काठमाडौं महानगरमा सांकेतिक विद्रोह

पहिला नै महानगरको नेतृत्व सम्हालिसकेका एमालेका केशव स्थापित तथा कांग्रेसी राजनीतिका सर्वोच्च नेता गणेशमान सिंहको पारिवारिक विरासतबीच नै कडा टक्कर हुने अनुमान सबैजसोको थियो । तर राजनीतिमा नाम नसुनिएका तथा युवा पुस्तामाझ मात्र चर्चित एक गायकले महानगरवासीको यति ठूलो अभिमत पाए, जुन सामान्य कुरा होइन । साँचो अर्थमा बालेन शाहले यो सफलता राष्ट्रिय झन्डा ओढेको अथवा राजनीतिक एजेन्डाका आधारमा पाएका होइनन् । उनले यो जनमत आम जनतामा देखिएको दलीय राजनीतिप्रतिको वितृष्णा एवं कुण्ठाका कारण पाएका हुन् । राजनीतिक दलहरूका नेताले वर्षौंदेखि आफ्नो आस्था, विश्वास र अपेक्षामाथि खेलबाड गर्दै आएकामा जनताद्वारा गरिएको सांकेतिक विद्रोह हो- महानगरको वर्तमान राजनीतिक परिदृश्य । आम नागरिकको सहनशीलताले सीमा नाघिसकेपछिको विस्फोट पनि हो यो मतपरिणाम ।

उपत्यकामा जातीय राजनीति चल्छ भन्ने स्थापित मान्यतालाई समेत भत्काएको छ यो चुनावले । सोही मान्यताअनुरूप ठूला दलहरूले यहाँ बहुमत भएको नेवार समुदायकै उम्मेदवार उठाएका थिए । तर नेवारइतर समुदायका युवाले ती सबैलाई पछि पारे । राजनीतिमा व्यक्तिभन्दा संगठन ठूलो हुन्छ भन्ने मान्यता पनि अहिले टुटेको देखियो । जित सधैं आफ्नै पोल्टामा हुनुपर्छ भन्दै साम–दाम–दण्ड–भेदको नीति लिएर चुनावी मैदानमा उत्रिएका दुई ठूला दललाई नपत्याएर, पञ्चायतकालीन राजनीतिको जरामा उभिएर पुनः राजतन्त्रको दुहाई दिँदै जनता गुहारिरहेको राप्रपालाई पन्छाएर स्वतन्त्र युवा उम्मेदवारलाई राजधानीवासीले विश्वास गर्नुमा सामान्य अर्थ लुकेको छैन । यसमा जनतामा रहेको परिवर्तनको चाहना मात्र होइन, जनआस्थालाई निरन्तर कुल्चँदै दलगत र व्यक्तिगत स्वार्थमा लिप्त राजनीतिको विकल्पको खोजी एवं जनादेशविपरीत जानुको परिणामसमेत प्रतिविम्बित भएको छ ।

माइतीघर मण्डलामा उभिएर बानेश्वरतिरको चिटिक्क परेको सडक हेर्दै सुन्दर ऐतिहासिक सहर काठमाडौं भनी भाषण गर्ने नेताहरूले आधुनिकता र व्यापारका नाममा मासिएका ऐतिहासिक धरोहर तथा सांस्कृतिक एवं पुरातात्त्विक सम्पदाका कारण चोइटिएको मुटुको पीडाबोध गर्न सकेनन् । शान्ति वाटिकामा आमसभा गरी चर्का कुरा गर्नेहरूले सडकछेउ थुप्रिएको फोहोरको दुर्गन्ध थाहै पाएनन् । बाह्रैमास भत्कने फुटपाथ र त्यसमाथि बग्ने ढलको भलले उनीहरूको भाषणमा अवरोध पुर्‍याएन । नाकै फुटाउलाजस्तो दुर्गन्ध, आँखै ढाक्ने धूलो, वर्षात्मा हिले आहाल बन्ने सडक र पेटीमा सास्ती खेप्दै दैनिक ओहोरदोहोर गर्ने आम नागरिकको मर्मसम्म उनीहरू कहिल्यै पुग्न सकेनन् । उनीहरू सधैं सत्ताकै जोडघटाउमा व्यस्त रहे । खुला मञ्चमा दलीय झन्डा फहराउँदै शक्ति प्रदर्शन गर्ने राजनीतिक दलहरूले राजधानीमा एउटा व्यवस्थित बसपार्क नहुँदा यात्रुहरूले भोगेका पीडालाई आत्मसात् गर्न सकेनन् । भएको एउटा बसपार्कमा भ्यु टावर ठड्याएर समृद्ध नेपालको परिकल्पना गर्दा तमाम सर्वसाधारणले दैनिक आवागमनमा झेल्नुपरेको दुखेसो बुझ्ने चेष्टा कुनै दलका नेताले गरेनन् । जीर्ण बनेका आकाशे पुलको जोखिम यात्रा, अस्तव्यस्त बिसौनीका कारण गर्नुपर्ने लामो पैदलयात्रा, खाल्डाखुल्डीले क्षत–विक्षत बनाएको सडक, मापदण्डबिनाका अव्यवस्थित बजार आदिको अनुभव टल्कने गाडीमा सवार नेताहरूलाई भएन । उनीहरूलाई फुट्ने–जुट्ने अनि सरकार बनाउने र ढलाउने अभ्यासबाट कहिल्यै फुर्सद भएन ।

आफ्ना समस्याको समाधान होला भनी चुनेर पठाएका जनप्रतिनिधिहरूको चुनावअघिका सम्पूर्ण वाचा र प्रतिबद्धता बिर्सने रोगबाट आजित आम नागरिक अब त्यसबाट मुक्त हुन चाहन्छन् । आफ्नो आस्थामाथि गरिएको कुठाराघातको एकएक हिसाब खोजिरहेका छन् उनीहरूले । जनता साँच्चै जनार्दन हुन्, जनताले चाहे जे पनि हुन सक्छ भन्ने यथार्थबोध गराउन सांकेतिक विद्रोह गरेका छन् अहिले काठमाडौंवासीले । तीन दशकदेखि देश र जनताका नाममा भएका दलीय राजनीतिक स्वार्थ र दाउपेचका कारण उत्पन्न अनगिन्ती विकृति र विसंगतिको अब अन्त्य हुनुपर्छ, अन्यथा जनताले दलहरूलाई यसरी नै किनारा लगाइदिनेछन् भन्ने चेतावनी अभिव्यक्त छ बालेनले पाएको प्रत्येक मतमा ।

बालेन–विजयलाई युवा पुस्ताको जितको संकेतका रूपमा मात्र हेर्नु पनि कच्चा आकलन हुनेछ किनभने यसअघि पनि राजधानीसहित देशका विभिन्न स्थानमा राजनीतिक दलका चर्चित युवा नेताहरूले नेतृत्व लिइसकेका छन् । उनीहरूका आमूल परिवर्तनकारी भाषण र आश्वासनहरू नेपाली जनताका कानमा अझै गुन्जिरहेका होलान् । त्यसबाट हौसिएका जनता अन्ततः काकाकुल नियतिमै जिउन विवश भए । दलगत एवं व्यक्तिगत स्वार्थ र किचलोको व्यूहबाट ती युवा नेताहरू पनि मुक्त हुन सकेका छैनन् । त्यसैले आम जनताको मनमा छ त केवल वितृष्णा । निर्वाचनप्रतिको वितृष्णाको परिणति पनि हो यसपालि खसेको मत प्रतिशत । जब आफ्नो मतको कदर हुँदैन वा आफूले चाहेजस्तो उम्मेदवार उठेको हुँदैन, मतदान गर्नुको औचित्य हुँदैन भन्दै धेरै जना घरै बसे । यो पनि सांकेतिक विद्रोह नै हो । अहिले नयाँ पुस्तालाई पुनः अवसर प्राप्त भएको छ तर यो अवसरभित्रका चुनौतीहरू भने त्यति सहज पक्कै छैनन् ।

यस्तै अनगिन्ती असहजताबीच उदाएका छन् बालेन शाह । असंख्य युवा उनको पक्षमा नाराबाजी गरी जोसिइरहेका छन् मानौं उनले जितेपछि महानगरको कायापलट नै हुनेछ । जसरी ओलीको मेट्रो रेल र पानीजहाजका सपनाहरू नेपाली आँखामा अझै बिझाइरहेका छन्, त्यसरी नै बालेनका प्रतिबद्धताहरू पनि नबिझाऊन् । यो नै उनका लागि सर्वाधिक चुनौतीको विषय हो । महानगर प्रमुखको कुर्सीमा बसे पनि उनले आफ्नो जितजस्तै चमत्कार त्यहाँ अनुभव गर्न अवश्य पाउने छैनन् बरु सामना गर्नेछन् उही पुरानो संयन्त्रको । त्यसमा परिवर्तन गर्न उनलाई फलामको चिउरा चपाउनुजस्तै हुनेछ । दलीय राजनीतिक परिपाटीद्वारा निर्मित सो संयन्त्रबाट काम लिन उनलाई सहज हुने छैन । पेसाले प्राविधिक तथा गायकका लागि कुटिल राजनीतिको व्यूह तोड्दै जनचाहनाअनुरूप विकास–निर्माणमा लागेर आफ्नो साख जोगाउनु चानचुने कुरा होइन ।

तर, चुनौती जतिसुकै भए पनि दृढता र इच्छाशक्ति भए असम्भव केही हुँदैन । बालेनजस्ता युवाको दृढता र इच्छाशक्ति अनि देशप्रेम केवल काँधमा बोकेको राष्ट्रिय झन्डामा सीमित हुने हो वा व्यवहारमा नै लागू भएर राजधानीको मुहार फेरिने हो, त्यो त समयले नै देखाउला, तर अब पनि नेपाली जनता दलीय आस्थाका नाममा सहनशील भएर बस्ने छैनन् र एकपछि अर्को विकल्पको खोजीमा अग्रसर भइसकेका छन् भन्ने संकेत भने स्थानीय निर्वाचनले दिएको छ । बहुदलीय प्रजातन्त्रमा आस्था राख्ने जोकोहीले पनि मनन गर्नुपर्ने यथार्थ के हो भने, जबसम्म दलहरू जनताप्रति उत्तरदायी हुन्छन् तबसम्म तिनीहरूले जनमत पाइरहन्छन् । प्राप्त जनमतले दलहरूलाई बलियो बनाउँछ । दलहरू बलिया भएमा मात्र राजनीतिक स्थिरता रहन्छ । राजनीतिक स्थिरता नै मुलुकको विकास र समृद्धिको आधार हो । यही यथार्थबाट विमुख हुँदै जानाले हामीकहाँ दलीय राजनीतिले जनआस्था गुमाउँदै गएको अवस्थाको साक्षी बनेको छ- जनतामा देखिएको राजनीतिक वितृष्णा । नीति, सिद्धान्त, आचार एवं जनउत्तरदायित्वलाई किनारा लगाएर केवल सत्ताप्राप्ति अनि दल, गुट र व्यक्तिगत स्वार्थमा अल्झिएको राजनीतिबाट उत्पीडित आम नागरिकको सांकेतिक विद्रोह हो- काठमाडौं महानगरको चुनावी परिणाम ।