गाउँलेको आग्रह र नयाँ व्यक्ति अघि नसर्दा सीता डगौंरा लगातार तेस्रोपटक बडघर चुनिइन् । वेदकोट नगरपालिका–७, मन्दिरपुरकी सीतालाई यसपटक बडघर हुने इच्छा थिएन । तर, माघीको दोस्रो दिन गाउँलेले उनलाई सर्वसम्मत पुनः बडघर बनाए । ‘पहिलेजस्तो सबैले भनेको मान्दैनन्,’ ३८ वर्षीया सीताले भनिन्, ‘विगतको जस्तो मानसम्मान पनि छैन, अहिले बडघर हुन पनि कमै रुचाउँछन् ।’
बिहानदेखि साँझसम्मै खेत जोत्नु, जोत्ने काम नभएको समयमा पनि साहुकै घरमा अनेकथरी काम गर्नु, तिनै साहुले दिएको मानोमुठीबाट परिवारको गुजारा चलाउनु, एक दशक अघिसम्म धनीराम लुहारको दैनिकी यस्तै थियो । सामान्य वर्षा हुँदा पनि चुहिने छाप्रोमा बास हुन्थ्यो । कहिलेकाहीँ पक्की घरमा बस्ने सपना देख्थे । तर, आफैंलाई त्यो असम्भव जस्तो लाग्थ्यो ।
पिठ्युँमा कपडाको भारी । घर घर चहार्दै हिँड्ने । दिनभरि गाउँ डुलेर साँझ डेरामा फर्किने । फर्किंदा कपडाको भारी कहिले घटेको हुन्छ, कहिले जस्ताको त्यस्तै । करिब एक दशकदेखि जुम्ला सिंँजाका रतनसिंह बोहोरा यस्तै काममा छन् । उनी अरुबेला भन्दा पनि हिउँदमा न्याना खालका लुगाकपडा बोकेर बिक्री गर्न गाउँ चहार्दै हिँड्ने गर्छन् । त्यसैबाट घर परिवारको गुजारा चलाउँदै आएका छन् ।
पाँच छोरा र बुहारीसहित १८ जनाको परिवार । कञ्चनपुरको लालझाडी गाउँपालिका–३, नन्दगाउँका रमेश राना दम्पती छोराबुहारी र नातिनातिनासहित सगोलमा बसेका छन् । परिवारको सबै रेखदेख गर्ने जिम्मेवारी रमेशमा छ । छोराहरूले आम्दानी भएको सबै रकम बुवालाई नै सुम्पिन्छन् । घरमा आवश्यक सामान किनमेल गर्ने काम रमेश आफैंले गर्छन् ।
लगातारको हिउँदे वर्षाले कैलाली र कञ्चनपुरको ईटा उद्योगमा क्षति भएको छ । वर्षाले लाखौंको संख्यामा काँचो ईटाहरू नष्ट भएका कारण क्षति भएको हो । वर्षाका कारण ईटा उत्पादन हुन नसकेकोले एकाएक मुल्य पनि आकासिएको छ ।
नेपाल–भारत सीमा स्तम्भको दुवैतर्फ बस्ती । तर, दशगजाको पहिचान छैन । कञ्चनपुरको भीमदत्त नगरपालिका–९, मटेना स्थित ८०९ नम्बर सीमा स्तम्भ आसपास यस्तै अवस्था छ । यहांँ दशगजाकै विषयमा बेला–बेला विवाद पनि भइरहन्छ । दुई वर्षअघि पनि सडकमा हृयुमपाइप राख्ने विषयमा भारतीय सुरक्षाकर्मीले अवरोध गरेका थिए ।
चारैतिर घना जंगल । पुनर्वास क्षेत्रमा एक्लै हिँड्न सकिने अवस्था थिएन । राजा महेन्द्रले सीमा क्षेत्रमा बस्ती बसाउन सुरु गरेको अभियानले यहाँ पनि स्थान पायो । सीमा सुरक्षाका लागि थालिएको उक्त योजनाअन्तर्गत विभिन्न ठाउँबाट ल्याएर बसाइएकाहरू दुई/चार दिन बसेर भाग्थे । तराईमा सर्प र बिच्छीको बिगबिगीसँगै औलोको महामारी । सर्पले डसेमा वा औलो लागेमा उपचार अभावमा मृत्युवरण गर्नुपर्थ्यो । सोहीकारण जमिन र रासन दिएर राखिए पनि उनीहरू लामो समय टिक्दैनथे । ‘यो ठाउँमा घना जंगल थियो,’ पुनर्वास नगरपालिका–७, बुद्धबस्तीका ८५ वर्षीय सार्की तामाङले भने, ‘यहांँ आएका धेरै त जंगल देखेर भागे । औलो त्यस्तै थियो । सर्प र बिच्छी त यति थिए कि, बर्खामा हिँड्नै सकिँदैनथ्यो ।’
‘नेपाल भ्रमण वर्ष २०२०’ सुरु भएसंँगै विभिन्न पर्यटकीय स्थलको प्रचारप्रसार तथा भौतिक पूर्वाधार निर्माणका काम भइरहेका छन् । तर, सुदूरपश्चिमकै प्रमुख पर्यटकीय गन्तव्य शुक्लाफाँटा राष्ट्रिय निकुञ्जको प्रचारमा भने खासै ध्यान पुगेको छैन ।
आफ्नो बारीको उखु काटिसकेकी छिन् । अहिले दैनिक ज्यालादारीमा गाउँका अरु कृषकको उखु काट्न उनी व्यस्त छिन् । बेलौरी नगरपालिका–१०, भुडाकी प्रमिला चौधरी बिहान ७/८ बजेदेखि सांँझ ५ बजेसम्मै उखुबारीमा हुन्छिन् ।
पूर्वप्रधानमन्त्री एवं नेकपाका वरिष्ठ नेता माधवकुमार नेपालले नेपाल र भारतबीच देखिएको कालापानी लगायत क्षेत्रको सीमा विवाद तत्काल टुंग्याउनु पर्ने बताएका छन् । आइतबार प्रेस संगठन नेपालले महेन्द्रनगरमा गरेको पत्रकार सम्मेलनमा नेता नेपालले भारतले कालापानी क्षेत्रलाई आफ्नो नक्सामा समावेश गरको लगायत विषय तथ्य र प्रमाणका आधारमा टुंग्याउनु पर्ने बताए ।
