नेपाल, भारत र चीनबीचको त्रिदेशीय सीमाविन्दु लिम्पियाधुरा–कालापानी–लिपुलेक क्षेत्रको नेपाली भूमिलाई भारतमा समावेश गरी जारी गरिएको नयाँ नक्साप्रति असहमति व्यक्त गर्दै नेपाल सरकारले ‘डिप्लोम्याटिक नोट’ प्रेषित गरेपछि नेपाल–भारत सीमा विवाद नयाँ चरणमा प्रवेश गरेको छ । यद्यपि भारतद्वारा नेपाली भूमि अतिक्रमण गरिएको घटना र सीमा विवाद नयाँ होइन ।
इन्डो–प्यासिफिक रणनीतिमा प्रतिरक्षा सहकार्य गर्ने अमेरिकी प्रस्तावप्रति सार्वजनिक असहमति जनाइरहेकै समयमा नेपालले उत्तरी छिमेकी चीनसँग बहुचर्चित रणनीतिक साझेदारी गरेपछि कूटनीतिक वृत्तमा गम्भीर तरङ्ग सिर्जना भएको छ । चीनका राष्ट्रपतिको २३ वर्षपछि भएको बहुप्रतीक्षित भ्रमणका अवसरमा अप्रत्याशित रूपमा नेपालको इतिहासमा कुनै देशसँग पहिलो पटक रणनीतिक साझेदारी भएपछि नेपाल–चीन कूटनीतिक सम्बन्धका विषयमा मात्रै होइन, नेकपाको सरकारले अख्तियार गरेको रणनीतिक साझेदारीमुखी विदेशनीतिबारे पनि बहस हुनु स्वाभाविक हो ।
नेपाल– भारतबीच विगतमा भएका सबै सन्धि, सम्झौता र सहमतिको पुनरावलोकन गर्ने र एक्काइसौं शताब्दी अनुकूल कूटनीतिक सम्बन्ध स्थापित गर्न दुवै देशका सरकारलाई सुझाव दिने कार्यादेश भएको प्रबुद्ध व्यक्ति समूह (ईपीजी) ले सन् १९५० को शान्ति तथा मैत्री सन्धि लगायत सबै द्विपक्षीय सम्झौताहरू पुनरावलोकन गर्न सहमत भएको समाचार सार्वजनिक भएपछि नयाँ बहस प्रारम्भ भएको छ ।
दक्षिणी छिमेकी भारतसँग सम्बन्ध सामान्यीकरण गरेपछि उत्तरी छिमेकी चीनसंँग घनिष्ट कूटनीतिक, आर्थिक तथा व्यापारिक सम्बन्ध स्थापित गरी नेपालको विकास र समृद्धिमा विशेष सहयोग जुटाउने उच्च अपेक्षासाथ बेइजिङ गएका प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओली आंशिक उपलब्धि हासिल गरी आइतबार स्वदेश फर्केका छन् ।
उदीयमान शक्तिराष्ट्रहरू तथा नेपालका छिमेकीहरू भारत र चीनलाई उच्च प्राथमिकता दिने उद्घोष गरेका प्रधानमन्त्री केपी ओली आगामी असार ५ गते उत्तरी छिमेकी चीन भ्रमणमा जाने भएपछि सरकारको चीन नीति र भ्रमणका कार्यसूचीको बारेमा बहस प्रारम्भ भएको छ । दक्षिणी छिमेकीसँग सम्बन्ध सुधार गर्ने उद्देश्यले पहिलो विदेश भ्रमण गरेका ओलीले भारतसँगको सम्बन्ध सामान्यीकरण गरेपछि अब चीनलाई विशेष प्राथमिकता दिएको देखिन्छ ।
बहुलवादी समाज तथा उदार लोकतन्त्रको जन्मभूमि अमेरिका, युरोपका समृद्ध देशबाटै जनआकांक्षा पूरा गर्न नसकेको भनी आलोचना भएपछि लोकतान्त्रिक प्रणाली प्रतिरक्षात्मक भएको छ । ती देशमा लोकप्रियतावादी, दक्षिणपन्थी, राष्ट्रवादी र अतिवादीहरूले निर्वाचनमा पाएको अस्वाभाविक सफलताले लोकतन्त्रको भविष्यमाथि प्रश्नचिह्न खडा भएको छ ।
राष्ट्रवाद, विकास, समृद्धि र सुशासनजस्ता लोकप्रिय नाराको आधारमा वाम गठबन्धनले निर्वाचनमा प्रचण्ड विजय गरेपछि सत्ताको बागडोर सम्हालेका प्रधानमन्त्री केपी ओलीको सय दिनको हनिमुन (मधुमास) अवधिमा औसत उपलब्धि हासिल भएका छन् ।
दोक्लम द्वन्द्वपछि चिसिएको भारत–चीन सम्बन्ध सुधार्ने उद्देश्यले चिनियाँ राष्ट्रपति सी चिनफिङसंँग उहान अनौपचारिक शिखर वार्ता सम्पन्न भएको एक सातापछि नेपाल आएका भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीको बहुचर्चित भ्रमण विगतका जस्तै औसत भए पनि नयाँ राजनीतिक तथा कूटनीतिक तरङ्ग सिर्जना गरेको छ ।
सन् १९९० मा शीतयुद्धको अन्त्य र सोभियत संघको विघटनपछि महाशक्ति राष्ट्र अमेरिकाको नेतृत्वमा उदाएको एकल ध्रुवीय राजनीतिका अन्तनिर्हित अन्तरविरोध र गतिशील विश्वका चलायमान आयामहरूले अबको विश्व राजनीति बहुध्रुवीय दिशातर्फ उन्मुख भएको बहस जारी छ ।
भारतसँगको कटुतापूर्ण र उतारचढावपूर्ण सम्बन्ध अन्त्य गरी घनिष्ठ सम्बन्ध स्थापना गर्ने उद्देश्यका साथ पहिलो विदेश भ्रमण भारतबाट प्रारम्भ गरेका प्रधानमन्त्री केपी ओली आंशिक उपलब्धि हासिल गरी काठमाडौं फर्केका छन् ।
