दीपक सापकोटा

नेपाली राजनीति र साहित्यमा ओजिलो विमर्श गरिरहेका विष्णु सापकोटा त्रिभुवन विश्वविद्यालयमा अंग्रेजी एमएका गोल्ड मेडलिस्ट हुन् । क्याम्ब्रिज विश्वविद्यालयबाट एमफिल गरेका उनी एक अमेरिकी विश्वविद्यालयमा भिजिटिङ फेलो रहेका छन् ।

उनलाई जान्नेहरू भन्छन् आफ्नै विशेष अन्दाज र हाउभाउमा, जादुगरि वाचन–शैलीमा उनी नानीहरूलाई कथा सुनाउँथे । र, कथा–संसारमा पसिसकेका मुग्ध नानीहरू अर्को कथा सुन्न व्यग्र प्रतीक्षामा उनैलाई कुरिबस्थे । साना नानीहरू के सोच्छन् ? तिनलाई कुन विषयमा लगाव हुन्छ ?  ती के–कस्ता काममा खुसी हुन्छन् ? अनि के काममा दुःखी ? सायद सबै जान्दथे– शान्तदास मानन्धर ।

तीसको दशकका अत्यन्त प्रखर कवि मीनबहादुर विष्ट (६९) डेरा सराइ, सेवा सराइ र देश सराइले आफ्ना रचना व्यवस्थित राख्न सकिएन भन्छन् । र, जीवन ‘धेरैअघि हराएको, फेरि भेट्टिएको पुरानो सिक्काजस्तो’ ठान्छन् । विष्टले जीवनलाई जसरी परिभाषित गरे पनि लामो समय कविता–संसारबाट टाढिएपछि अवकाशप्राप्त क्षणमा उनी नयाँ कवितासंग्रह ‘साला पहाडमें क्या है’ मार्फत प्रकाशित भएका छन् ।

नीलो आकाशमा रंगीन चंगा उडाइरहेका नानीहरू इन्द्रलाई भनिरहेका छन्– ‘भयो भयो इन्द्र, अब पानी नपार ।’ गत मंगलबार (भाद्र शुक्ल द्वादशी) बिहानको शुभसाइतमा हनुमानढोका कागेश्वर मन्दिरसँगैको खुला ठाउँमा यःसिं (इन्द्रध्वज) उठाएपछि इन्द्रजात्रा आरम्भ भएको हो । आज बिहीबार इन्द्रजात्रा । काठमाडौंका भित्री चोक–गल्लीमा बजिरहेका धिमेका धून–दाफाभजन, तान्त्रिक देवी कुमारीको रथयात्रा, लाखे, पुलुकिसी, दी प्याखं (देवी नाच) ले काठमाडौं संगीतमय, जात्रामय र उल्लासमय बनेको छ ।

‘मेरा कथाबारे म आफैं क्रूर समालोचना गर्छु, आफैंमाथि क्रूर समालोचक हुँ म,’ नगरकोटको चिसो डाँडामाथि उभिएर गत साउन २६ को साँझ कथाकार राजेन्द्र पराजुलीले आफ्नै कथासंग्रहमाथि समीक्षा गर्दै भनेका थिए । नगरकोटमा आयोजना गरिएको नयाँ कथासंग्रह ‘जन्तरमन्तर’ को विमर्श–यात्रामा उनको टिप्पणी थियो, ‘कस्तो कथा लेख्नुपर्छ ? के विषय लेख्नुपर्छ वा कस्तो घटनामा लेख्नुपर्छ ? त्यो विषयमा म स्पष्ट छु ।’

अंग्रेजी साहित्यका प्राध्यापक अरुण गुप्तो कपिलवस्तुको बहादुरगन्जमा जन्मे । त्यो ठाउँ न गाउँ थियो, न सहर नै बनिसकेको थियो । हिन्दु–मुसलमान, मधेशी–पहाडी बराबरै भएको परिवेशमा उनी हुर्के । त्यस परिवेशलाई उनले नाम दिएका छन्— ‘बहुसांस्कृतिक’ । काठमाडौंका गल्लीहरू निकै हिँडेपछि उनले किताब लेखे ‘गडेस अफ काठमान्डु भ्याली’ ।

बर्खाको एक साँझ म उभिएको थिएँ, बनेपा तीनदोबाटो चोकछेउ । सँगसँगै ज्ञानकाजी मानन्धर ‘माड्साप’ पावरवाला बाक्लो चस्मा ठीकमुन्तिरबाट बनेपा–गाथा गाइरहेका थिए । सडकमा ठोक्किएको बत्तीको प्रकाशमा बिस्तारै घिस्रिरहेका छाताका छायाहरूतिर हेर्दै स्थानीय इतिहास र संस्कृति फर्माइरहेका थिए– मुहारमा गणेशको गह्रुँगो मखुन्डो लगाएर हरिया, राता, पहेंँला रंगीविरंगी पहिरनमा देखिने श्वेतकाली नाचिरहेका मानिसका कथा अनि लोककथाका सेता ख्याकको बयान ।

सकेसम्म अन्तर्वार्ता र सार्वजनिक अभिव्यक्ति दिन नखोज्ने भजनशिरोमणि भक्तराज आचार्य स्वास्थ्यका कारण थलिएका छन् । यतिबेला उनी तनावरहित अवस्थामा आराम गरेर बस्नुपर्ने हो । तर बेलाबेला झस्किन्छन्, आफ्ना सिर्जनाको व्यापारिक दुरुपयोग गरिएकामा ।

सम्भवतः लोकप्रियतम नेपाली कविको नाम हो– भूपी शेरचन (विसं १९९२–२०४६) । काव्यपारखीका आँखामा उनी भव्य र ख्यातनामा कवि हुन् । मित्रमण्डलीका आँखामा उदारमना र रसिक साथी थिए ।

कवि रमेश क्षितिज कहिले आफूलाई सरल ठान्छन्, कहिले जटिल । भन्छन्, ‘पहिलेको समाजमा मानिसका दुःख साना र सरल हुन्थे, अहिलेका दुःख जटिल र बढी गुजुल्टिएका छन् ।’