मेलम्चीको प्रतीक्षा
काठमाडौँमा बसेर, राज्यलाई कर तिरेर, असल नागरिकको कर्तव्य निर्वाह गर्दा पनि धारामा खानेपानी पाउने कुरा मृगतृष्णा बनेको देख्दा काठमाडौँवासीमाथि निराशाको बादल मडारिएको वर्षौं भइसक्यो । नियमित महसुल नबुझाउने हो भने भारी जरिवाना हामीले नै तिर्नुपर्छ । यही जरिवानाबाट बच्न पानी आए नि, नआए नि धाराको लाइन जोडेकै कारण नियमित महसुल तिर्नैपर्यो ।
जरिवानाबाट बच्न एकमुष्ट वार्षिक रकम डिपोजिट गर्दै आइरहेकी थिएँ ।
पुन: त्यो प्रक्रिया दोहोर्याउन पानीको मिटरमा देखिएको अंक टिपेर खानेपानी संस्थान पानीपोखरी पुगेँ । तर मैले त्यहाँ बढी पानी प्रयोग गरेको भन्दै सत्र सय रुपैयाँ बढी तिर्नुपर्ने भनियो । न्यूनतम आठ हजार लिटर पानी मासिक रूपमा प्रयोग गर्ने उपभोक्ताको अधिकार भए पनि कति महिनादेखि धारामा पानी चुहिएको छैन भने कसरी बढी रकम उठयो ? म आश्चर्यचकित भएँ । ‘कसरी यत्रो रकम उठयो मेरो धारामा त पानी नै आउँदैन’ मैले आफू अगाडि उभिएकी कर्मचारीसँग गुनासो गरेँ । ‘खै कसरी उठयो तपाईंले नै ल्याएको मिटर अंक त्यसै भन्छ उनी एकाएक जंगिँदै बोलिन् ।
जनताको करबाट तलब–भत्ता खाने उनले जनतासँगै आक्रोशित बनेर जवाफ दिने उनको शैलीप्रति म निरीह नागरिक नै नरम बन्दै उनलाई सोधेँ, ‘हाम्रो क्षेत्रको मिटर रिडिङ गर्ने कर्मचारी को हुनुहुन्छ ? उहाँलाई बोलाइदिनुस् न ।’ यो कुरामा भने उनी तयार भइन् र पियनलाई बोलाएर मैले भनेको मान्छे झिकाउन लगाइन् । ‘विद्युत्को मिटरजस्तै खानेपानीको मिटर नियमित जाँच्न किन आउँदैनन् मेडम ? हाम्रै घरमा मिटर जाँच्न आउनेसँग हामीले हाम्रा गुनासा व्यक्त गर्न पाउँथ्यौं नि ?’
‘तपाईंहरूले आवाज उठाउनुपर्यो नि नियमित मिटर जाँच भएन भनेर । खोइ कोही कराउन आउनुहुन्न । ‘आजै हो तपार्इंले यसो भनेको सुनेँ ।’ उनका कुरा सनेर मनमनै रिस उठे पनि केही बोल्न सकिनँ । चुपचाप मेरा आँखा बाहिरतिर सोझिए, जनताको घरघरमा पानी पुर्याउने जिम्मा लिएका कर्मचारीहरू घाममा बसेर गफ हाँकिरहेका थिए । कामै नगरी पनि तलब पाइने कर्मचारीतन्त्र देखेर सुस्केरा काढ्नुबाहेक मसँग अर्को केही उपाय थिएन ।
‘बोलाउनु भा हो दिदी † भन्दै मिटर रिडिङ गर्ने कर्मचारी आइपुगे । ‘उहाँले भेट्न खोज्नभा’छ ?’ मतिर औंला सोझाउँदै उनी बोलिन् । ‘हेर्नुस् दाइ म फलानो एरियाकी मान्छे, मेरो घरमा पानी नआएको नौ महिना भइसक्यो । यहाँ त बढी पानी प्रयोग गर्यो भनेर सत्र सय रुपैयाँ बढी उठेको छ । के हो यो यहाँले राम्ररी हेरिदिनुपर्यो ।’ कागज देखाउँदे मैले भनेँ । ‘तपाईंले पानी तान्दा मोटर लगाउनुहुन्छ होला, पानी नै नआए पनि हावाले मिटर घुमाउँछ । त्यसैले मिटर घुम्यो, बढी अंक देखियो ।’ ‘उसो भए मैले हावाले मिटर घुमाएको पैसा पनि तिर्नुपर्यो त ? घरमा सरकारी धारा जडान गरेर पनि महँगो टयाङ्करको पानी किन्नुपर्छ महिनापिच्छे फेरि यत्रो रकम कसरी तिर्ने मैले,’ कडीकडाउ साथ बोलेँ ।
‘भोलि म एघार बजे तपाईंको घर आइपुग्छु । घरको नक्सा दिनुस् ।’ उनी बोले । ‘हुन्छ भोलि एकपल्ट मिटर जाँच गर्नुस् अनि महसुल तिर्ने कुराको निधो गरौंला,’ मैले घरको नक्सा दिंदै भनेँ । भोलिपल्ट दुई तीन पटक फोन गरेर उनलाई सम्झाएपछि मात्र उनी मेरो घरमा आइपुगे र मिटर हेरे । ‘यसमा टिपेको अंक त तपाईंले हेरेजस्तै ठीक छ । यो लाइनमा पानी नै आउँदैन । मलाई थाहा छ म न्यूनतम शूल्क नै बनाइदिन्छु, भोलि कार्यालयमा आउनुस् ।’
पानी आउला कि भन्ने आसमा मोटर लगाउँदा विद्युत्को बिल बढेर नागरिकलाई पर्ने एउटा आर्थिक भार त छँदै छ, हिजो एकै पटक गएर बन्ने काम फेरि भोलिपल्ट पनि जानुपर्दाको समय सम्झेर सारै विरक्त लाग्यो । ‘हैन दाइ पानी नै नआउने भएपछि खानेपानी संस्थानले किन नयाँ धारा जडान गर्ने अनुमति दिन्छ त ?’ मैले असन्तुष्टि पोखेँ । ‘त्यो त महानगरपालिकाले घर बनाउन अनुमति दिएपछि हामीले पानीको लाइन त दिनैपर्छ नि । महानगरपालिकाले घर बनाउने अनुमति नदेओस् न हामी पनि दिँदैनौं,’ उनले बाउँटिदै उत्तर दिए ।
सडक चौडा गर्ने नाममा कति वर्षसम्म सडक धुलाम्मे भए । जनताको जीवनस्तर कष्टकर बन्यो । बल्ल–बल्ल सडक पिच बन्यो फेरि मेलम्चीको पानी ल्याउने भनेर अर्बौ खर्च गरेर बनाइएको सडक खनियो र पाइप बिछयाइयो । चौबीस वर्ष अघिदेखि मेलम्चीको पानी काठमाडौँ आउँदै छ भन्ने कुरामा कोही बेखबर थिए र ? सडक भत्काइएको बेलामा नै पाइप बिछयाउन सकिँदैन्थ्यो ? आमनेपालीको ओठमा यो प्रश्न झुन्डिएको छ अचेल ।
काठमाडौँका मुख्य सडक धूवाँ र धूलोले कुइरीमन्डल छन् आजभोलि । नेताहरू गाडीको सिसा लगाएर चिल्लो गाडीमा दौडिन्छन् तर जनताको स्वास्थ्य र कष्टकर दैनिकीप्रति बेखबरजस्तै लाग्छन् उनीहरू । जनतालाई सामान्य सुविधासमेत दिन पछि पर्ने यस्ता नेताबाट हामीले कस्तो आशा राख्ने ? अस्तिजस्तो मात्र लाग्छ स्वर्गीय प्रधानमन्त्री कृष्णप्रसाद भट्टराईले अबको पाँच वर्षभित्र मेलम्चीको पानी काठमाडौँ ल्याएर यहाँका धुलाम्मे सडक सफा पार्छु भनेको तर आज चौबीस वर्षमा १६ वटा प्रधानमन्त्री फेरिइसके । भ्रष्टाचार, निजी स्वार्थ, ढिलासुस्ती र लाचारी व्यवस्थापनले मेलम्ची आयोजनाको लागत रकम २३ अर्ब नाघिसकेको छ र पनि पूर्णता पाउन सकेको छैन । २०७३ वैशाख १ गते जनतालाई मेलम्चीको पानी वितरण गरी नयाँ वर्षको उपहार प्रदान गर्ने भनिए पनि २०७४ साल लाग्ने बेला भइसक्दा पनि पाइप बिछयाउने कामले पूर्णता पाउन सकेको छैन ।
धेरै रकम खर्च गरेर दैनिक सत्र करोड लिटर भित्रिन लागेको मेलम्चीको पानी विगतमा विद्युत् चोरीजस्तै ठूलाबडाहरूको आँगनमा मात्रै रेलोखेलो नबनोस् । कुनै पनि कुरा निर्माण गर्नुभन्दा पनि त्यसलाई जोगाउन ठूलो कुरा हो । तसर्थ दैनिक पाँच करोड लिटर चुहावट हुने पानीको पनि यथाशक्य नियन्त्रण गर्ने प्रयास होस् । बिजुली भईकन पनि वर्षौंवर्ष अँध्यारोमा बस्न बाध्य जनतालाई खानेपानी दिलाउन अर्को कुलमानको खोजी गर्न नपरोस् । चक्रपथभित्र मात्र वितरण गरिने मेलम्चीको पानी चक्रपथबाहिर बसोबास गर्ने नागरिकका लागि पनि समानुपातिक रूपमा वितरण गर्ने प्रावधान मिलाइयोस् ।
