संघीयता र मुलुकको भविष्य स्थानीय निकायको काम गर्ने शैली र नतिजा निकाल्न सक्ने क्षमतामा अडेको छ । तर गाउँहरूलाई शासनको कस्तो एकाइका रूपमा लिने भन्नेमा धेरैजसोको सोचाइमा एकरूपता छैन । शासकीय एकाइका रूपमा गाउँहरू न्यायपूर्ण र समानताको सोच भएका व्यक्तिहरूको केन्द्र हुन् भन्ने एउटा परम्परागत सोचको धार छ ।
सरकार यो जनादेश अवधिको मध्यविन्दुतिर आइपुग्दा आर्थिक स्थिति भने ऊ भर्खर आउँदाको जस्तै छ । सरकार भर्खर आउँदा यतिखेरसम्म सम्पन्न हुने चरणमा पुग्ने अपेक्षा गरिएका मेलम्ची, उपल्लो तामाकोशी र गौतम बुद्ध क्षेत्रीय विमानस्थल अझै सम्पन्न भएका छैनन् भने, महत्त्वपूर्ण सिँचाइ योजनाहरूको प्रगति पनि सुस्त छ ।
सरकारको समग्र आर्थिक नीति र राष्ट्र बैंकको मौद्रिक नीतिबीच तादात्म्य हुनुपर्छ भन्नेमा दुई मत नहोला । मौद्रिक नीति आउन लागेको संघारमा अर्थतन्त्रको एक महत्त्वपूर्ण पक्ष कृषि र सात दशकदेखिको त्यससँग सम्बन्धित केही बैंकिङ नीति हेलिकप्टर यात्रा गरेर हेरौं । यसबाट यो वर्षको मौद्रिक नीतिमा के अपेक्षा गर्दा हुन्छ भन्ने स्पष्ट पार्न पछि सजिलो पनि हुन्छ ।
इतिहासकार दिनेशराज पन्तले लाहौर जाने पहिलो लटका केही सिपाहीका बारेमा ‘पूर्णिमा’ मा प्रकाश पार्नुभएको छ (वर्ष २, अंक १) । बूढाकाजी अमरसिंह थापाका दुई छोरा अर्जुनजंग थापा र भूपालसिंह थापा पनि नालापानी युद्धका नायक बलभद्र कुँवरसँगै लाहौरमा थिए ।
(क) दशकको बोझ२०६४ सालपछिका एघार वर्षमा चालु खर्च लगभग आठ गुणाले बढ्यो । २०६६/६७, २०६७/६८ मा हामीले आफ्नो कुल राजस्वभन्दा बढी चालु खर्च गरेका थियौं (हेर्नुस् तालिका नं. १) ।
महाभारत कथाको एउटा प्रमुख विशेषता के छ भने युद्ध सकिएपछि यसका प्रमुख पात्रहरूको प्रताप बिस्तारै क्षय हुँदै जान्छ । युद्धमा बाँचेका बाह्र जनामध्ये भगवान् कृष्ण, सात्यकी र कृतवर्मा द्वारका फर्कन्छन् । युद्ध सकिएको पैंतीस वर्षसम्म पनि सात्यकी र कृतवर्मा महाभारत युद्धताका सिर्जित आफूहरूबीचको कटुता बिर्सन सक्दैनन् ।
(क) जंगबहादुरको असफल पहल– प्रधानमन्त्री जंगबहादुरको बेलायत यात्राका बेला पोखराको फेवातालबाट स्टिम पम्प र ट्युब प्रयोग गरेर छेउछाउका जमिनमा सिँचाइ गर्नेसम्बन्धी छलफल पनि भएको थियो । इतिहासकार जान ह्वेल्प्टनको विद्यावारिधि थेसिसमा आधारित पुस्तकअनुसार, त्यो सिँचाइ आयोजनाबाट मात्र वर्षको पाँच–छ लाख रुपैयाँ आम्दानी बढ्ने अनुमान गरिएको थियो ।
सरकार तेस्रो बजेटको संघारमा छ । एउटा मुलुकको लामो इतिहासमा धेरै खालका अनुभव हुन्छन् । यसैले हामीले अहिले भोगेको कोरोनाको त्रासदीको अनुभव कुनै एक पक्षबाट हेर्दा अद्वितीय भए पनी नजिर नभएकै भने हैन । पहिला पनि अप्ठेरा स्थितिहरूमा बजेट बनाइएका थिए । यस पालिको बजेटको मुख्य ध्यान भने तात्कालिक राहतमुखी कामहरू कसरी गर्ने र अब भविष्यमा यस्ता महामारीसँग जुध्न सरकार र जनतालाई कसरी सजिलो पार्ने भन्नेमा केन्द्रित हुनु जरुरी छ ।
(क) तीनवटा महामारीको शिक्षा : सन् १३२० को अन्ततिर, अहिले चीनको उत्तर–पश्चिममा पर्ने गोबी मरुभूमिमा सुरु भएको बुबोनिक प्लेग बिस्तारै मध्यपूर्व र मध्यएसियाका मुलुक हुँदै पन्ध्र वर्षपछि भूमध्यसागरका छेउमा रहेका युरोपेली मुलुकमा पुगेको थियो ।
