दीपक सापकोटा

आमा र भामवाडाको सम्झनाले मीन भामलाई एक तमासको स्मृति र तन्द्राले छोप्छ । मीन जन्मिएको मुगु–भामवाडा गाउँ उस्तै छ, केवल त्यहाँ फेरिएका छन् ऋतुहरू, ग्रामीण कथा र मान्छेहरू । धेरै युवा गाउँ छाडेर उडिसके, जसरी उनको गाउँमा उडेर आउँथे र जान्थे चराहरू । उनकी आमा, उनका बा र तिनका दौंतरीहरू कहिल्यै नफर्किने यात्रामा गइसके । 

नेत्रविक्रम चन्द ‘विप्लव’ को आमा–सम्झनाले रफ्तार लिँदै थियो । ती स्मृति प्रवेगशील थिए । अन्तर्वार्ताको अन्त्यतिर उनका आँखा रसाए, आँसुका थोप्ला अनुहार हुँदै भुईंतिर टप्किए । उनको मन आमाले बाँचेका जिन्दगीका लेक–बेसीमा अल्झिएको थियो । 

निकोटिनले पहेंलिएका औंलाका यादहरू गाढा भएर आउँछन् आजकल । ती औंलाहरूजस्तै पहेंला थिए उदासीका कहालीलाग्दा आमाका दिनहरू । बितिगएका ती दिनको कल्पनामा राजेश हमाल देख्छन्, एउटा तस्बिर, दुई औंलाका कापमा च्यापिएको ५५५ चुरोट अनि अकासिँदो एक मुस्लो धूवाँ । 

‘म कहाँबाट आएँ, कति यहाँ बस्छु र अब कता जान्छु ? म कुन उज्यालोमा जान्छु ? या म कुन अन्धकारमा हराउँछु ?,’ बाँच्नुलाई भ्रम मान्ने कथा ‘उत्तरार्द्ध’ का प्रस्तुत पंक्तिले भने जस्तै यसका आख्यानकार परशु प्रधानले पनि जीवनको एउटा ‘भ्रम’ लाई तोडेका छन् । सोमबार उनी ८० वर्षदेखिको जीवनको उज्यालोबाट अन्धकारमा विलीन भएका छन् । एक अन्तर्वार्तामा उनले भनेका थिए– ‘उत्तरार्द्ध’ कथाको पात्र म आफैं हुुँ । ६० वर्षको हुँदा लेखेको हुँ त्यो कथा । आफैं रोएँ त्यो पढेर ।

एक साधारण मान्छे, तर असाधारण कथाजस्तै जीवन ! उनले जीवनलाई कथै सोचे, कथै बाँचे– जीवन बुझ्ने साधन नै कथा बनाए । जिन्दगीका सुख–दुःख, भाव–अभाव सबै कथामै लेखे । 

‘थःछेँ’– नेपालभाषाको यस शब्दको अर्थ रोचक र व्यापक छ । यसको ठ्याक्कै नेपाली अनुवाद हुन्छ– ‘आफ्नो घर’ ! खासमा यो शब्दलाई ‘माइती’ को अर्थमा प्रयोग गरिन्छ । तर, ‘माइती’ ले त्यो अर्थ र बिम्ब बोक्न सक्दैन, जुन ‘थःछेँ’ ले बोक्छ । बिहे गरी श्रीमान्को घर पुगेकी छोरीको माइती नेवार परिवारमा ‘थःछेँ’ हुन्छ अर्थात् ‘आफ्नो घर’ हुन्छ । 

त्यो दिन चिसो आकाशमा तातो सुर्जेको तेज मधुरो भएको थियो । पशुपतिनाथ आर्यघाटछेवैको ‘किरियापुत्री सेवा केन्द्र राजराजेश्वरी’ को ११३ नम्बर घरमा उदास बसिरहेका चन्द्र भण्डारीको मन पनि चिसै थियो । चन्द्र–मुहार साँच्चै नै उदास देखिन्थ्यो । कसरी खुसी हुन सक्छन् उनी, जबकि आमा जलेर बितेकी छन् ? चन्द्र जिन्दगीको अकाट्य सत्य हेर्न बसेका छन– पशुपतिको किरिया घरमा ।

बाहिर शीत बर्सिरहेको हुन्थ्यो । आँगनमा बाक्लो तुसारो जमेको हुन्थ्यो । जलकण मिसिएको चिसो हावा झ्यालका कापभित्र पस्थे । भित्र अन्धकार रातको ठिहीमा आमाको स्वर चिसो स्याँठझैं सुसाइरहन्थ्यो । त्यो काँपिरहेको आमाको आवाजले चन्द्रकान्त राउत (सीके राउत) लाई कल्पनाको सुदूर–लोकमा विचरण गराउँथ्यो ।

दलितको बेग्लै ढंगको जिन्दगी–कथा भन्ने टेलिसिरियल ‘दलन’ मा अनुपले अभिनय गरेका छन्, जुठेको भूमिकामा । कवि श्रवण मुकारुङले लेखेको ‘दलन’ को सिग्नेचर गीत ‘माथिमाथि अरूहरू, तल म छु छाया एक्लै’ सुन्दा अझै नराम्ररी झस्किन्छिन्, अनुपकी आमा पार्वती बराल (८०) । 

काठमाडौं, घट्टेकुलोको घाम नछिर्ने एक घरको कम्पाउन्ड पार गरी मेनुका पौडेल पिच सडकमा आइपुगिन् । हातमा रातो रङको सानो ह्याण्ड–ब्याग बोकेकी, कालो चश्मा र गुलाबी रङको ज्याकेट लगाएकी उनी यो विरानो सडकमा पनि बेफिक्री हिँडिरहेकी थिइन् । भनिन्, ‘काठमान्डुमा त कस्तो जाडो, हगि !’