वर्षौं भयो यो देशको डबलीमा अनेकथरि राजनीतिक नाटक मञ्चन भइरहेको । यस्ता नाटक सदावहार नभएर मौसमी हुने गर्छन् । हो, अहिले पनि त्यस्तै नाटक मञ्चनको मौसम छ । हाम्रो राजनीतिका असंख्य कुशल अभिनेताहरू जनताको घरदैलो र चोकगल्लीमा आकर्षक नाटक मञ्चन गरिरहेका छन् ।

उनीहरू सहरका भव्य महलबाट निस्केर, आफ्ना महँगा सवारीसाधन ग्यारेजमा थन्क्याएर पैदल हिँडिरहेका छन् । जातभात, उचनीच केही नभनी जसको भान्सामा जे पाक्छ हातै र पातै खाइदिन्छन् । गरिबका गन्हाउने गुन्द्रीमा निःसंकोच पलेंटी मारेर बसिदिन्छन् ।

अभिनय कलामा विछट्टै सिपालु छन् यी राजनीतिका अभिनेताहरू । आफ्नो चुनावी दौडाहमा किसानसँग हातेमालो गरी काम गर्न सक्छन् । रोगी र अशक्त वृद्धवृद्धालाई ओखतीमुलोको आस देखाउँछन् । सुकुम्बासीलाई जग्गाको, बूढाबूढीलाई भत्ताको, बेरोजगारलाई रोजगारीको, विद्यार्थीलाई बिनाशुल्क शिक्षाको आश्वासन बाँड्छन् । आफ्नो मनचिन्ते झोलीबाट कतै बाटो, कतै पुल, कतै तटबन्ध त कतै सिँचाइ अनि उन्नत बीउबिजन र वैज्ञानिक खेतीका प्रसाद झिकेर पनि बाड्दै हिँड्छन् यी सन्त–अभिनेताहरू । तिनका चिल्ला र गुलिया कुराले लठ्ठिएर हामी आफ्नो अमूल्य मत पटक–पटक दिन्छौं ।

जब निर्वाचनको अनुष्ठान सम्पन्न हुन्छ, विजयको माला पहिरिनासाथ अभिनेताहरू सर्पले काँचुली फेरेजस्तै आफ्नो धर्म त्यही गाउँघरका कुनाकन्दरामा छाडेर सिंहदरबार छिर्छन् । जनप्रतिनिधिको धर्म हो जनचाहना अनुरूपको नीति निर्माण गरी त्यसको सही कार्यान्वयन गर्नु तर उनीहरू यसको पालना गर्दैनन् । उनीहरू त सत्तामा पुगेर दीर्घकालसम्म सुविधा भोग गर्न तँछाडमछाड गरिरहन्छन् । दैनिक सयौंको संख्यामा विदेश पलायन हुने युवाका विवश अनुहारले पीडा दिँदैन उनीहरूलाई न त जनशून्य भएका उजाड गाउँ र खण्डहर बनेका बस्तीहरूले नै चस्काउन सक्छ उनीहरूको मुटु । साहुको मिटरब्याजी ऋणले थिचिएका गरिबको आँसुले पगाल्दैन उनीहरूलाई न त अकासिँदो महँगीले थिल्थिलिएका विपन्नहरूको सुस्केराले नै झस्काउन सक्छ । पछि फर्केर हेर्ने फुर्सद नै हुँदैन उनीहरूसँग किनकि कमाउधन्दामा जो लाग्नुपर्छ ।

नेता–कार्यकर्ता मात्र कहाँ हो र ? अब त हाम्रो समग्र राजनीति नै धर्मछाडा बनिसकेको छ । दलीय राजनीतिमा सत्ता र प्रतिपक्ष दुवै बलियो र महत्त्वपूर्ण हुने, हरेक दलका आआफ्नै नीतिकार्यक्रम हुनुपर्ने, दलहरू आआफ्ना एजेन्डा लिएर जनतामाझ जानु अनि जनताले आफ्नो मनले खाएको दलको उम्मेदवारलाई मतदान गर्नु नै हो दलीय राजनीतिको धर्म हो । तर यहाँ अब दलहरूले आफ्नो दलको सैद्धान्तिक मर्म बिर्सिएका छन् ।

दलीय नीति–सिद्धान्तलाई समयानुकूल परिमार्जनका नाममा त्यसका आधारभूत मान्यताकै परित्याग गरिसकेका छन् । आफूलाई सर्वहाराको पक्षधर मान्नेहरूसमेत अहिले पुँजीवादका अनुयायीजस्ता देखिएका छन् । नेताले आफूलाई मालिक र जनतालाई दासका रूपमा हेर्न थालेका छन् । यही मालिक बन्ने महत्त्वाकांक्षाका कारण अहिले हरेक दल र तिनका नेताको अभीष्ट सत्ताप्राप्ति नै बनेको छ । यसको ज्वलन्त उदाहरण गत स्थानीय निर्वाचनदेखि आरम्भ भएको सत्तारूढ चुनावी गठबन्धन हो । यो गठबन्धनले बहुदलीय प्रजातन्त्रमा जनताको मताधिकारमाथि अतिक्रमण गरेको छ किनकि, यस्तो अवस्थामा जनताले आफूले चाहेको दलको उम्मेदवारलाई नभई दलीय निर्देशनमा अन्यलाई मत दिनुपर्ने बाध्यता हुन्छ ।

यसका साथै दल आफ्ना एजेन्डा लिएर जनतासामु जाने, जनमतअनुरूप प्राप्त गरेको स्थानमा रहेर भूमिका निर्वाह गर्ने धर्मबाट च्युत हुन्छन् । जेजसरी हुन्छ सत्तामा पुग्नका लागि दल तथा नेतामा देखिएको यस्तो धर्मछाडा प्रवृत्तिका कारण आसन्न निर्वाचनप्रति आम जनताको उत्साह घट्दो छ । साथै यस प्रकारको प्रवृत्तिले प्रजातन्त्रको सुदृढीकरण गर्न पनि सक्दैन किनकि प्रजातन्त्रमा इमानदार सत्ता मात्र होइन, बलियो प्रतिपक्षको पनि उत्तिकै महत्त्व हुन्छ ।

स्थिर राजनीति र सुशासनबाटै राष्ट्रका अन्य पक्ष सुव्यवस्थित र जनउत्तरदायी हुन्छन् तर जब देशको राजनीति नै धर्मछाडा बन्छ तब अन्य निकायमा धर्म, इमानदारी र नैतिकताको अपेक्षा निरर्थक बन्छ । यस्तै धर्मछाडा प्रवृत्तिको एउटा उदाहरण हो खोला दबाएर निर्माण गरिएको व्यापारिक संरचना । हराएको टुकुचाको त खोजी गर्दै महानगरले त्यसको उद्धार गरेको छ तर यस्ता कुकृत्य अझै कति लुकेका होलान् ? माफियाको सञ्जाल यसरी फैलिएको छ कि यसले वन, ढुंगा–बालुवादेखि लिएर सार्वजनिक जग्गा हुँदै खोलानाला पनि बाँकी राखेन । यस्तो प्रवृत्ति रहिरहने हो भने अझै कति खोलानाला र प्राकृतिक सम्पदाको अपहरण हुने हो ।

हामीकहाँ धर्मछाडा प्रवृत्ति यसरी मौलाइरहेको छ कि यसबाट राजनीति मात्र होइन, सामाजिक, आर्थिक, शैक्षिक लगायत कुनै पनि क्षेत्र अछुतो छैन । समाजमा भ्रष्टाचार र कमिसनतन्त्र झांगिएको हुनाले राजस्वको अधिकांश भाग यसैभित्र हराउने गरेको देखिन्छ । कालोबजारी र बिचौलियाहरूले उपभोक्ताको ढाड निरन्तर सेकिरहेका छन् जबकि, व्यापारको धर्म हो सेवासुविधा बेचेर मुनाफा आर्जन गर्नु तर हामीकहाँको व्यापारले ठगीबाट मुनाफा कमाइरहेछ । शैक्षिक क्षेत्रले आफ्नो सेवामुखी धर्म छाडेर व्यवसाय गर्न थालेकाले अहिले गुणस्तरीय शिक्षा सर्वसाधारणको पहुँचभन्दा निकै टाढा बन्दै छ । पैसा र पहुँचका आधारमा अपराधीले उन्मुक्ति पाउने दण्डहीनताको संस्कृति विकसित हुँदै गरेका कारण समाज अपराध, भ्रष्टाचार तथा अनेक हिंसामा जेलिँदै छ । व्यावसायिक, प्रशासनिक, न्यायिक तथा शैक्षिक निकायले सेवामुखी धर्म छाडेर राजनीतिमा मुछिनाले पनि यिनको विश्वसनीयता घट्दो छ ।

यी सबै बेथिति र विसंगतिको जड हाम्रो राजनीतिमा स्थापित धर्मछाडा प्रवृत्ति नै हो । राजनीतिलाई केवल दलीय र व्यक्तिगत स्वार्थमा सीमित गरिनाले आम जनतामा यसप्रति वितृष्णा जाग्नु स्वाभाविकै हो किनभने अहिलेको हाम्रो राजनीतिको गन्तव्य देश र जनतालाई प्रगतिपथमा डोर्‍याउनु नभएर दलविशेष र त्यसका शीर्ष नेतालाई सत्तामा पुर्‍याउनु अनि त्यो सत्ता जसरी हुन्छ दीर्घकालीन बनाउनु हो । आगामी निर्वाचनमा प्रत्यासीका रूपमा उही पुराना (निवृत्त हुनुपर्ने अवस्थाका समेत) अनुहार देखिनु तथा समानुपातिक उम्मेदवारीमा देखिएको नाता, पैसा र पहुँचको खेलले पनि यसको पुष्टि गर्दैन र ?

तर पटकपटक आफ्नो आस्थासँग खेलबाड गर्नेलाई चिन्न नसक्नु भने हाम्रै कमजोरी हो । त्यसैले विजयोत्सवमा पहिराइएका माला ओइलाउन नपाउँदै भोट माग्दा जनतासँग गरेका वाचा बिर्सने हाम्रो राजनीतिका धर्मछाडा नायकहरूलाई अब हामीले निषेध गर्नैपर्छ । सच्चा राजनीतिज्ञको धर्म जनताको सेवा गर्दै देशलाई अग्रगमनतर्फ डोर्‍याउनु हो भन्ने मूल धर्मलाई बिर्सने धर्मछाडा प्रवृत्तिलाई आगामी निर्वाचनका प्रत्याशीहरूले परित्याग गरेर आत्मालोचना गर्नैपर्छ । कदाचित गरेनन् र उही प्रवृत्तिको पोषण गरिरहे भने हामीले पनि उपयुक्त विकल्प खोज्ने कि ? किनकि प्रजातन्त्रमा जनता नै सर्वोपरि शक्ति हो ।