उपेन्द्रराज पाण्डेय

के भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदी तानाशाह बन्दै छन् ? २०२४ मा चुनाव जिते उनले २०२९ मा चुनाव नै गराउँदैनन् त ? के भारतीय जनता पार्टी (भाजपा) ‘एक राष्ट्र, एक पार्टी’ को पथमा अघि बढ्दै हो ? ‘युट्युब–स्टार’ का रूपमा परिचित ध्रुव राठीको पछिल्लो भिडियोले मोदी तानाशाह बन्ने बाटोमा अग्रसर भइरहेको संकेत गर्छ ? 

किताबको बाहिरी आवरणलाई विभिन्न नाम दिइएको छ– गाता, कभर, ज्याकेट, जिल्द ! तपाईं पनि पुस्तकको गाता हेरेर मक्ख पर्नुहुन्छ ? तपाईंलाई पनि गातै हेरेर पुस्तक किनूँ–किनूँ लाग्छ ? कि पुरानो उक्ति ‘डन्ट जज अ बुक बाई इट्स कभर’ सम्झनुहुन्छ ? कभरभन्दा पुस्तककै विषयवस्तु गहकिलो हुनुपर्छ भन्नेमा दुई मत छैन, तर विषयवस्तु नै चित्रित गर्ने कभर हुनुपर्छ भन्नेमा पनि मतैक्य छ । 

इजरायलको भीमतहिममा रहेका बर्दियाका लुइस रिजाल शनिबार बिहान ५ः३० बजेको विस्फोटले एक्कासि ब्युँझिए । प्यालेस्टिनी विद्रोही समूह हमासले प्रहार गरेको रकेटलाई इजरायली सेनाले निस्तेज पारेको ठानेर उनी भिडियो खिच्न कोठाबाट निस्किए, जतिबेला आकाशमा धेरै रकेट आइरहेका थिए ।

यस वर्षको नोबेल शान्ति पुरस्कार इरानी मानवअधिकारकर्मी नरगिस मोहम्मदीलाई दिइने भएको छ । इरानमा महिलामाथि हुने गरेको शोषणविरुद्ध लडेको र मानवअधिकार प्रवर्द्धनमा लागेको भन्दै रोयल स्विडिस एकेडेमीले शुक्रबार सन् २०२३ को विजेता घोषणा गरेको हो ।

सिक्किमका लेखक प्रज्वल पराजुली अंग्रेजी साहित्यमा परिचित नाम हो । ‘द गुर्खाज् डटर’ (कथासंग्रह) र ‘ल्यान्ड ह्वेर आई फ्ली’ (उपन्यास) बाटै उनले विश्व साहित्यिक मञ्चमा आफूलाई स्थापित गरे । उनका किताब बेलायतका ‘डिलन थोमस प्राइज’, ‘मोगफोर्ड प्राइज’ एवं फ्रान्सको ‘इमिल गिमेट प्राइज’ को अन्तिम सूची, फ्रान्सकै ‘डेब्यु नोभल प्राइज’ र अमेरिकाको ‘द स्टोरी प्राइज’ को मनोनयनमा परिसकेका छन् । उनी आफैं पनि सन् २०१८ र २०२३ मा ‘डिलन थोमस प्राइज’ को निर्णायकसमेत रहिसकेका छन् ।

बंगलादेशकी चर्चित लेखिका तसलिमा नसरिनका प्रायः सबै कृतिका नेपाली अनुवाद बजारमा छ्यापछ्याप्ती पाइन्छन् । ती पुस्तकका अनुवादक, सम्पादक र प्रकाशक पनि धेरैजसो नाम चलेकै व्यक्ति छन् । तसलिमा भन्छिन्, ‘नेपालीमा अनुवाद गरिएका मेरा कृति सबै नक्कली हुन्, त्यसो गर्न पाइँदैन ।’ यस्तो अनुवादको गुणस्तर पनि उदेकलाग्दो छ ।

कोही त छ जसलाई म आफ्नो भन्न सक्छुहृदयका सबै कुरा खुलेर भन्न सक्छुमेरो दुःखमा रोइदिनेमेरो खुसीमा हाँसिदिने सबैभन्दा माथि छ मेरो एउटा साथी छ गायक सुगम पोखरेलको माथिको गीतले भनेझैं मान्छेलाई सुखदुःखमा साथ चाहिन्छ । हामी दुःखमा समानुभूति प्रकट गर्न र खुसीमा उत्सव मनाउन साथी खोज्छौं । चाहन्छौं, हाम्रो आवाज कसैले सुनिदेओस् ! तर, के हामीले त्यस्तो साथी पाइरहेका छौं त, जोसँग सुखदुःख साट्न सकौं ? के कसैले हाम्रो आवाज सुनिरहेको छ ? विज्ञान–प्रविधिले फड्को मारिरहँदा कतै हामी त्यसैको भीडमा हराइरहेका त छैनौं ? मानव जीवनलाई आविष्कारहरूले सहज त बनाएको छ, तर किन मानिसहरू विक्षिप्त छन् ?

'च्याट जीपीटी-४ ले विस्थापित गर्न सक्ने २० प्रकारका काम यी हुन् ।' 'के च्याट जीपीटी-४ ले तपाईंको जागिर खोस्न सक्छ ?' 'रोजगारदातादेखि प्रशिक्षकसम्म : एआईले जागिर खोस्दैछ ।' पछिल्लो समय यी प्रश्न समाचारका हेडलाइन मात्र बनेका छैनन्, आर्टिफिसियल इन्टेलिजेन्स(कृत्रिम बौद्धिकता) ले मान्छेको कामै खोस्दिन्छ कि भन्ने तरंग ल्याइदिएको छ । के मान्छेले गर्ने सबै काम अब मेसिनले गर्नेछ ? के च्याट जीपीटी-४मान्छेको जागिर खोस्छ कि सहयोगी सावित हुन्छ ? 

कहाँ गयी वो तेरी अहिंसाकहाँ गया वो प्यार गान्धी तेरे देश में ये कैसा अत्याचारबापू तेरे देश में ये कैसा अत्याचार ।।

राजकुमारको विद्रोह कस्तो हुन्छ ? सत्ता हत्याउने ? अर्को राज्यमाथि आक्रमण गर्ने ? राजघरानाबाहिर विवाह गर्ने ? इतिहासमा पढ्दै आएको यस्तै–यस्तै हो । तर, दरबारमा सत्ताको खेल मात्र हुँदैन, कसैको भावनामाथि पनि खेलिन्छ, आत्मसम्मानमा ठेस पुर्‍याइन्छ । परिवारभित्रैको यस्तै खिचातानी सहन नसकेर बेलायती राजकुमार ह्यारी राजकीय जिम्मेवारीबाट अलग भएका हुन् ।