाए । उनीहरूको मूल सन्देश प्रस्ट छ- हाल देशमा मडारिएको आर्थिक संकटको विमर्श किसानले भोगिरहेको आर्थिक परिचक्र र सामाजिक असमानताभन्दा पर छ ।

कुरा शीर्षकमा लेखिएको ‘हामी’ को हुन् भन्नेबाट थालौं । ‘हामी’ ती गणतन्त्रवादी हुन् जसको राजनीतिक चेतनाको बीज नै गणतन्त्र थियो, जसले कल्पना गरेको राजनीतिक क्षितिज गणतन्त्रबेगर अपुरो थियो, जसले गणतन्त्र नेपालको सपना देखे ।

दु:ख, आक्रोश, स्तब्धता र अनिश्चित जीवन नेपाली लोकतन्त्रको आधारभूत परिचय बनिसकेको छ । पछिल्लो साता प्रेमप्रसाद आचार्यले आँटेको आत्मदाहले आमवृत्तमा आक्रोश र स्तब्धता जगायो । जनयुद्धमा लागेका कमान्डर तिलकबहादुर कार्कीको कफिनले दुःख र अनिश्चित जीवन थप निश्चित देखायो ।

प्रिय बालेनजी,संयोग भनौं, तपाईंले लगत्तै पढ्नुहुने आशासाथ मकर संक्रान्तिको दिन यो पत्र लेख्दै छु । थारूले माघी, मगरले माध्या सकराती, नेवारले घ्य चाकु सं ल्हू, किरातले येले संवत्; अझ पर पूर्वतिर अखोमियाले माही, दक्षिणतिर बिहारी र झारखण्डीले माघी पर्व, पश्चिमतिर पन्जाबीले संक्रान्त, पश्चिमोत्तर जम्मुतिर उत्तराय(ण) र हिमाचलतिर मघा रा साझ आदि अनेकौं नाममा यो पर्व मनाइन्छ ।

नेपाली राजनीतिमा राष्ट्रिय मेलमिलाप विशिष्ट अवधारणा हो । यस पदावलीको जन्म बीपी कोइरालाबाट खास ऐतिहासिक समयमा भएको थियो । २०३६ सालको ऐतिहासिक जनमतसंग्रह अघि र पछि नेपाली कांग्रेसको राजनीतिलाई नयाँ जीवन दिन बीपीले यस पदावलीको व्यापक प्रयोग गरे ।

हिले सामान्यजनलाई समृद्ध नेपालको सपनाबाट लुप्त बनाइएको छ । त्यसैले नेपाललाई कसरी समृद्ध बनाउने भन्ने चिन्तन र सार्वजनिक विमर्शमा समृद्धिको बहस मेरुदण्डविहीन बनेको छ । स्थानीय, प्रादेशिक एवं संघीय तहका अनेकौं योजना र अभ्यासहरू यसका ज्वलन्त उदाहरण हुन् । सामान्यजन राजनीतिक काल्पनिकीमा नरहेका केवल दुई दृष्टान्त हेरौं । 

अहिले देशमा नयाँ सरकार गठनसँगै काठमाडौं महानगरपालिका, वाग्मती सभ्यता एकीकृत विकास समिति, उपत्यका विकास प्राधिकरण आदि शासकीय संरचनाले अँगालेका नीति र हिंसाको परिचर्चा सर्वत्र छ । भनिन्छ, मतदानका आधारमा बन्ने सरकारले शान्तिपूर्ण लोकतन्त्रलाई बलियो बनाउँछ ।

निर्वाचन सम्पन्न भएसँगै संघीय गणतन्त्रले महत्त्वपूर्ण पानीढलो छिचोलेको छ । निर्वाचनको अभ्यासले संघीय शासकीय संरचना थप सबल हुनेछ । तर अहिलेको यक्षप्रश्न कसको सरकार बन्ला भन्ने मात्र होइन, निर्वाचनसँगै केही सबल बनेको संरचना आम मानिसको हितमा रूपान्तरण गर्न अब के गर्ने भन्ने हो । 

करिब एक वर्षअघि संविधान गतिशील र जीवन्त बनाउन सुकुम्बासीहरू विशिष्ट आवाजसहित काठमाडौंका सडकमा ओर्लिए— ‘नो लालपुर्जा नो भोट ।’ सरकारले सुकुम्बासीहरूलाई लालपुर्जा नदिए भोट नदिने उनीहरूले उद्घोष गरे । सुकुम्बासीको बसोबास बाक्लो रहेका धेरै क्षेत्रका दलीय प्रतिनिधिहरू नराम्ररी झस्किए ।