विश्वपरिवेशमा नारी अस्तित्व र पहिचानको सन्दर्भ उठान गर्दै नारीवादी चिन्तनको आरम्भ भएको दुई शताब्दी पुग्दै छ । यसै क्रममा हामीकहाँ पनि महिला उपेक्षाको नभएर महत्त्वको विषय बनेको छ । महिला हक–अधिकारका विषयमा यो महत्तम उपलब्धि हो । अहिले तुलनात्मक रूपमा पाश्चात्य जगत्का महिला पितृसत्ताको बन्धनबाट मुक्त भएर स्वतन्त्र जीवनयापन गरिरहेका देखिन्छन्, तर हामीकहाँ पितृसत्ताको दुष्प्रभाव जति छ त्यति नै नारी स्वयंले आफ्नो अस्तित्व र पहिचानबोध गर्न सकेका छैनन् ।
जुन देशमा आज कम्युनिस्ट पार्टीको ‘बलियो’ सरकार छ, त्यही देशको राजधानीका सडक पेटीमा पुँजीपतिद्वारा ठगिएर उठिबास लागेका किसानहरू न्याय माग्दै आँसु झारिरहेका छन् । योभन्दा ठूलो विडम्बना अरु के होला र ?
पुरुष सांसदबाट संसदभित्रै हामीमाथि यौनहिंसा भएको छ, तर इज्जतको डरले सहन बाध्य छौं ।’ यस्तो बाध्यात्मक अभिव्यक्ति हो गण्डकी प्रदेशसभाका महिला सांसदको । जनप्रतिनिधिका रूपमा नीतिनिर्माणको तहसम्म पुगेका महिलाहरूको त यस्तो अवस्था छ भने, आम महिलाको हालत कस्तो होला ? लैङ्गिक विभेद तथा दण्डहीनता कारण महिला वर्गले खेप्नुपरेका हिंसा एवं उत्पीडनविरुद्ध आवाज उठाउन जनताले चुनेर पठाएका महिला सांसद स्वयम् उत्पीडित हुनुले यो विषयलाई थप जटिल बनाएको छ ।
तपाईं र मेरो देशको स्वास्थ्य उस्तै छ, प्रधानमन्त्रीज्यू ! तपाईं बाह्र वर्षअघि मृगौला प्रत्यारोपण गरेर जीवनयात्रामा हिँडिरहनुभएको छÙ मेरो देश पनि अरूकै अनुदान, सहयोग र ‘रुचि’ अनुसार चलिरहेको छ । आम नेपाली राजनीतिक, आर्थिक, सामाजिक आदि शिरा–धमनीमा प्रवाहित अनेक विकृति–विसङ्गति, भ्रष्टाचार–दुराचार, कमिसनतन्त्र जस्ता विषाक्तताका कारण कष्टमा छौं र यसको शुद्धीकरणका लागि ‘डायलसिस’ खोजिरहेका छौं ।
यमराजको सभाकक्ष, चित्रगुप्तलगायत सबै पार्सद आ–आफ्नो स्थानमा बसेर उत्सुकताका साथ पर्खिरहेका छन् । आज एउटा अनौठो समस्या आएको छ जुन यसअघि कहिल्यै आएको थिएन ।
बहुसांस्कृतिक मुलुकका रूपमा विश्वसामु परिचित हामी हाम्रा सांस्कृतिक पर्वहरूमा रमाउँदै पर्यटकहरू नाचिरहेको तस्बिर देखेर मख्ख पर्छौं । हाम्रो सनातन परम्पराप्रति मोहित हुँदै अरूले प्रशंसा गरेको सुनेर थाक्दैनौँ तर आफू भने त्यसैलाई पुरातन मान्यता र विभेदकारी परम्परा भन्दै खिल्ली उडाउन पछि पर्दैनौँ !
विभागीय प्रमुखको रिक्तताका कारण आफ्नो काम अघि बढ्न नसकेको रिसले झोक्किँदै बाहिरिएका विद्यार्थीसँग विभागको ढोकैमा मेरो जम्काभेट भयो । सामान्य औपचारिकतापछि उनले सोधे, ‘अहिलेसम्म पनि विभागीय प्रमुखको नियुक्ति किन नभएको ?’ मेरो जबाफ थियो, ‘यस्तो कुरा मलाई के थाहा ? म त पढाउने मान्छे, पढाइको बारेमा सोधेको भए भन्थें ।’
भूकम्पले भत्काएका घर बनाउन नसकी अझसम्म टहरामै बस्नुपरे पनि तिमीले नामी सहरमा बनाउन लागेका सपिङ मल र भ्यु टावरको सुखको कल्पना मात्र गर्दा पनि हामी खुसी छौं, सरकार ! ज्यान हत्केलामा राखेर तुइन र जीर्ण झोलुङ्गे पुलमा झुन्डिएर दैनिकी चलाउन बाध्य हामी दुर्गमबासी तिमीले प्रशान्त महसागरमा कुदाउन लागेको नेपाली ध्वजावाहक पानीजहाज र राजधानीमा गुडाउन लागेको मोनोरेलका सपनामा रमाएर साह्रै खुसी छौं सरकार !
एउटा साहित्यिक कार्यक्रममा एक जना प्राध्यापक भन्दै हुनुहुन्थ्यो, ‘नर्सरीका बिरुवाहरूलाई अब नैतिक तथा मानवीय संस्कृतिले सिञ्चन गर्नु आवश्यक भएको छ ।’ हाम्रो समाजमा दिनानुदिन नैतिक खडेरी फराकिलो हुँदै गरेको सन्दर्भमा उहाँको आशय रूखका बिरुवाप्रति नभई नर्सरी कक्षा पढ्ने बालबालिकाप्रति लक्षित देखिन्थ्यो ।
