नोबेल पुरस्कार पाउने पहिलो बेलायती लेखक रुडयार्ड किपलिङ (सन् १८६५–१९३६) श्वेत वर्णवाद, युरोपेली नश्लवाद एवं औपनिवेशिक उत्कृष्टताका अविचलित प्रवर्तक थिए । उपनिवेशहरूले आफ्नो अन्तर्निहित हीनतालाई स्वीकार गर्दै पश्चिमा साम्राज्यवादको अनिवार्यतालाई अंगीकार गर्न सक्नुपर्छ भन्ने विचारको प्रचार गर्थे ।
अमेरिकी नेतृत्वलाई पछ्याउँदै नेपालले संयुक्त राष्ट्रसंघमा मतदान गर्नुपर्ने अधिनायकवादी व्यवस्थाका शाह राजाहरूको स्थायी निर्देश हुने गर्थ्यो । सन् १९९० पछिका प्रजातान्त्रिक सरकारहरूले पनि सामान्यतया त्यसै नीतिलाई निरन्तरता दिँदै आएका छन् । रुसले युक्रेनमाथि गरेको सैन्य बल प्रयोगसँग त झन् अपेक्षाकृत सानो राज्यको सार्वभौमिकताको विषय पनि जोडिएको थियो ।
मिथिलाञ्चलमा रङ खेल्ने र अबिर दल्ने कर्म वसन्तपञ्चमीदेखि सुरु भइसके पनि फगुवाको औपचारिक उद्घोष माध्यमिकी परिक्रमा कञ्चनवन पुगेपछि मात्र भएको मानिन्छ । परापूर्वकालमा विदेह जनपदको राजधानी रहेको मिथिला महानगरको १५ दिने परिक्रमा गरिरहेका साधु, सन्त र श्रद्धालुले महोत्तरीको कञ्चनवनमा दुलाहा सरकार र किशोरी जीको प्रतिमामा रङ र अबिर चढाएपछि विधिवत् रूपमा फगुवा आरम्भ भएको ठहरिन्छ ।
कहिलेकाहीं शब्दमा अन्तर्निहित विरोधाभासले अचम्भित तुल्याउने रहेछ । संस्कृत शब्दकोशले शक्तिलाई स्त्रीलिंग ठहर्याएको छ, तर त्यसको प्रयोग भने सामान्यतः पुरुषहरूले नै गर्दै आएका छन् । सायद त्यसैले शक्तिका सबैजसो समानार्थी शब्दहरू— दम, क्षमता, बल, तागत, सामर्थ्य वा पराक्रम पुरुषत्वसँग जोडिन पुग्छन् र पुरुषार्थलाई मनुष्य मात्रको जीवनको परम लक्ष्यका रूपमा पनि अर्थ्याइने गरिएको छ । उदाहरण खोज्न टाढा जानु पर्दैन, सामान्य व्यक्तिले आफ्नै दिनचर्या नियाले पुग्छ ।
सन् १९७० को दशकतिर नेपाली कम्युनिस्टहरूको खिल्ली उडाउन दुईथरी टुक्का खुब सुनिन्थ्यो । भनिन्थ्यो, ‘एकथरी कम्युनिस्ट छन्, मास्कोमा जाडो बढ्यो भनेर भैरहवाको उखरमाउलो गर्मीमा ओभरकोट लगाउँछन् । अर्काथरी कम्युनिस्ट छन्, पेकिंगमा पानी पर्यो भने झापाको हुरीबतासमा हत्त न पत्त छाता खोल्छन् ।’ त्यतिबेलासम्म सामान्य बोलचालमा चीनको राजधानीलाई पेकिंग नै भनिन्थ्यो, बेइजिङ नाम प्रचलित भइसकेको थिएन ।
गौरवशाली हिन्दु परम्पराका प्रशस्तिगायकहरूले इतिहासको जेजस्तो पुनर्व्याख्या गरे पनि लोकतान्त्रिक राज्य प्रणाली अर्थराजनीतिको नितान्त आधुनिक अवधारणा हो । लगभग २,६०० वर्षअगाडि देखि दुई शताब्दीसम्म बुद्धकालीन वैशाली गणराज्यमा कायम रहेको लिच्छवि शासन व्यवस्थामा विभिन्न जनजातीय समूहका गणप्रमुखहरूले आफूमध्येबाट छानेका गणपतिले तोकिएको अवधिसम्म राज गर्ने प्रचलन राजतन्त्रको केही परिष्कृत रूप भए पनि त्यसलाई आदिम लोकतन्त्र भनिहाल्न मिल्दैन ।
प्राविधिक रूपमा नेपाल कम्युनिस्ट पार्टीको हैसियत प्रमुख प्रतिपक्षका रूपमा रहेको भए पनि व्यावहारिक तवरले त्यस दलका अध्यक्ष खड्गप्रसाद शर्मा ओली अहिले पनि खस–आर्य नृजातीय वर्चस्वका नियन्ता एवं स्थायी सत्ताका सञ्चालकहरूमध्ये प्रमुख पात्र भएर क्रियाशील छन् । आन्दोलन गर्ने उनको घुर्की भागबन्डाको राजनीतिमा आफ्नो हिस्सेदारी बढाउने दाउ मात्रै हो ।
सन् २०२३ को वर्षशब्द निर्धारण गर्ने प्रतिस्पर्धामा अंग्रेजीको मेरियम–वेबस्टर शब्दकोशले ‘अथेन्टिक’ अभिव्यक्तिलाई रोजेको छ । जीवनको यथार्थ जे हो, त्यही रहनु भन्ने भाव बोक्ने ‘अथन्टिसिटी’ ले खासमा वास्तविकता, प्रामाणिकता एवं सत्यताको सम्मिलित अर्थलाई समेट्छ । उत्तर सत्य (पोस्टट्रुथ) तथा यथार्थपरक नक्कल (डिप फेक) व्याप्त हुँदै गएको समाजमा साँचोपनको महत्त्व साँच्चै नै बढेर गएको छ । क्याम्ब्रिज शब्दकोशको वर्षशब्द भने ‘हलुसिनेट’ हुन गएको छ ।
हालसालै अमेरिकी सरकारले वैदेशिक भ्रमणमा जान चाहने आफ्ना नागरिकका लागि नेपालबारे यात्रा परामर्शण (ट्राभल एड्भाइजरी) जारी गरेको छ । दोस्रो स्तरमा राखिएको त्यस सार्वजनिक जानकारीमा नेपाल भ्रमणमा जान इच्छुक व्यक्तिलाई थप सावधानी अपनाउन सल्लाह दिइएको छ । व्यक्तिगत सुरक्षा एवं बचाउसम्बन्धी बढेका जोखिमहरूबारे सचेत रहन सुझाइएको छ ।
नेपाल–भारत संयुक्त आयोगको सातौं बैठकमा भाग लिन भारतका विदेशमन्त्री एस जयशंकर आगामी जनवरीको पहिलो साता काठमाडौं आउने चर्चा छ । भ्रमण कार्यक्रमको औपचारिक पुष्टि भने भइसकेको छैन । सन् २०१५ पछि निरन्तर ओरालो लाग्दै गएको नेपाल–भारत सम्बन्धलाई २०२० मा नेपालको आधिकारिक नक्सा अद्यावधिक गर्ने क्रममा लिम्पियाधुरा, लिपुलेक र कालापानी समावेश हुने गरी गरिएको संविधान संशोधनले अझ बढी जटिल बनाएको थियो ।